Sayt test holatida ishlamoqda!
06 Iyul, 2025   |   11 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:13
Quyosh
04:56
Peshin
12:33
Asr
17:42
Shom
20:03
Xufton
21:39
Bismillah
06 Iyul, 2025, 11 Muharram, 1447

16.02.2018 y. O‘z joniga qasd qilish – gunohi kabira

12.02.2018   5728   8 min.
16.02.2018 y. O‘z joniga qasd qilish – gunohi kabira

 بسم الله الرحمن الرحيم

 O‘Z JONIGA QASD QILISH – GUNOHI KABIRA

Muhtaram jamoat! Alloh taolo odamzotni azizu mukarram qilib yaratgan. Uning sha’nini ulug‘lab, yer yuzidagi barcha narsalarni uning manfaati uchun paydo qilgan. Insonning sha’niga, moliga, joniga nohaq tajovuz qilishni harom qilgan. Qur’oni karimda bunday deyiladi:

  وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آَدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا

 (سورة الإسراء/70).

ya’ni: “Darhaqiqat, (Biz) Odam farzandlarini (aziz va) mukarram qildik va ularni quruqlik va dengizga (ot-ulov va kemalarga) mindirib qo‘ydik hamda ularga pok narsalardan rizq berdik va ularni O‘zimiz yaratgan ko‘p jonzotlardan afzal qilib qo‘ydik” (Isro surasi, 70-oyat). Islom dini ta’limotlarida, xususan, Qur’oni karim va hadisi shariflarning bir necha o‘rinlarida insonning o‘z joniga qasd qilishidan qat’iy qaytarilgan. Sobit ibn Zahhok (r.a.)dan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz (s.a.v.) shunday deganlar:

 عَنْ ثَابِتِ بْنِ الضَّحَاكِ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: "مَن قَتَلَ نَفسَهُ بِشَيء في الدُّنيَا عُذِّبَ بِهِ يَومَ القِيَامَةِ"

(رواه الإمام البخاري).

ya’ni: “Kim bu dunyoda o‘zini biror narsa bilan o‘ldirsa, qiyomatda ham unga o‘sha narsa bilan azob beriladi” (Imom Buxoriy rivoyati).

Demak, Alloh taolo aziz qilgan insonning o‘z joniga qasd qilishi, o‘z qonini to‘kishi xuddi boshqalarning joniga qasd qilish kabi eng og‘ir gunoh sanaladi. Qur’oni karimda aytiladiki:

 مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا

 (سورة المائدة/32).

ya’ni: “Biror jonni o‘ldirmagan yoki Yerda (buzg‘unchilik va qaroqchilik kabi) fasod ishlarini qilmagan insonni o‘ldirgan odam xuddi hamma odamlarni o‘ldirgan kabidir. Unga hayot baxsh etgan (o‘limdan qutqarib qolgan) odam esa barcha odamlarni tiriltirgan kabidir” (Moida surasi, 32-oyat).

Boshqa oyati karimada Alloh taolo aytadi: 

وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ

 (سورة الأنعام/151).

ya’ni: “Alloh taqiqlagan jonni nohaq qatl qilmangiz! Aql yuritishingiz uchun (Allohning) hukm qilgani shu(lar)dir” (An’om surasi, 151-oyat).

Muhtaram jamoat! Shu munosabat bilan afsus ila zikr qilib o‘tish lozimki, shu kunlarda ayrim viloyatlarda turli yo‘llar ila o‘z joniga qasd qilish voqealari ro‘y berib turibdi. Ayniqsa, bu hodisa ayollar va yoshlar o‘rtasida ko‘proq ro‘y berayotgani ma’lum bo‘lmoqda. Islom shariatida o‘zini-o‘zi o‘ldirganlar haqida maxsus fatvolar berilgan. 

Dinimizda nafaqat o‘zini qasddan o‘ldirish, balki ehtiyotsizlik tufayli hayotiga zomin bo‘lish ham qattiq qoralanadi. Bu haqda Payg‘ambarimiz (s.a.v.)dan quyidagi hadis vorid bo‘lgan:

 عَنْ عَلِيِّ بْنِ شَيْبَانَ رضي الله عنه - قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ  صلى الله عليه وسلم: "مَنْ بَاتَ فَوْقَ بَيْتٍ لَيْسَ حَوْلَهُ شَيْءٌ يَرُدُّ  قَدَمَيْهِ  فَوَقَعَ فَمَاتَ فَقَدْ بَرِئَتْ مِنْهُ الذِّمَةُ وَمَنْ رَكِبَ الْبَحْرَ بَعْدَمَا يَرْتَجُّ فَمَاتَ فَقَدْ بَرِئَتْ مِنْهُ الذِّمَةُ"

(رواه الإمام الحاكم).

ya’ni: Ali ibn Shaybon r.a.dan rivoyat qilinadi, Rasululloh (s.a.v.) dedilar: “Kim uyning atrofi o‘ralmagan tomi ustida tunasa va undan tushib ketib o‘lsa, unga hech kim javobgar emas, kim dengizga mavjlanib turgan vaqtda chiqsa va cho‘kib o‘lsa, unga ham hech kim javobgar emas” (Imom Hokim rivoyati).

Ayni damda, Islom dinida o‘zini o‘zi o‘ldirishga olib keladigan, inson umriga zomin bo‘ladigan ishlarda hech kimga itoat etish lozim emasligi ta’kidlangan. Quyidagi rivoyat shunga dalolat qiladi:

 عَنْ عَلِيٍّ رضي الله عنه قَالَ  بَعَثَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم سَرِيَّةً وَاسْتَعْمَلَ عَلَيْهِمْ رَجُلاً مِنَ الْأَنْصَارِ قَالَ فَلَمَّا خَرَجُوا قَالَ وَجَدَ عَلَيْهِمْ فِيْ شَيْءٍ فَقَالَ قَالَ لَهُمْ أَلَيْسَ قَدْ أَمَرَكُمْ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ تُطِيْعُونِيْ قَالَ قَالُوا بَلَى قَالَ فَقَالَ اِجْمَعُوا حَطَبًا ثُمَّ دَعَا بِنَارٍ فَأَضْرَمَهَا فِيْهِ ثُمَّ قَالَ عَزَمْتُ عَلَيْكُمْ لَتَدْخُلَنَّهَا قَالَ فَهَمَّ الْقَوْمُ أَنْ يَدْخُلُوهَا قَالَ فَقَالَ لَهُمْ شَابٌّ مِنْهُمْ إِنَّمَا فَرَرْتُمْ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنَ النَّارِ فَلاَ تَعْجَلُوا حَتَّى تَلْقَوْا الْنَبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَإِنْ أَمَرَكُمْ أَنْ تَدْخُلُوهَا فَادْخُلُوا قَالَ فَرَجَعُوا إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَأَخْبَرُوهُ فَقَالَ لَهُمْ: "لَوْ دَخَلْتُمُوهَا مَا خَرَجْتُمْ مِنْهَا أَبَدًا إِنَّمَا الطَّاعَةُ فِيْ الْمَعْرُوفِ"

(رواه الإمام احمد).

ya’ni: Ali (r.a.) rivoyat qilib aytadilar, Rasululloh (s.a.v.) bir joyga qo‘shin yuborib, ularga ansorlardan birini rahbar etib tayinladilar. Yo‘lga chiqishgach, rahbar ularni sinamoqchi bo‘lib: Rasululloh (s.a.v.) sizlarni menga itoat etmog‘ingizga buyurganlar, shunday emas-mi? – dedi. Ular: Huddi shunday, deyishdi. Shunday ekan, o‘tin to‘planglar, dedi va olov keltirib, unga o‘t yoqdi, so‘ngra: mana shu otash ichiga kirishinglarga buyuraman, dedi. Ular otash ichiga kirishga shaylanib turganlarida oralaridan bir yigit: Rasulullohning huzurlariga aynan otashdan qochib kelgan edingiz-ku, bas shoshilmang, avval Payg‘ambar (s.a.v.)ning huzurlariga boring, agar otashga kirishingizga U zot ham buyursalar kirasizlar, dedi. Shundan keyin Payg‘ambar (s.a.v.)ning huzurlariga borib, bo‘lgan voqeaning xabarini berdilar. Shunda Rasululloh (s.a.v.): “Agar otashga kirganingizda undan abadiy chiqa olmas edingiz. Itoat faqat shariatga muvofiq ishlardadir”, dedilar (Imom Ahmad rivoyati). Afsuski, bugungi kunda ba’zi adashganlar turli rahnamolarning buyruqlari va fatvolariga tayanib, o‘zlarini portlatib shirin jonlariga qasd qilishni halol sanamoqdalar. Yuqorida keltirilgan hadis, aynan mana shunday toifadagi kishilarning qilayotgan ishlari xato ekaniga yorqin dalil bo‘ladi.

Muhtaram jamoat! Mav’izaning hanafiy mazhabimizdagi fiqhiy masalalar qismida sajdai sahv (ya’ni: unitish sajdasi) haqida suhbatlashamiz.

Sajdai sahv qilish vojib amallardan bo‘lib, namozdagi ma’lum bir tartib-qoida buzulgan paytda bajariladi. Sajdai sahv bilan qilingan xato tuzatilgan hisoblanadi. Sajdai sahv quyidagicha bo‘ladi: Oxirgi qa’dada tashahhud o‘qigandan keyin o‘ng tomonga salom beriladi, so‘ngra ikki marta sajda qilinadi, sajdadan qaytib tashahhud, salavot va duo o‘qiladi, so‘ngra ikki tarafga salom berib namoz tugatiladi.

Sajdai sahvni quyidagi hollarda bajarish vojib bo‘ladi:

  • agar namoz ichidagi farzlardan biri o‘z o‘rnidan oldin bajarilsa, masalan, qiroat qilmay rukuga ketib, rukudan qaytib qiroat qilsa;
  • bir farz o‘z o‘rnidan kechiktirilsa. Masalan, to‘rt rakatli namozning birinchi qa’dasida tashahhuddan so‘ng uchinchi rakatga turmay salavotni eng kamida “Allohumma solli ala Muhammad”gacha o‘qisa, ammo undan oz bo‘lsa sajdai sahv lozim bo‘lmaydi;
  • bir farzni takror qilsa, masalan, ikki marta ruku qilsa, yoki uch marta sajda qilsa;
  • bir vojib amalni o‘zgartirsa, masalan, maxfiy qiroat qilinadigan joyda jahriy qiroat qilsa yoki aksi bo‘lsa;
  • biror vojibni bajarmasa, masalan, to‘rt rakatli namozning birinchi qa’dasida o‘tirmasa.

Alloh taolo yurtimizni tinch va osoyishta saqlab, hayotimizni O‘zi rozi bo‘ladigan xayrli va savobli amallar bilan o‘tkazmog‘imizni barchalarimizga muvaffaq qilsin! Omin! 

Juma mav'izalari
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Mo‘tadillik - saodat

04.07.2025   4345   2 min.
Mo‘tadillik - saodat

Islom dini biror shaxs, guruh, mol-dunyoga nisbatan va obro‘-e’tibor topish uchun qilinadigan har qanday mutaassiblik va firqalarga bo‘linishni qoralaydi, tarafkashlikni johiliyat holatiga o‘xshatadi.

Mutaassiblikning turli ko‘rinishlari bor bo‘lib, ular kishining o‘zi, mol-dunyosi, farzandlari, millatini boshqalardan afzal bilib, bu yo‘lda ashaddiy ravishda kurashishi demakdir. Mo‘tabar manbalarimizda ota-bobolari va o‘zining nasabi bilan faxrlanish tuyg‘usi kishini do‘zaxga tortadi deb ta’kidlangan.

Mutaassiblik turlaridan biri bu diniy mutaassiblikdir. Diniy mutaassiblik deganda, ma’lum bir dinda asos bo‘lgan, ushbu din vakillari amal qiladigan ta’limot va qoidalarga qarshi chiqish, diniy tushunchalarni shariat ko‘rsatmalariga zid ravishda o‘zicha talqin qilib, boshqalarni unga ergashishga chorlash nazarda tutiladi. Diniy mutaassiblikning eng katta xatarlaridan biri bu, dinlararo muloqotga rahna solishdir.

Dinda mutaassibona harakat, dinda chuqur ketish, haddan oshish, Qur’on va Sunnatda kelgan ta’limotlarga zid ravishda o‘z fikriga ergashishni qattiq qoralanadi. Dinda haddan oshish deganda shariat belgilab qo‘ygan chegaradan chiqib ketish tushuniladi. Bu ish aqidada bo‘lsin, so‘z yoki amalda bo‘lsin, baribir. Bu borada Alloh taolo Baqara surasida  “Ushbular Allohning chegaralaridir. Bas, ulardan tajovuz qilmang. Va kim Allohning chegaralaridan tajovuz qilsa, bas, o‘shalar, ana o‘shalar, zolimlardir”, deb marhamat qiladi.

Payg‘ambarimiz Muhammad sallallohu alayhi vasallam: “Dinda haddan oshishdan ehtiyot bo‘linglar. Chunki, sizlardan oldin o‘tganlarni dinda haddan oshishlik halok qilgandir” deb uqtirganlar. 

Shunday ekan, bugungi kundagi ko‘plab muammolarning ildizi mutaassiblik va haddan oshish ekanligini hammamiz chuqur anglashimiz lozim. Xulosa o‘rnida, bu kabi muammolarning yechimi sifatida Faqih doktor Vahba Mustafo Zuhayliy janoblarining ushbu so‘zlarini keltirish bilan yakunlaymiz: “Islom mo‘tadil din bo‘lib haqiqatlardan birortasida chetga chiqishga yoki haddan oshishga yo‘l qo‘ymasligini anglatadi. Islomda va boshqa dinlarda dinda haddan oshish ham, e’tiqodda bir taraflama va g‘ayritabiiy bo‘lish ham, haddan tashqari qattiq olish ham, juda bo‘sh qo‘yib yuborish ham yo‘q…”. 

Alloh ta’olo barchamizni haq yo‘ldan adashtirmasin.

Kosonsoy tumani "Sodod" jome masjidi imom-xatibi

Bahodir Mirfayziyev

Manba: @Softalimotlar

MAQOLA