Sayt test holatida ishlamoqda!
22 Dekabr, 2025   |    ,

Toshkent shahri
Tong
06:20
Quyosh
07:46
Peshin
12:27
Asr
15:16
Shom
17:01
Xufton
18:21
Bismillah
22 Dekabr, 2025, ,

Mazmunli umr: mazhabimiz himoyachisining hayoti va ijodi

05.02.2018   10570   5 min.
Mazmunli umr: mazhabimiz himoyachisining hayoti va ijodi

Mashhur mufassir, muhaddis va faqih Zafar Ahmad ibn Latif  Usmoniy Tahonaviy 1892 yil Hind diyorining Devband shahrida dunyoga kelgan. Uch yoshida onasidan ayrilgan Ahmadni o‘z qaramog‘iga olgan mehribon buvisi ilm yo‘lida fidoiy ayol edi. U nabirasiga har tomonlama yaxshi tarbiya berib, kelajakda uning yetuk olim bo‘lib yetishishiga zamin yaratdi. Besh yoshida Devbanddagi “Dorul ulum” madrasasida  husnixat, tajvid kabi boshlang‘ich ilmlarni o‘zlashtirib, yetti yoshida urdu, fors tilida hisob va riyoziy kitoblarni o‘rganadi. Shundan keyin u Tahona shahriga borib, ummatning hakimi laqabini olgan tog‘asi  Mavlono Muhammad Ashraf Ali Tahonaviydan  sarf, nahv va odobdan saboq oldi. Oradan bir oz o‘tgandan keyin tog‘asi urdu tilida “Bayon al-Qur’on” kitobini yozishga kirishib, Zafar Ahmadni Konburdagi o‘zi asos solgan “Jomiul ulum” nomli madrasaga o‘qishga joylaydi. Madrasada tog‘asining shogirdlari Muhammad Is'hoq Burduvoniy va Muhammad Roshid Kanburiylar qo‘l ostida hadis ilmini puxta o‘rganadi. Mazkur madrasada Imom Buxoriyning “Sahih al-Buxoriy”, Imom Muslimning “Sahih Muslim”, Abu Dovud, Imom Termiziy, Ibn Mojja va Imom Nasoiylarning “Sunan” asarlari, “Mushkot al-masobih”, “Mustalah al-hadis” kabi hadis ilmiga oid muhim manbalarni o‘rgandi. Bu ilm dargohida yuqori natijalarga erishgach, iqtidorli talabalar qatorida 1910 yili Zafar Ahmad Sahoranfurdagi “Mazohirul ulum” madrasasiga o‘qishga borib, “Bazlul majhud fi sharhi sunani Abu Dovud” (Abu Dovudning “Sunan”asari sharhiga bor kuch-g‘ayratni sarflash) kitobi muallifi Mavlono Xalil Ahmad Sahoranfuriy huzurida hadis ilmidan saboq oldi. Shuningdek, u diniy ilmlar qatorida mantiq, handasa va arifmetika kabi dunyoviy fanlarni ham yaxshi o‘zlashtirib oldi.

Noyob qobiliyat va o‘tkir zehn sohibi Zafar Ahmad   mazkur madrasaga mudarris qilib tayinlanib, u yerda yetti yil fiqh, usul, mantiq, falsafa  kabi fanlardan dars berdi.  

Ilmda yuqori natijalarga erishgan va ummatning hakimi deb tanilgan tog‘asi unga “E’lous sunan” (hadislar sha’nini yuksaltirish) asarini  yozishga ijozat berdi va unga yigirma yil vaqt sarfladi. Natijada hanafiy fiqhi bo‘yicha  yigirma jilddan iborat eng muhim manba vujudga keldi.

Mazkur asar Abu Hanifaga va hanafiylik mazhabiga nisbatan qilinayotgan bo‘htonlarga barham berdi. Abu Hanifa go‘yo hadis va sunnatni yaxshi bilmagan, uning mazhabidagi hukmlar kitob va sunnatga asoslanmagan, balki shaxsiy ray’lar asosida chiqarilgan, hatto sahih hadislar ziddiga ham ray’ga asoslangan, deb noto‘g‘ri da’vo qiluvchilarga to‘liq raddiya bo‘ldi. Shuningdek, “E’lous sunan” asari orqali muallif hanafiylik mazhabining hukmlari  Qur’on, hadis, ijmo’ va qiyosiy dalillarga asoslanganini isbotlab berdi.

Keyinchalik  Mavlono Hakim buyrug‘iga binoan Imom Abu Hanifa va u kishining shogirdlari va shogirdlarining shogirdlari haqida “Injaul-vatan anil-izdiroi bi imomiz-zamon” (Vatanni zamon imomi bilan tahqirlashdan saqlash) hamda Imom Jassosning “Ahkam al-Qur’on” kitobiga asoslanib “Daloil al-Qur’on ala masail an-Nu’mon” (No‘mon masalalariga Qur’on dalillari) kitoblarini ta’lif qila boshladi. Bu kitob  ikki jilddan iborat bo‘lib, Niso surasining oxirida tugallagan hamda faqih va  olimlar:  “An-nazaru fiyhi na’iymun muqiymun, vaz-zafaru bimislihi fathun aziymun” (Bu kitobga nazar rohatbaxsh va undan o‘tkazib bir kitob yozish buyuk ixtirodir) deb ta’rifladilar.

Zafar Ahmad rahmatullohi alayh yashagan davrda urdu tilida ta’lif qilgan “Al-matin fil-ixfaai bi omin”, (namozda Fotiha surasining oxirida “omin” kalimasini maxfiy ichida aytish bo‘yicha matn) “Shaqqul-g‘ayn an raful-yadayn” (namozda ikki qo‘lni ko‘tarish borasida haddan oshish), “Rohmatul-Quddus fi tarjimati bahjatin-nufuus”, “Fatihatul-kalam fi qiroati xalfal-imom” (Imomning ortidan qiroat qilish masalasi bo‘yicha kirish so‘zi) nomli kitoblari hanafiylik mazhabi hukmlari asosli ekanini isbotlab berdi

Birma davlatidagi “Rankun” madrasasida ikki yil ishlab, katta majlislarda ma’ruzalar qildi. Shundan so‘ng yana Tahona Buhunga qaytib, fatvo berish va ularni odamlarga tushuntirish ishlari bilan shug‘ullandi hamda  “Daloil al-Qur’on” degan asarini davom ettirdi.

So‘ngra Pokistonning Dokha shahridagi universitetga hadis, fiqh va usul fanlari bo‘yicha mudarris lavozimiga tayinlandi. Mazkur universitetda sakkiz yil ishlab, mudarrislar  sayyidi unvoniga musharraf bo‘ldi. Sharqiy Pokistonda Qur’on, hadis, fiqh va boshqa ilmlar bo‘yicha “Al-jomiatu al-Qur’aniyatu al-arabiyya”  madrasasiga asos soldi.

Abu Hanifa rahmatullohi alayhi mazhabi fiqhining fidokor himoyachisi Zafar Ahmad at-Tahonaviy  mana shunday sermahsul umr kechirib, umrining oxirida og‘ir xastalikka yo‘liqdi va sakson ikki yoshida vafot etdi.  Alloh taolo u kishiga o‘z rahmati va rizosi yonidan joy bersin.

 

Muhammadsiddiq Usmonov tayyorladi

O‘MI Matbuot xizmati 

Fiqh
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Shayx Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy rahimahulloh

15.12.2025   6020   10 min.
Shayx Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy rahimahulloh

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Milodiy XV asrning yarmiga qadar yer yuzida insonlarni hidoyatga boshlovchi, ularga ilm o‘rgatib, ruhiy tarbiya beruvchi, ichki olamiga go‘zal naqshlar soluvchi, hidoyat mayoqlari bo‘lgan ulamolar, tariqat va tasavvuf murshidlari ko‘p edi. Lekin vaqt o‘tishi bilan ular birin-ketin boqiy dunyoga rihlat qildilar. Ularning vafotlaridan so‘ng insonlarni nur yuzli zotlarni ko‘rmaslik qo‘rquvi chulg‘ab oldi.

Alloh taoloning va’dasi – haq, bunga aslo shak-shubha yo‘q. Buyuk Robbimiz hech qachon habibi Muhammad sollallohu alayhi va sallamning ummatini yordamsiz qoldirmaydi. Darhaqiqat, shunday bo‘ldi ham. Musulmon olami G‘arbiy Panjobdagi Jhang shahridan ufqqa hidoyat mayog‘i bo‘lib ko‘tarilgan oyni ko‘rdi. Uning nuri juda tezlik bilan butun ufqni yoritdi. Qaqrab yotgan dillar rahmat bulutining yomg‘iridan qonib-qonib icha boshladi. Qo‘rquv va noumidlik o‘rnini ishonch va umid egalladi. U ulug‘ zot ulamolar va solihlar suyuklisi, shariat va tariqat piri hazrat Mavlono Pir Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy Mujaddidiy edi.


Tavallud topishlari va yoshlik yillari

Hazrat 1953 yil 1 aprelda Hindistonning Panjob viloyati Jhang shahrida tug‘ilgan. Otasining ismi Alloh Deyeta hofizi Qur’on bo‘lib, Alloh roziligi uchun Qur’ondan dars berardi. Har kuni tahajjuddan keyin Qur’oni karimdan 3-4 pora tilovat qilish odati bor edi. Hazratning volidasi ham obida, soliha, taqvodor ayol edi. U zot onalarini bunlay xotirlaydi: “Men uch yoshimgacha onam bilan birga uxlardim. Kechalari uyg‘onib qolsam, volidam oldimda bo‘lmas edi. Har gal onamni joynamoz ustida tahajjud namozini o‘qiyotganini ko‘rardim. Onam namozini tugatishini ancha kutardim. Namozdan so‘ng yig‘lab uzoq duo qilardi. Onamning tahajjud namozida yig‘laganidek birovning bunchalik ko‘p yig‘laganini ko‘rmaganman. Ba’zan mening ismimni tilga olib, duo qilardi, bundan juda xursand bo‘lib uxlar qolar edim.


Boshlang‘ich ta’lim va tarbiya

Hazratning ta’lim va tarbiyasida u zotning akasi Malik Ahmad Alining hissasi katta bo‘lgan. U kishi qattiqqo‘l va mehribon edi. Hamisha ukalarini yomon xulqli bolalar bilan do‘stlashish va suhbatlashishdan uzoq qilgan.

Mavlono Zulfiqor Ahmad maktab va kollej darslaridan tashqari, Qur’oni karimni to‘liq yod olib, Qur’on hofizi bo‘ldi. Fors va arab tilidagi asarlarni, sarf-nahv (arab tili grammatikasi)ni, ayniqsa, hadisi sharifga doir bir qancha kitoblarni qunt bilan o‘qidi.


Ilohiy muhabbat otashi

Bu davrga kelib hazrat “G‘unyatut tolibiyn”, “Kashful mahjub” va shu kabi kitoblarni o‘qib, juda qattiq ta’sirlanadi. Qalbida muhabbat uchqunlari alanga ola boshlaydi.

Hazratga Shayxul Hadis Mavlono Zakariyo rahmatullohi alayhning “Fazoili zikr” nomli kitobida kelgan bir voqea juda qattiq ta’sir qiladi. Ushbu hikoyada Sirri Saqatiy rahmatullohi alayh aytadi: “Men Jurjoniy hazratlarini quruq talqonni chaynamasdan tanovul qilayotganini ko‘rdim. Shunda men “Axir, bu quvvat bo‘maydi. Non yesangiz-chi”, dedim. Shunda u zot: “Nonni chaynash va talqon yeyish uchun sarflanadigan vaqtni hisoblab chiqib, juda ko‘p vaqt isrof bo‘lishini bildim. Bu vaqtda yetmish marta “Subhanalloh” deb zikr qilish mumkin. Shu bois, yetmish yildan beri non yemayman”, deb javob beradi.

Bu voqea hazratning hassos tabiatiga shu darajada ta’sir etadiki, u zot ertayu kech, har holatda “Subhanalloh” zikrini tilidan tushirmaydi. Buning natijasida hazrat o‘ziga kamgaplik, oz yeyish, kam uxlashni odat qildi. Hazrat ikki yarim yil “Subhanalloh” zikrini tilidan qo‘ymadi. Ikki yil davomida har kun hojat namozini o‘qib Allohdan: “Yo Ilohiy, biror-bir komil piri murshidga uchrashtirgin, uning suhbatini menga nasib etgin”, deb duolar qildi.


Ilohiy rahmat jilvasi

Alloh taolo hech qachon xolis duoni rad qilmagan, qilmaydi ham. 18 yoshida hazrat bilan bog‘liq ajoyib voqea yuz berdi. Mavlono Zulfiqor Ahmad masjidda e’tikofda edi, tahajjud namozidan so‘ng zikrlardan forig‘ bo‘lgach, tong otishiga chamasi bir soatcha vaqt qolganda, joynamoz ustida uxlab qoladi va tushida hazrat Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhuni ko‘radi. U zot barmoqlarini hazratning qalbga qo‘yib, “Alloh…”, “Alloh…” “Alloh…”, deydilar. Hazrat uyg‘onib ketadi, butun badani esa titrar edi.


Ustoz tutishlari

Bu voqeadan so‘ng hazrat namoz, zikr, tilovatlarida ajib bir lazzat tuya boshlaydi. Qalbi qattiqroq, lekin yoqimli tarzda ura boshlaydi. Hatto bir necha kun ko‘kslarini bog‘lab yuradi. Oxiri universitetdagi do‘stlari Janob Muhammad Aminga bo‘lib o‘tgan voqeani aytib beradi. U kishi Lohurga borib, Shayx Vajihuddindan maslahat oladi. Unga piri komil Abdulloh rahmatullohi alayhga xat yozishni tavsiya qilishadi. Xatga bir necha kundan keyin bunday mazmundagi javob keladi: “Ma’lum bo‘lgan narsa shuki, sizning qalbingiz ravshan bo‘libdi. Darhol bir ustozdan ta’lim oling, Alloh taolo siz bilan yuz minglab insonlarni hidoyatga boshlaydi. Agar ustoz tutmasangiz, la’natlangan shayton sizni fitnaga solishi mumkin”.

Bu xatni o‘qigach, hazrat Zulfiqor Ahmad o‘sha davrning mashhur naqshbandiya tariqatining Shayxi Mavlono Sayyid Zavvor Husayn Shoh rahmatullohi alayhning huzuriga borib, u zotni ustoz tutib, ta’lim oladi. Ustozlari vafotidan so‘ng, o‘sha davr naqshbandiya tariqatining yetuk murshidi hazrat Xoja G‘ulom Habibdan ta’lim olishni davom ettiradi.

1983 yil ustozidan xalfalik maqomini oladi va naqshbandiya tariqati asosida insonlarga ta’lim bera boshlaydi. Natijada naqshbandiya tariqatining yetuk shayxlaridan biriga aylanadi.

Albatta, avliyolarning karomatlari haqdir. Bundan bir necha yil oldin Xoja Mavlono Abdulloh: “Alloh sizni sababchi qilib yuz minglab insonlarni hidoyatga boshlaydi”, degan edi. Hozirgi kunda Shayx Mavlono Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy hazratning shogirdlari va izdoshlari million nafardan oshib ketdi.

Hazrat zamonamiz muammolarini naqshbandiya tariqatining ta’limotiga ko‘ra, mohirona va zamonaviy misollar bilan tushuntirib beradi. Shayx hazratning nutq va ma’ruzalari diltortar bo‘lib, ruhiy tarbiyani isloh qilishga qaratilgan. Hazratning ma’ruza va suhbatlarini insonlar ko‘zda yosh bilan tinglab, gunohlariga chin ko‘ngildan tavba qilishadi. Eng muhimi, hayotda sunnatga amal qilishni odat tusiga kiritishadi.

Shayx Zulfiqor Ahmad hazratning asarlari kitobxonlar orasida qo‘lma-qo‘l, sevib mutolaa qilinadi. U zot diniy va dunyoviy ilmlarni puxta egallagani, bir necha xorijiy tillarda bemalol ma’ruza qilishi tufayli XXI asrda naqshbandiya tariqati ta’limotlarini nafaqat Osiyo, balki Yevropa va AQSHda ham keng targ‘ib qilmoqda. Hazrat yetmishdan ortiq mamlakatlarga, xususan, bir necha marta O‘zbekistonga ham tashrif buyurgan. U zot safarlarini xotirlab “Lohur se to xake Samarqandu Buxoro” (Lohurdan Samarqand va Buxoro tuproqlarigacha) nomli kitob yozgan.

Shayx Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy hazrat Xoja Muhammad Abdulmolik Siddiyqiyning Qur’on hofizi bo‘lgan kichik qizlariga uylangan. Ulardan ikki o‘g‘il: Mavlono Pir Habibulloh Naqshbandiy va Mavlono Sayfulloh Naqshbandiy dunyoga kelgan.

Ta’lim olgan joylari

– 1967 yil – o‘rta maktab

– 1971 yil – Panjobda o‘rta maxsus ta’lim (kollej)

– 1976 yil – Lohurda elektr muhandisligi ixtisosligi

– 1990 yil – Shvetsiyada o‘z sohasi bo‘yicha malaka oshirgan

Diniy ta’lim yo‘li

– Otasidan Qur’onni to‘liq yod olgan.

– Jomiya Rehmaniya Jahaniya Mandi universitetida hadis fanidan to‘liq hadis davrasida bilim oldi.

– Jomia Qasim ul-ulum Multan universitetida ham hadis fanidan to‘liq hadis davrasida ishtirok etdi.

– 1971 yil Naqshbandiya tariqati va tasavvuf ta’limotidan Shayx Mavlono Sayyid Zavvor Husayn Shoh rahmatullohi alayhdan saboq oladi.

– 1983 yil Naqshbandiya tariqati va tasavvufdan hazrat Xoja G‘ulom Habib rahmatullohi alayhdan ta’lim oladi.


Yozgan kitoblari

“Ilohiy ishq”, “Ishqi Rasul”, “Habibimiz hayotlari”, “Suluk darajalari”, “Suluk maqomotlari”, “Naqshbandiya tariqatining zikrlari”, “Naqshbandiya shayxlari silsilasi”, “Dil davosi”, “Qalb xotirjamligi”, “Foydali ilm”, “Namunali ayol”, “Gunohlardan qanday saqlanamiz?”, “Erkak kamolotida ayolning o‘rni”, “Noumid bo‘lmang”, “Imonning ahamiyati”, “Qalbni poklash usullari”, Mag‘firat qilinish shartlari”, “Ayollar uchun islohiy tarbiyalar”, “Turmushning namunali ko‘rinishi”, “Muslima ayollar uchun yo‘riqnoma”, “Tasavvuf va suluk”, “Odobli nasibalidir”, “O‘limga tayyorlanish”, “Lahurdan Buxoro va Samarqand tuproqlarigacha”, “Islomning ayollarga mehribonligi”.

Xulosa o‘rnida shunday deyish mumkin, insoniyat taraqqiyoti tarixida shunday shaxslar bo‘lganki, ularning faoliyati mahalliy, madaniy hudud chegarasidan tashqariga chiqibgina qolmay, balki davrlar chegarasini yorib o‘tib, g‘oyalar rivojlanishida umumjahon jarayonining bir qismiga ham aylangan. Ularning asarlari barcha nodir hodisalar singari avval o‘tganlar tajribalarni eng qimmatli tomonlarini o‘zida gavdalantiradi, jamiyat ilmiy fikri hamda ma’naviy madaniyatning keyingi ko‘p asrlarda sodir bo‘ladigan olg‘a harakatini belgilab beradi. Mana shunday buyuk siymo bu so‘zsiz shayx Zulfiqor Ahmad Naqshbandiydir.

Nodir Odinayev  

Maqolalar