Suhayl ibn Abu Osim aytadi: “Salam al-Xavvosdan “Sizga Ali ibn Fuzaylning qanday vafot etgani haqidagi xabar kelganmi?” deb so‘rasam, u kishi: “Ha, kelgan. Bir kuni Ali kasal bo‘lib qoldi. Keyin biroz vaqt o‘tib tuzaldi.
Shu kunlarda Basra shahridan bir kishi mehmon bo‘lib kelgan edi. U odamning qiroati chiroyli edi. O‘sha qori Fuzayl ibn Iyoz yetib kelishidan oldin Alini ziyorat qilish uchun uning uyiga bordi. Bu voqeadan Fuzayl xabar topdi. U darhol bir kishini yoniga chorlab, “Tezda borib qoriga ayt, o‘g‘limning oldida tilovat qilmasin” deb tayinladi. Elchi yetib borgunicha, basralik mehmon Aliga mana bu oyatni tilovat qilib berayotgan edi:
وَلَوْ تَرَى إِذْ وُقِفُواْ عَلَى رَبِّهِمْ قَالَ أَلَيْسَ هَذَا بِالْحَقِّ قَالُواْ بَلَى وَرَبِّنَا قَالَ فَذُوقُواْ العَذَابَ بِمَا كُنتُمْ تَكْفُرُونَ
“Allohning huzurida to‘xtatilganlarida, U: “Mana shu haq emasmi?!” deganida, “Robbimizga qasamki haqdir”, deganlarini, U: “Bas, kufr keltirganingiz uchun azobini cheking”, deyishini ko‘rsang edi” (An’om surasi, 30-oyat).
Ali oyatni eshitiboq qattiq baqirib, oh tortdi va behush bo‘lib yiqildi”.
Bu voqea “Al-vofiy bil vafoyot” asarida zikr qilingan.
Ya’qub ibn Yusuf Fuzaylning qadrdoni edi. U shunday hikoya qiladi:
“Fuzayl ibn Iyoz, agar ortida Ali yo‘q bo‘lsa, Qur’on tilovatiga berilib ketardi. Mahzun bo‘ladigan oyatlarni o‘qiyotganda, yonidagilarni mahzun kayfiyatga tushirib, qo‘rquv oyatlarini o‘qiyotganda, yonidagilarni qo‘rqitib o‘tar edi. Agar ortida o‘g‘li Ali o‘tirganini bilsa, o‘sha oyatlarda to‘xtamay o‘tib ketardi.
Bir kuni Qur’on o‘qir ekan, “Yonimda o‘g‘lim yo‘q”, degan gumon bilan berilib Qur’on o‘qidi.
قَالُوا رَبَّنَا غَلَبَتْ عَلَيْنَا شِقْوَتُنَا وَكُنَّا قَوْماً ضَالِّينَ
“Ular: “Ey Robbimiz, badbaxtligimiz o‘zimizdan ustun kelib, zalolatga ketgan qavm bo‘lgan ekanmiz” (Mu’minun surasi, 106-oyat) oyatiga yetganida, Ali hushidan ketib yiqildi. Fuzayl o‘g‘li shu yerdaligini, hushidan ketganini bilgach, qiroatni tezlashtirdi. O‘sha yerdagilar Alining onasining oldiga borib, “Biz bilan borib, Alini hushiga keltir!” deyishdi. Onasi keldi va o‘g‘lining yuziga suv sepib hushiga keltirdi. Ali hushiga kelgach, eriga yuzlanib, “Siz bu bolaning qotilisiz” dedi. Oradan Alloh xohlaganicha muddat o‘tgach, Fuzayl yana orqasida Ali turganidan bexabar Qur’onni tilovat qila boshladi.
وَبَدَا لَهُم مِّنَ اللَّهِ مَا لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ
“Va ularga Alloh tomonidan o‘zlari xayollariga ham keltirmagan narsalar zohir bo‘lur” (Zumar tsurasi, 47-oyat) oyatiga yetganida, Ali omonatni topshirib, yerga yiqildi. Alining yiqilganini bilgan otasi qiroatni tezlashtirib, yakunladi. O‘sha yerdagilar Alining vafot etganini bilishmadi. Yana hushidan ketdi deb o‘ylashdi. Onasining oldiga borib, “O‘g‘lingni hushiga keltir!” deyishdi. Onasi kelib, o‘g‘lining yuziga suv sepa boshladi. Qarasa, u Oxirat diyoriga ko‘chib bo‘lgan ekan”.
Bu voqeani Ibn Qudoma rahimahulloh “Tavvobiyn” (“Tavba qiluvchilar”) nomli asarda rivoyat qilgan.
Abu Is'hoq Sa’labiyning “Qotla-l-Qur’an” nomli
asaridan Nozimjon Iminjonov tarjimasi
O‘MI Matbuot xizmati
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Ka’ba xizmati va qorovulligi deganda ulug‘ Ka’baga xizmat qilib, uni qulflab ochish tushuniladi. Bu arab tilida «Sidana val xijaba» deyiladi. Birinchi bu narsa Ismoil alayhissalom qo‘llarida bo‘lgan. Keyin o‘g‘illari Sobit va uning bolalariga o‘tgan. So‘ngra tog‘alari qo‘lida, ya’ni Jurhumda bo‘lgan. So‘ngra Kusay ibn Qilob qo‘liga yetib kelgunicha Xuzo’ada bo‘lgan. Qusay ibn Qilob Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning to‘rtinchi bobolaridir. Hijriy sakkizinchi yili Makka fath bo‘lganidan keyin Payg‘ambar alayhissalom Usmon ibn Talhadan Ka’baning kalitini so‘radilar-da, Ka’bani ochib, unga kirib chiqdilar, so‘ng: «Ogoh bo‘ling! Har bir johiliyatdagi qon yoki mol, yo obro‘-e’tibor mana bu ikki oyog‘im ostidadir. Lekin hojilarning xizmati va Ka’ba qorovulligi unday emas. Men uni johiliyatda kim boshqargan bo‘lsa, o‘sha kishida qoldirdim», deb quyidagi oyatni o‘qidilar:
«Albatta, Alloh sizlarni omonatlarni o‘z egalariga topshirishga buyuradi...» (Niso surasi, 58-oyat).
Keyin Usmon ibn Talxani chaqirib, kalitni unga topshirdilar-da: «Ey Talha farzandlari, mana buni olinglar, u avloddan-avlodga o‘tib, abadiy sizlarda qoladi. Sizlardan uni faqatgina zolimlargina tortib oladi», dedilar («Majma’uz-zavoid»).
Ibn Kasirning ifoda etishlaricha, ko‘pgina mufassirlar quyidagi: «Albatta, Alloh sizlarni omonatlarni o‘z egalariga topshirishga buyuradi...» oyati Usmon ibn Talha haqlarida nozil bo‘lgan, deyishadi. Shu oyatga binoan kalit ularga topshirildi. Usmon vafot etganlarida amakilarining o‘g‘li Shayba oldi, keyin Shaybaning bolalari egalik qilishdi. Mana shu alfozda kattalardan meros bo‘lib qolaverdi. Ular Shaybiylar deb ataladi. Hadisdagi: «Abadiy sizlar u kalitni qo‘lga kiritinglar...» degan gapda Abu Talha bolalarining nasli va Ka’ba qorovulligi qiyomatgacha davom etishiga ishora bordir.
Bu narsa Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning boqiy qoluvchi mo‘jizalaridan edi. Chunki Ka’ba qorovulligi eng buyuk va ulug‘ hamda raqobatchilar raqobat qiladigan vazifalardandir. Ayniqsa, hokim va nufuzli kishilar bu narsaga ko‘proq qiziqishadi. Ushbu vazifaning Shayba oilasiga topshirilishi esa qo‘lida yeru osmon mulki bo‘lgan Zot ularni (har xil yomonliklardan) himoya etishiga dalildir.
Hozirgi kunga qadar ham ushbu kalit ana shu axd vakillari bo‘lmish Banu Shayba qo‘lidadir. U kalitning uzunligi 40 sm sof oltin bilan ishlangan, ipakli qutida saqlanadi. U quti har yili kisva fabrikasida tayyorlanadi. Ustiga: «Albatta, Alloh sizlarni omonatlarni o‘z egalariga topshirishga buyuradi...» deb yozib qo‘yilgan. Boshqa tomoniga: «Buni yasashga ikki sharafli haram xodimi Fahd ibn Abdulaziz tomonidan amr etilgan», deb yozib qo‘yilgan.
Ka’ba eshigining qulfi sulton Abdulhamid Usmoniy tomonidan hijriy 1309, milodiy 1891 yili yasalgan eski qulf asosida hijriy 1399, milodiy 1979 yili yangi qulf qayta ishlandi. Bu o‘zgartirish yangi eshikka munosib bo‘ldi. Uni qayta ta’mirlashga ehtiyoj qolmadi. Bu qulfning uzunligi 34 sm Har tomonining eni 6 sm dan. Har bir tomonida sariq misdan bir bo‘lak bor. U tomonlarning uzunligi 8 sm, eni 2 sm Qulfga quyidagi ibora o‘yib yozilgan: «Xolid ibn Abdulaziz oli Saud tomonidan hijriy 1399 yili yasalgan».
"Makka, Ka’ba, Zamzam tarixi,
haj va umra manosiklari" kitobidan.