sahobalar hayoti

Asli Bani Ma’n qabilasidan bo‘lgan Su’da binti Sa’laba sakkiz yoshli o‘g‘li bilan ona qishlog‘iga yaqinlarini ziyorat qilish uchun otlandi. Karvonga qaroqchilarning to‘satdan hujum qilishi mumkinligi qarindoshlarini ko‘rish ilinjida xursand ketayotgan Su’daning xayoliga ham kelmagan edi... 

Bani Qayn qabilasidan bo‘lgan qaroqchilar karvondagilarni taladi. Ko‘pchilik qatori Su’daning sakkiz yoshli o‘g‘li Zayd ibn Horisani ham asir olib, Ukkoz bozoriga olib ketishdi.

Quraysh qabilasidan bo‘lgan Hakim ibn Hizom ibn Xuvaylid ham shu bozorga borgan edi. Uning karvoniga Zayd bilan yana ikki-uch nafar bola qo‘shilib Makkaga qaytishdi.

Makkada Hakim ibn Hizom o‘zini ziyorat qilish uchun kelgan ammasi, turmushga chiqish arafasida turgan Xadicha binti Xuvaylidni (roziyallohu anhu) xursand qilmoqchi bo‘ldi: “Ammajon! Sizni juda yaxshi ko‘raman. Ukkozdan ikki-uch g‘ulom oldim. Ulardan xohlaganingizni oling, o‘g‘lingiz kabi xizmatingizni qilib yursin”, dedi.

Xadicha binti Xuvaylidning ko‘ziga Zayd yaxshi ko‘rindi. Farzandidek tarbiya qilishni o‘ylab, uni olishlarini aytdilar.

Ko‘p o‘tmay, Xadicha onamiz bilan Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning to‘ylari bo‘lib o‘tdi. To‘ydan keyin onamiz roziyallohu anho Zaydni Payg‘ambarimizning (sollallohu alayhi va sallam) huzurlariga boshlab kirib: “Sizni xursand qilmoqchiman. Zaydni yaxshi ko‘rishingizni bilaman. Uni sizga beraman, xizmatingizni qilib yuradi”, dedilar.

*   *   *

Yosh Zayd muborak xonadonda farzanddek mehr, e’tibor ko‘rib, katta bo‘ldi. Ota-onasi uni sog‘inib, qidirmagan joylari qolmadi.

Bir yili haj mavsumida Makkada Ka’bani tavof qilayotgan otasining qavmdoshlari xuddi Zaydga o‘xshash bolani ko‘rishdi. Surishtirishgach, u Zayd ekani aniq bo‘ldi. Hajlari tugab, ortlariga qaytishganida Horisaga o‘g‘li Makkada ekanini aytdilar.

Er-xotinning boshi osmonga yetdi. Horisa darrov ukasi Ka’bni olib, Makkaga shoshildi. To‘g‘ri Muhammad ibn Abdullohning (sollallohu alayhi vasallam) uyiga keldi-da, eshikni taqillatdi. Rasulullohni ko‘rgach, muddaosini ayta boshladi:

– Ey Abdumuttalibning o‘g‘li! Sizlar muborak masjid atrofida istiqomat qiluvchi qavmsizlar. Kelgan-ketganlardan yaxshiliklaringizni ayamaysizlar. Shu desangiz, uyingizda yugurib yurgan bola mening o‘g‘limdir. Uni anchadan beri qidirib yurgan edik, shu yerdaligini bilgach, siz tomon shoshildik. Yonimizda bir muncha pul bilan bolamni olib ketgani keldik. Pulni oling-da, farzandimizni qaytarib bering!

– O‘g‘lim deb kimni aytyapsiz?

– Zaydni.

– Unda sizlarga bir narsani taklif qilaman.

– Nimani?

– Zaydni chaqiramiz, o‘zidan so‘raymiz. Agar sizlar bilan ketishni istasa, pul bermasdan ham olib ketishingiz mumkin. Agar qolishni xohlasa, men uni fikridan qaytarishga ojizman.

– Insofli gapni aytdingiz. Biz rozi.

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) Zaydni chaqirdilar-da, mehmonlarning kimligini so‘radilar.

– Bular otam Horisa va amakim Ka’blar.

– Men sening bir narsani tanlashingni istayman. Xohlasang, ular bilan ketishing mumkin. Istasang, men bilan qol. Ixtiyoring o‘zingda.

– Men siz bilan qolaman.

Otasining kayfi uchdi:

– Nimalar deyapsan, Zayd? Ota-onangning oldiga qaytishni xohlamaysanmi?

– Men bu insonda boshqalarda bo‘lmagan xislatlarni ko‘rdim. Uni aslo tark etmayman.

*   *   *

Bu gaplarni eshitgan Muhammad ibn Abdulloh (sollallohu alayhi vasallam) Zaydni Ka’baga, qurayshliklar o‘tiradigan joyga boshlab keldilar-da, baland ovoz bilan dedilar:

– Guvoh bo‘ling, qurayshliklar! Zayd mening o‘g‘lim va merosxo‘rimdir.

Bu holatni ko‘rgan ota va amaki Zayddan ko‘ngillari to‘q bo‘lib, orqaga qaytishdi.

O‘sha kundan boshlab u Zayd ibn Muhammad, ya’ni Muhammadning o‘g‘li Zayd, deb chaqirila boshlandi. Bu holat to Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga vahiy tushib: «...ularni (asrandi farzandlarni) o‘z otalari (ismi) bilan chaqiringiz» oyati nozil qilingunicha davom etdi. Shundan keyin  yana Zayd ibn Horisa deb chaqiriladigan bo‘ldi.

*   *   *

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga payg‘ambarlik tushgach, erkaklardan birinchi bo‘lib Zayd ibn Horisa roziyallohu anhu musulmon bo‘ldi. Shundan so‘ng, u Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sirdoshi, maslahatchisi, safarlarga chiqqanlarida o‘rinbosari bo‘lib qoldi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Zayd roziyallohu anhuni qanchalar yaxshi ko‘rishlarini u zotning suyukli ayollari Oysha onamiz roziyallohu anho aytib beradilar.

“Bir kuni Zayd Madinaga qaytib kelganida, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam mening uyimda edilar. Zayd eshikni taqillatdi. U paytda Rasululloh muborak yelkalari ochiq o‘tirar edilar. Xursand bo‘lganlaridan shu holda bo‘lsa ham yugurib, unga peshvoz chiqdilar. So‘ng quchoqlab ko‘rishdilar. Allohga qasam, undan oldin ham, keyin ham Rasulullohni shu holatda ko‘rmaganman”.

Payg‘ambarimiz qattiq muhabbat qo‘yganlari bois musulmonlar uni “Zaydul hub”, ya’ni “Muhabbat Zaydi”, deb chaqirishardi.

Zayd ibn Horisa hijriy sakkizinchi yili “Mu’ta” safarida vafot etadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam suyukli insonlarining vafotidan  qayg‘urdilar. Ta’ziya bildirgani uylariga kelganida, Zaydning o‘g‘li Usoma ibn Zayd roziyallohu anhu unsiz yig‘lab o‘tirgan edi. Nabiralari Hasanga tengdosh Usomaning yig‘isidan U zot ham o‘zlarini tutib turolmay, unsiz yig‘ladilar. Yonlaridagi Sa’d ibn Uboda roziyallohu anhu: “Yo Rasululloh! Bu nima?” deb so‘raganlarida, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Bu Habibullohning habibiga yig‘isidir”, deb javob berdilar.

Ziyouddin MAQSUDOV

tayyorladi. 

O‘MI matbuot xizmati