Sayt test holatida ishlamoqda!
15 May, 2025   |   17 Zulqa`da, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:29
Quyosh
05:04
Peshin
12:24
Asr
17:24
Shom
19:38
Xufton
21:07
Bismillah
15 May, 2025, 17 Zulqa`da, 1446

Hanafiylik – sunnatga eng ko‘p amal qiluvchi mazhab

08.02.2018   9980   5 min.
Hanafiylik – sunnatga eng ko‘p amal qiluvchi mazhab

Ahli sunnat va jamoat ta’limotiga ergashuvchi to‘rt mazhab – hanafiylik, molikiylik, shofe’iylik va hanbaliylikning har birining asosini Qur’oni karim va hadisi sharif tashkil qilishi hech kimga sir emas. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hadisi shariflari har bir mazhab fiqhida asosiy manbalardan biri hisoblanadi. Mazhab imomlari hamda ularga ergashgan izdoshlaridan   hech biri hadisi sharifdan tashqariga chiqmagan. Hadisi sharif turganda, o‘z ra’ylari va fikrlarini ilgari surmagan. Bu hanafiy mazhabida yaqqol o‘z ifodasini topgan, desak xato bo‘lmaydi. Biroq, afsuski, Imomi A’zam Abu Hanifa rahimahulloh o‘z shogirdlari bilan birga hanafiylik mazhabini ta’sis qila boshlagan davrdan buyon to hozirgi kunimizgacha ushbu mazhab ahliga “ahli ra’y” degan tamg‘a bosilib keladi. Bu,  asosan, salbiy ma’noda ishlatiladi. Ya’ni, din va mazhab dushmanlari: “Ushbu mazhab vakillari o‘z fikrlarini oyat va hadisdan ustun qo‘yadilar; ular hadis turganda, uni olmasdan, o‘z ra’y-fikrlariga ergashadilar; hadisni olmasdan Imomi A’zamning gapini oladilar”, deganga o‘xshash bo‘htonni aytib keladilar.

Ibn Hajar al-Haytamiy rahimahulloh o‘zining Abu Hanifa rahimahullohning manoqiblari to‘g‘risida yozilgan “Al-Xayrot al-hison” risolasida bunday degan:  “Bilginki, ulamolarning Abu Hanifa va uning shogirdlarini “as'hobi ra’y” deyishlaridan maqsad, ularni kamsitish, ularni o‘z ra’ylarini Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sunnatlaridan va u zotning sahobalarining gaplaridan ustun qo‘yadi, deb nisbatlash emasligini tushunmog‘ing lozim! Chunki, ular bundan xolidirlar!”

Haqiqat shuki, bizning hanafiy mazhabida boshqa mazhablarga nisbatan hadisga ergashish ortiqroqdir, hammadan ko‘ra bu mazhab sohiblari hadislar ma’nosini chuqurroq va mukammalroq tushunib yetadilar. Hanafiylikning asosiy manbasi Qur’oni karimdir. Undan so‘ng Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hadislari eng asosiy manba hisoblanadi. Hatto, hanafiy mazhabida zaif hadis soxtalik ehtimoli bo‘lgan quruq qiyosdan ustun qo‘yilgan.

Hanafiylik mazhabida zaif hadis turganda qiyosga, ra’yga o‘rin yo‘q, zaif hadisga amal qilinadi. Bu hanafiy mazhabining boshqa mazhablardan ko‘ra ustunligini ko‘rsatadi. Ular qanchalik hadisga amal qilishni da’vo qilsalar ham, biror bir masalaga zaif hadisdan boshqa dalil bo‘lmasa, unga amal qilmasdan o‘z ra’y-fikrlariga ko‘ra qiyos qilib hukm chiqaradilar. Hanafiylikda esa undoq emas. Biror bir masalaga zaif hadisdan boshqa dalil bo‘lmagan taqdirda, zaif hadisga amal qilinadi, ra’y-fikrga suyanib qiyos qilinmaydi. Xullas, hanafiylikda zaif hadis barcha turlari bilan mujtahidning yoki biror bir faqihning gapidan ustun hisoblanadi.

Imomi A’zam Abu Hanifa rahimahulloh: “Allohdan va uning Rasulidan kelgan narsalarni bosh-u ko‘z ustiga qabul qilamiz! Sahobadan kelgan narsalarning esa eng yaxshisini tanlab ergashamiz!  Ularning gaplaridan tashqari chiqmaymiz!” degan so‘zlarini barcha manoqib kitoblarda ko‘rishimiz mumkin.

Demak, to‘rtta mazhabning hech bir ta’sischisi hadisi sharifdan tashqari chiqmagan, hadisi sharif turganda, o‘z ra’ylari va fikrlarini ilgari surmagan. Bunga yorqin dalil sifatida mazhablarning Qur’oni karim va hadisi sharifdan dalillarni bayon qilgan kitoblarini ko‘pdan ko‘pini keltirish mumkin. Bunday kitoblar xar bir asrda o‘zgacha uslublar bilan yozilgan. Bu borada hanafiy mazhabida ham talaygina kitoblar bitilgan. Ularning har biri bir-biridan o‘ziga xosligi bilan ajralib turadi. Mana shunday sara kitoblar qatorida Rabboniy olim, mufassir, muhaddis shayx Muhammad Abdulloh ibn Muslim Bahlaviyning “Adillat-ul hanafiyyati minal ahodisin nabaviyyati alal masoilil fiqhiyati” kitobini keltirish mumkin. Kitobni mutolaa qilgan kishi undagi boblar tartibining osonligi hamda hadislarni keltirishda muallifning hadis ilmi borasida juda zukko bo‘lganiga xayratda qolmay iloji yo‘q. Muallif kitobda hadislarni fiqhiy ahkomlarga monand qilib keltirgan.  Bir ming ikki yuz yetmishta hadisni o‘z ichiga olgan kitobni mutolaa qilgan har bir hanafiy mazhabiga ergashuvchi kishi o‘z mazhabi ulamolariga nisbatan hurmati ziyoda, qalbi xotirjam bo‘ladi.

Shuni e’tiborga olgan holda, mazhabimizni yanada yaxshiroq o‘rganish, har bir masalaga mukammal dalillar mavjud ekanini chuqurroq anglash va anglatish yo‘lida viloyat vakilligi saytida mazkur kitobdan zarur ma’lumotlar berishni yo‘lga qo‘ymoqdamiz. Ushbu xayrli ishni kitobni yaxshilab mutolaa qilgan va tarjimasini ham uddalayotgan Piskent tumanidagi “Sobirxon ota” masjidi imomi Sunnatulloh Abdulbositga topshirdik. Ezgu niyat ila boshlayotgan amalimizni Alloh xayrli va bardavom qilsin!

 

Xayrulla TURMATOV,

Toshkent viloyati bosh imom-xatibi

O‘MI Matbuot xizmati

Fiqh
Boshqa maqolalar

Islom sivilizatsiyasi markazi Kengaytirilgan ilmiy kengashining navbatdagi yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi

14.05.2025   2565   4 min.
Islom sivilizatsiyasi markazi Kengaytirilgan ilmiy kengashining navbatdagi yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi

O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi Kengaytirilgan ilmiy kengashining navbatdagi yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. Unda Kengash a’zolari to‘g‘ridan to‘g‘ri va onlayn tarzda ishtirok etishdi. Dastlab, London qirollik kolleji Arxeologiya bo‘limi ilmiy xodimi, doktor Miliana Radivoyevich Namangan viloyatidagi Axsikent mavzeida olib borilgan arxeologik tadqiqotlar natijasi bilan tanishtirdi.

 

 

Miliana Radivoyevich uzoq yillarda beri mamlakatimizda olib borilayotgan arxeologik tadqiqotlarda faol ishtirok etib keladi.

— Axsikent dunyodagi eng qadimiy metallurgiya markazlaridan biri hisoblanadi. Men o‘zbekistonlik, kiprlik va buyuk britaniyalik hamkorlarimiz bilan birga Axsikentda ilk o‘rta asrlarda metallurgiya yuqori darajada rivojlanganini aniqladik. Jumladan, islom olamining dastlabki davrida tayyorlana boshlagan mashhur Damashq qilichlari ham aynan Axsikentda qazib olingan va qayta ishlangan po‘latdan foydalanganini isbotladik. Nasib etsa, Markazning ochilishi marosimida bu tarixiy voqeani alohida medialoyiha sifatida taqdim etamiz, — dedi u.

 

ITSM xalqaro aloqalar bo‘limi mutaxassisi Yekaterina Soboleva Kengash a’zolarini O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazining tantanali ochilishi marosimi konsepsiyasi bilan tanishtirdi. Unda ushbu marosim doirasidan joy olgan tadbirlar, “O‘tmishning boqiy merosi – buyuk kelajak asosi” mavzusidagi IX kongress kun tartibi, ishtirokchilar ro‘yxati, Imom Buxoriy majmuasining yangi binosi va innovatsion muzeyi singari qator  masalalar o‘rin olgan.

 

 

O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi direktori Firdavs Abduxoliqov Markazning ochilishi munosabati bilan o‘tkaziladigan Xalqaro ko‘rgazma, xorijdan olib kelinadigan qo‘lyozmalar, eksponatlar haqida ma’lumot berdi. Xorijiy mamlakatlardagi qator muzey va kutubxonalar, shaxsiy kolleksiyalar rahbarlarning ushbu ko‘rgazmasidagi ishtiroki bo‘yicha keng qamrovli ishlar olib borilayotganini qayd etdi. 

 

— Biz 25 aprel-2 may kunlari Buyuk Britaniyaning “Sotbis” va “Kristis” auksionlaridan O‘zbekiston madaniy merosiga oid 46 ta lotni saraladik, — dedi Markaz rahbari. — Ayni paytda ularni sotib olish va O‘zbekistonga olib kelish bo‘yicha muzokaralar davom etyapti. Biz bu tarixiy merosni qaytadan qo‘lga kiritayotganimizni jahon ilmiy jamoatchiligiga yetkazishimiz kerak. Shu bois, Buyuk Britaniya va Fransiyada shu masalada xalqaro tadbirlar o‘tkazishni rejalashtiryapmiz.

 

 

Kengash a’zolari tomonidan ushbu yirik anjumanlarga tashrif buyuradigan xorijiy mehmonlar ro‘yxati ham taqdim etildi. Kengaytirilgan ilmiy kengash a’zolari tomonidan ushbu xalqaro tadbirlarda ishtirok etadigan o‘zbekistonlik olimlar va ekspertlar ro‘yxati tasdiqlandi. 

 

Kengash davomida, shuningdek, Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy xodimi Alisher Egamov O‘zbekistonning turli hududlaridagi muzey fondlaridan Markaz ekspozitsiyasida namoyish qilish uchun to‘plangan tarixiy eksponatlar haqida ma’lumot berdi. Mart-aprel oyida joylarga uyushtirilgan ekspeditsiyalar natijasida 1500 dan ortiq tarixiy eksponatlar aniqlangan. Mamlakatimiz tarixining turli davrlariga mansub bu tarixiy buyumlar orasidan saralanganlari Markazning ochilishi munosabati bilan o‘tadigan xalqaro ko‘rgazmadan joy oladi.

 

Shuningdek, Markaz ekspozitsiyasi uchun 2-toifali medialoyihalarning ilmiy-amaliy materiallar bazasini yaratish masalasi ham kun tartibiga qo‘yildi. Boshqa bir qator masalalar bo‘yicha Kengash a’zolari o‘z fikr-mulohazalarini bildirishdi. Kengash uchrashuvida Markaz hamda O‘zbekiston madaniy merosini saqlash, o‘rganish va ommalashtirish bo‘yicha Butunjahon jamiyati qo‘shma loyihasi - "O‘zbekiston madaniy merosi jahon to‘plamlarida" turkumidagi kitob-albomlarning 81-90 jildlarini nashr qilish masalasi ko‘rib chiqildi. Shuningdek, nashrga tayyorlanayotgan yettita sovg‘abop kitob-albom haqida ma’lumot berildi.

 

Bundan tashqari uchrashuvda Kengash a’zolari Qur’oni karim zalining yangi dizaynini ham tasdiqlashdi.

 

— Qur’on zali binoning markaziy qismidan o‘rin olgani uchun uning dizayniga alohida e’tibor berilyapti, — dedi O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi boshlig‘i Azimjon G‘afurov. — Biz Kengash a’zolari e’tiboriga Hazrati Usmon Qur’oni joylashtiriladigan ayvon ustida joylashadigan nurli installyatsiyaning ikki xil ko‘rinishini taqdim qildik. Yig‘ilishda eng maqbul variant tanlandi.

 

 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Islom sivilizatsiyasi markaziga navbatdagi tashrifi chog‘ida xalqaro hamkorlar, jumladan, dunyoning yetakchi muzeylari, kutubxonalari va ilmiy-tadqiqot institutlari bilan hamkorlikni faollashtirish bo‘yicha topshiriqlar bergan edi. Markaz binosining ikkinchi qavatini xalqaro tashkilotlar vakolatxonalari uchun xonalar ajratish, shuningdek, Islom sivilizatsiyasi markazi uchun alohida yangi bino qurish to‘g‘risidagi qarorning muhim bandlaridan biri bo‘ldi. Qirqqa yaqin asosiy hamkor davlatlar mavjud. Markazning ikkinchi qavatida ularning faoliyati uchun barcha shart-sharoitlar yaratilib, zamon talabi darajasida tashkil etish O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazining navbatdagi kengaytirilgan ilmiy kengashi jarayonida alohida ta’kidlandi.