Qur’oni karimda xurmo mevasi jannat ne’matlari qatorida zikr etilgan. «Mevalar, xurmo va anorlar bordir» (Rahmon, 68).
Xurmo mevasi shirin ta’mi va o‘ziga xos oziqlik xususiyatlari bois doim suyib yeyilgan. Mutaxassislarning fikricha, bir dona xurmo va bir piyola sut insonning oziq moddalarga bo‘lgan bir kunlik ehtiyojini qondirar ekan.
Xurmoda inson salomatligi uchun zarur o‘ndan ortiq modda borligi aniqlangan. Ulardan biri hazmi yengil va tez singiydigan shakar – fruktoza tanamizga quvvat manbaidir. U shakar, glyukoza kabi qonda qand mikdorini ko‘paytirib yubormaydi. Xurmoda, shuningdek, A, B1, B2, B3 va B6 darmondorilar, natriy, magniy, temir, sera, kaliy, fosfor kabi minerallar, yog‘ va oqsillar ko‘p.
Xurmoning ikki foizdan ko‘p qismini oqsil tashkil etadi. Oqsil tananing kasalliklarga qarshi immunitetini mustahkamlaydi. A darmondorisi ko‘z mushaklari, immun tizimi, suyak, to‘qima va tishlar uchun kerakli, B1 asab tizimi ishini yaxshilaydi, B2 esa oqsil, uglevod va yog‘larni parchalash, hujayralar yangilanishida xizmat qiladi.
Shifokorlar homilali, yosh bolali ayollarga fruktozasi ko‘p oziqlar yeyishni tavsiya etadi. Chunki fruktoza holdan toygan tanaga kuch bag‘ishlaydi, sutni ko‘paytiradi. Bu vaqtda onaning kaliyga ehtiyoji keskin ortadi. Xurmoda kaliy ko‘p. Kaliy ayol tanasida suv muvozanatini saqlab turadi. Kaliy miyaga kislorod yetkazishga yordamlashadi. Kaliy buyraklarni chiqitlar va zaharli moddalardan tozalashda, qon bosimini me’yorida saqlab turishda juda foydalidir.
Xurmo yoyish kamqonlikning oldini oladi. Suyaklar sog‘lom shakllanishida xurmodagi kalsiy va fosfat katta foyda beradi. Muntazam xurmo yeb turish suyaklar zaiflashuvi, mo‘rtlashuvidan himoya kiladi.
Asabiylik va ruhiy zo‘riqish (stress) hollarida xurmo samarali ta’sir qilishi isbotlangan. Chunki xurmoda B6 darmondorisi ko‘p.
Mo‘minjon SAYDALIYEV tayyorladi.
Har bir tarixiy obida – xalqimiz tarixi va madaniyatining guvohi. Mirzacho‘l hududida joylashgan “Yog‘ochli sardoba” ham ana shunday noyob yodgorliklardan bo‘lib, uning me’moriy tuzilishi va muhandislik yechimi o‘z davrining ilg‘or bilimlariga tayanilganini ko‘rsatadi.
– Sardobaning gumbazsimon tuzilishi, 15 metrlik ichki diametri va 12 metr balandligi uni nafaqat amaliyotda samarali, balki arxitektura jihatdan ham o‘ziga xos namuna sifatida namoyon etadi. Yerdan ikki metr balandlikdagi tuynuklar, salqinlikni saqlovchi ventilyatsiya tizimi, simmetriyali qurilishi va devor qalinligining yuqoriga ko‘tarilgan sari yupqalashib borishi – bularning barchasi sardobaning betakrorligigidan dalolat beradi,– deydi tarixchi-arxeolog Solijon Qudratov.
Sardobaga arksimon kirish qismi orqali g‘ishtli zinapoyalardan foydalanib tushiladi. Kirish qismidagi yo‘lakcha ustidan esa xizmatchilar uchun maxsus xonalarga chiqish mumkin bo‘lgan aylanma zinapoya qurilgan.
So‘nggi yillarda mamlakatimizda turizmni rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilayotgan bir paytda “Yog‘ochli sardoba” ham qayta tiklash ishlari doirasida o‘rganilmoqda. Ba’zi rekonstruksiya ishlari boshlangan bo‘lsa-da, ma’lum texnik va moliyaviy sabablarga ko‘ra, qurilish vaqtincha to‘xtab qolgan.
– Endi bu maskanni to‘liq ta’mirlab, turistik marshrutlarga qo‘shish, atrofida dam olish maskanlari, suv yo‘llari, mahalliy hunarmandchilik obyektlarini rivojlantirish rejalashtirilgan. Bunda davlat-xususiy sheriklik asosida yosh tadbirkorlarni ham jalb etish ko‘zda tutilmoqda, – deydi Sirdaryo viloyat hokimining o‘rinbosari Shohruh Isoqulov.
“Toshkent – Samarqand – Buxoro” magistral yo‘li bo‘ylab joylashgan “Yog‘ochli sardoba” hozirning o‘zidayoq sayohatchilar diqqatini o‘ziga tortmoqda. Shu bois, yaqin istiqbolda bu inshoot nafaqat tarixiy yodgorlik, balki madaniy-ma’rifiy tadbirlar o‘tkaziladigan, mahalliy va xalqaro turizmni qo‘llab-quvvatlaydigan muhim markazga aylanishi, shubhasiz.
G‘ulom Primov, O‘zA muxbiri