O`zbekiston musulmonlari idorasi

Abdulloh ibn Salom

04.05.2017 9625 9 min.

“Kimni jannat ahlidan bo‘lgan bir kishiga qarash xursand qilsa, Abdulloh ibn Salomga qarasin”.

Husayn ibn Salom Yasrib yahudiylarining olimlaridan edi. Madina ahli dini va millati boshqaligiga qaramay, uni ulug‘lab hurmat qilar edi. U taqvodorligi va insonlar orasini isloh etishi bilan tanilgan, to‘g‘rilik va rostgo‘ylik bilan sifatlangan edi.

Husayn osuda umr o‘tkazar, hayoti mazmunli va foydali edi. U o‘z vaqtini uch qismga taqsimlagan edi:

kanisada va’z o‘qir va ibodat qilar;

bog‘idagi xurmo daraxtlarini parvarish qilar;

Tavrot o‘qir edi.

Har safar Tavrotni o‘qiganda Makkada zohir bo‘ladigan so‘nggi payg‘ambar bashorati berilgan xabarni uzoq mushohada etib qolar edi.

Kelishi yaqin bo‘lgan bu payg‘ambarning sifatlari va alomatlarini puxta o‘rganar va sevinchdan qattiq ta’sirlanar edi. Chunki Tavrotda yozilgan bashoratlarga qaraganda, yangi payg‘ambar o‘z shahridan ko‘chib Yasribga hijrat qilardi.

Har qachon bu xabarlarni o‘qiganda yoki xayolidan o‘tkazganda, payg‘ambarning chiqishiga guvoh bo‘lgungacha umrini uzaytirishini va u bilan uchrashib baxtli bo‘lishini, unga imon keltirganlarning avvalgisi bo‘lishini Allohdan so‘rar edi.

Alloh taolo Husayn ibn Salomning duosini qabul qildi. Hidoyat va rahmat payg‘ambari yuborilgunga qadar umrini uzun qildi. Payg‘ambar bilan uchrashish, suhbatlashib rohatlanish va Payg‘ambarga nozil qilingan haqqa imon keltirish nasib etdi. Islomga kirish qissasini Husayn roziyallohu anhuning o‘zlaridan eshitamiz.

“Payg‘ambarimiz sollalohu alayhi vasallam zohir bo‘lganini eshitganimda ismi, nasabi, sifati, vaqti va maskani haqida surishtira boshladim. Payg‘ambarning vasflari bilan bizning kitoblarimizdagi payg‘ambar vasflarini solishtirdim, toki, muvaffaqiyatga ishonib, da’vatining rostligini bilgunimcha. So‘ng bu ishlarni yahudiylardan bekitdim va tilimni u haqda gapirishdan tiydim. Toki, Rasululloh sollalohu alayhi vasallam Makkadan Madinaga chiqqan kungacha. Yasribga kelib Quboga tushganlarida oldimizga bir kishi kelib u zotning insonlar orasida kelganliklarini ovoza qila boshladi. Men ana shu soatda bog‘imdagi xurmoning ustida edim. Ammam Xolida binti Horis quyida edi. Xabarni eshitgan zahoti: “Alloh buyukdir” “Alloh buyukdir” deb qichqirdim. Mening takbirimni eshitgan ammam; “Alloh umidingni puchga chiqarmasin, Allohga qasam, agar Muso ibn Imronning kelganini eshitganingda bundan ortiq hech nima qilmagan bo‘lar eding”, dedi. Men unga aytdim: “Ey amma, u, albatta, Imron o‘g‘li Musoning birodaridir va uning dinidadir. Darhaqiqat Muso yuborgan narsa bilan yuborilgandir. Ammam sukut qilib turib: Albatta, u o‘zidan avvalgi narsani tasdiqlovchi va Robbining risolatini yetkazuvchi deb sizlar xabar bergan payg‘ambarmi?” deb so‘radi. Men: “Ha, xuddi shunday”, dedim.

U kishi: «Unday bo‘lsa u o‘sha ekan», dedi. So‘ng men Rasulullohning oldilariga yugurib bordim. Insonlarni u zotning eshiklari oldida to‘plangan holda ko‘rdim. Men ham izdihomga qo‘shildim, hatto oldilariga borib qoldim, U kishidan eshitgan narsalarimning avvalgisi ushbu so‘zlardir: “Ey insonlar, salomni oshkora qiling, ochlarni taomlantiring, tunda insonlar uyqudaligida namoz o‘qing – shunda jannatga salomat kirasiz”.

Men u zotni diqqat bilan kuzatdim va doimo birga bo‘ldim, albatta, yuzlaridan yolg‘onchi emasliklariga ishondim. So‘ngra yaqinlashib bordim-da: «Allohdan o‘zga iloh yo‘q, Muhammad sollallohu alayhi vasallam Allohning elchisidir», deb guvohlik berdim. So‘ng men tomonga qarab: «Isming nima?» dedilar: “Men Husayn ibn Salom” dedim. Balki «Abdulloh ibn Salom», dedilar. So‘ng huzurlaridan uyimga kelib ahlim va bolalarimni islomga chaqirdim. Ularning barchasi islomga kirdi. Qari bo‘lishiga qaramay, ammam Xolida ham islomga kirdi.

«Toki, izn bermagunimcha mening va o‘zingizning islomga kirganingizni yashiringlar», dedim. Ular «xo‘p», deyishdi, So‘ng Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning oldilariga borib u zotga: «Yahudiy qavmi bo‘htonchi va yolg‘onchi qavmdir. Yahudiylarning boshliqlarini chaqirib meni bir xonaga yashirishingizni, islomga kirganimni bilishlaridan avval ularning orasidagi mavqeim haqida so‘rashingizni va ularni islomga chaqirishingizni xohlardim. Shubhasiz, ular islomga kirganimni bilishsa, meni ayblashadi, meni har xil kamchiliklar bilan haqoratlashadi va menga tuhmat qilishadi», dedim. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam meni bir xonaga kiritdilar. So‘ng ularni chaqirdilar-da islomga va iymonga da’vat eta boshladilar. O‘zlarining kitoblaridagi xabarlarni bildirdilar. Ular Rasululloh bilan haq to‘g‘risida tortisha boshladi. Men eshitib turgan edim. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularning iymonga kelishlaridan noumid bo‘lganlaridan so‘ng ulardan: Husayn ibn Salomning orangizda mavqei qanday?» deb so‘radilar. Ular: “U bizning sayyidimiz va boshlig‘imizning o‘g‘li va bizning olimimiz va olimimizning o‘g‘li”, dedilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «U islomga kirsa siz ham islomga kirasizmi?» deb so‘radilar. Ular: “Alloh asrasin, islomga kirishi mumkin emas, Alloh uni islomga kirishidan saqlagan” deyishdi. Ularga chiqib aytdim; «Ey yahudiylar jamoasi. Allohdan qo‘rqing, Muhammad sollallohu alayhi vasallam sizlarga olib kelgan dinni qabul qiling. Allohga qasamki, u Allohning Rasuli ekanini bilasiz, ismi va sifatlari yozilgan manbani topgansiz. Men guvohlik beraman, albatta, u Allohning Rasulidir va unga imon keltiraman. Uni tasdiq etaman, uni e’tirof etaman”. Ular: “Yolg‘on gapirding. Allohga qasam, albatta, sen bizning eng yomonimizsan va yomonimizning o‘g‘lisan va johilimizsan va johilimizning o‘g‘lisan” deyishdi. Meni ayblamagan biror ayb qolmadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga aytdim: “Sizga aytmaganmidim, yahudiylar bo‘htonchi va yolg‘onchi qavmdir, albatta. ular aldovchi va buzuqlik ahlidir”.

Abdulloh ibn Salom islomni chanqoq kishi suv ichganidek qabul qildi. U Qur’onga qattiq berilgan edi. Tilovatdan to‘xtamasdi. Nabiy sollallohu alayhi vasallamga erta-yu kech ergashib yurardi. O‘zini jannat uchun amal qilishlikka boshladi. Hatto Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sahobalar orasida xushxabarni aytdilar. Xushxabarni Qays ibn Abbod va boshqalar rivoyat qilgan. Roviy aytdi: “Madinada Rasululloh sollallohu alayhi vasallam masjidlaridagi ilm xalqalarini birida o‘tirgan edim. Xalqada insonlarni to‘lqinlantiradigan qalblarni rohatlantiradigan shaxs bor edi. Insonlarga yoqadigan ta’sirli hadislar aytardi.

U o‘rnidan turib ketganidan so‘ng qavm aytdi: “Kimni jannat ahlidan bir kishiga qarashi xursand qilsa bu kishiga qarasin”. Men: «Kim bu odam?» dedim. Qavm: “Abdulloh ibn Salom”, dedilar. Men o‘zimga “Allohga qasamki, unga ergashaman”, dedim va ortidan ketdim. U shahar chetigacha bordi va manziligi kirdi. Men kirishga izn so‘radim. Ruxsat berdi. Kirib o‘tirganimdan so‘ng:

– Ey jiyanim, nima hojating bor, – deb so‘radi.

– Masjiddan chiqayotganingizda odamlar siz haqingizda “Kimni jannat ahlidan bo‘lgan bir kishiga qarash xursand qilsa, mana bu kishiga qarasin” deyotganlarini eshitdim. Siz haqingizda bilishni va sizni jannat ahlidan ekaningizni qanday bilganlarini bilish uchun sizga ergashdim, – dedim.

Abdulloh ibn Salom:

– Jannat ahlini Alloh biluvchidir, ey bolam, – dedilar.

Men:

– To‘g‘ri, lekin ular bekorga bunday deyishmayotgandir, – dedim.

Abdulloh ibn Salom:

– Uning sababini senga aytib beraman, – dedi.

– Men ayting, Alloh sizni mukofotlasin! – dedim.

– Rasululloh sollallohu alayhi vasallam hayotlik kezlarida bir kecha uxlayotgan edim, oldimga bir kishi kelib: “Tur”, dedi. Men turdim, qo‘limdan tutdi, chap tomonimda yo‘l bor edi, men undan yurishni xohladim. Kishi menga: “U yoqdan yurma, u sen uchun emas”, dedi. Shu payt o‘ng tomonimda yorug‘ yo‘lni ko‘rdim. Kishi:”Undan yur”, dedi. Go‘zal, yam-yashil keng-mo‘l boqqa borguncha yurdim. Uning o‘rtasida temirdan bo‘lgan ustun bor edi. Ildizi yerda uchi osmonda edi. Uni eng nihoyasida tilladan bo‘lgan halqa bor edi. Menga: “Unga ko‘taril”, dedi. Men: “uddalay olmayman”, dedim. Oldimga xizmatchi kelib meni ko‘tardi, bas, ustun oldiga yetgunimcha ko‘tarildim. Ikki qo‘lim bilan halqani ushladim. Tong otguncha unga osilgan holimda qoldim. Tong otgach, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning oldilariga borib u kishiga ko‘rgan tushimni aytib berdim. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam “Sen chap tomoningni ko‘rgan yo‘ling do‘zax ahlidan bo‘lgan chap tomon egalarining yo‘lidir. O‘ng tomoningda ko‘rgan yo‘ling jannat ahlidan bo‘lgan o‘ng tomon egalarining yo‘lidir. Yashilligi va porloqligi bilan seni zavqlantirgan bog‘ islomdir. Ustun – din, halqa – mustahkam dastakdir, to vafot etgunimga qadar uni mahkam ushlashda bardavom bo‘lasan”, dedilar. Ana shu dastakni, islom ahkomlarini mahkam tutib yashash umrimning mazmunidir, – dedi.

Boqijon Rahimov,

«Hidoya» o‘rta maxsus islom bilim yurti tarbiyachisi

Siyrat va islom tarixi

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Maqolalar

Shari’at nomidan gapirishga shoshilmang!

24.12.2025 5424 7 min.

Imom Sufyon ibn Sa’id Savriy rahmatullohi alayh o‘z zamonida hadis rivoyat qiluvchilarning ko‘payib ketganini zikr qilib, shunday degan: “Bir kemada bir nechta boshliq dengizchi bo‘lsa kema g‘arq bo‘ladi!”. Ayni shu gapni hozirgi kunda shariatning nomidan gapirib fatvo berib yurganlarga ham qarata aytsa bo‘ladi. Sahobalar – Alloh ulardan rozi bo‘lsin – Qur’oni karim nozil bo‘lish davriga hamasr bo‘lsalar ham, shariatni Rasuli akram sollallohu alayhi va sallamni shaxsan o‘zlaridan o‘rgangan bo‘lsalarda, shariat nomidan biron gap aytishga shoshilmaganlar. Ulardan biron masala so‘ralsa, xato gapirib qo‘yishdan qo‘rqib, o‘zlaridan ilmliroq bo‘lganlarga havola qilib yuborardilar. Sahih Muslimda rivoyat qilinadi: Bir kishi Zayd ibn Arqam roziyallohu anhudan masala so‘radi. U esa: “Buni Baro ibn Ozibdan so‘ragin”, dedi. Baro ibn Ozib esa: “Zayd ibn Arqamdan so‘ra”, degan ekan. Abu Muhammad Romahurmuziy “Al-Muhaddis al-fosil” kitobida Abdurrahmon ibn Abu Laylodan quyidagini rivoyat qiladi: “Men ushbu masjidda Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning bir yuz yigirmadan ortiq ansor sahobalar bilan ko‘rishganman. Ular Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning hadislarini rivoyat qilish mas’uliyatini bilganlari sababli o‘rniga boshqa kishi hadis aytib berishini istar edilar. Shunindek, ulardan birontasidan biron masala so‘ralsa, o‘rniga bu masalada boshqa ilmliroq kishi javob berishini hoxlardilar. Imom Sha’biydan bir kishi: “Agar sizlardan biron savol so‘ralsa qanday javob berardingizlar?”, deb so‘ragan ekan. Sha’biy rohmatullohu alayh: “Agar kimdir bizdan bir savol so‘rasa, biz yonimizdagi shergimizga, sen javob ber, deb havola qilar edik. Shu tariqa savol yana birinchi so‘ralgan kishiga qaytib kelar edi”, deb javob bergan ekanlar.

Agar salafi solihlar ilmni yashirib qo‘yish gunohidan qo‘rqmaganlarida edi, umuman fatvo berishga jur’at ham qilmagan bo‘lar edilar. Bu borada salaf ulamolardan juda ko‘p rivoyatlar bor. Ushbu rivoyatlar fatvo berish mas’uliyatidan naqadar ehtiyotkor bo‘lganlarini yaqqol ko‘rsatib beradi. Ammo bugungi kunda ahvol butunlay boshqacha, odamlar fatvo berishga oshiqadigan, mas’uliyatni o‘ylamay, bir-biri bilan birinchi bo‘lib savolga javob berishga musobaqalashadigan bo‘lib qoldilar. Shuningdek, mazhabsizlikni da’vo qiluvchi guruhlarning har bir mav’iza va nasihat majlisida ham aqida va fiqh masalalarida asossiz fatvolar ko‘p aytiladi. Ming afsuslar bo‘lsinki, hozirgi kunda oddiy bir haydovchi ham eng murakkab va chuqur masalalarda odamlarga fatvo berishdan tortinmaydi. “Men katta bobomdan eshitganlarim bor”, yoki “Uyimdagi eski kitoblardan o‘qib olganman”, deb halolni harom, haromni halol qilib qo‘yish holatlari juda ko‘p. Bu kabi shaxsiyatlar o‘qigan kitobidagi ma’lumotlar yoki eshitgan gaplari haqiqatga qanchalik mos, adashish va og‘ishlardan xoli ekani tekshirib o‘tirmaydilar ham. Aslida, bunday masalalarda hatto katta ulamolar ham xato qilib qo‘yishi mumkin, qolaversa, oddiy ustoz ko‘rmagan shaxsiyatlar haqida gapirmasak ham bo‘ladi. Eng xatarli tomoni shundaki, agar kitoblar ustozlarning nazoratisiz o‘qilsa, turli manbalardan chiqqan fatvolar bir masalada “shariat nomidan” biri halol, biri harom, biri to‘g‘ri, biri noto‘g‘ri, deb chiqarveradi. Bu esa birdam, xotirjam jamiyatning parchalanishiga, odamlarning shariatga nisbatan bee’tibor bo‘lib qolishiga olib keladi. Oqibatda, ummat qalbidan fatvoning hurmati, shariatning ulug‘vorligi va ulamolarning obro‘-e’tibori so‘nib boradi. Har kim o‘zicha fatvo beravirishi sababli odamlar orasida, masjid imomlari va yurt ulamolari haqida “Bularni faqat oylik oladigan paytidagina eshitamiz”, “Bularning barchasi haqni gapira olmaydilar”, degan gaplar keng tarqab qoldi. Aslida bu gaplarni tarqatganlarning maqsadi musulmonlar orasida nizo va fitna urug‘ini sochish, o‘z yurtining ulamolarining gapiga ishonmaydigan holatga olib kelib qo‘yishdir. Natijada musulmonlar birodar bo‘lib yelkadosh turish o‘rniga, o‘zaro janjallashib, bir-birini yomonlab, dushmanlashib ketadilar.

21 asr ijtimoiy tarmoq asri deb aytamiz. Musulmonlar diniy masalalarda javob olish uchun ijtimoiy tarmoqqa murojat qilishlari tabiiy. Hechkim, buni inkor ham qilolmaydi, qolaversa bu ishni man qilib qo‘yish mantiqqa to‘g‘ri kelmaydigan ish. Lekin, aziz xalqimiz bilishi lozim bo‘lgan narsa shuki, ijtimoiy tarmoqlardan beriladigan aksar fatvo va savollarga javoblar O‘rta Osiyoda amalda bo‘lib turgan hanafiy mazhabiga tamoman zid bo‘ladi. Bu fatvolarda keltirilayotgan hadislar va shunga o‘xshash siz nomini birinchi marotaba eshitayotgan kitoblardan keltirilgan naqllar sizni aldab qo‘ymasin. Aslida esa bu fikr na biror sahobadan, na biror tobeindan, na salaf ulamolaridan hech biridan rivoyat qilinmagan bo‘ladi.

Ibn Umar raziyallohu anhuning fatvosi, hazrati Ali roziyallohu anhuning qozi sifatida chiqargan hukmi, Ibn Mas’ud roziyallohu anhudan rivoyat qilingan naqllar, Abu Zarr roziyallohu anhuning amali va Zubayr ibn Avvom roziyallohu anhuning tutgan yo‘li ishonchli rivoyatlar bilan bizgacha yetib kelgan. Qolaversa, bularning barchasi sahobalar orasida e’tirozsiz qabul qilingan. Demak, sahobalarning barchasi ham o‘zlaricha ijtihod qilmaganlar, balki ichlaridagi eng ilmli kishilarga ergashganlar. Shuningdek, tobeinlar va ulardan keyingi avlod fuqaholarining ijmosi ham bor. Bu ijmo’ ularning fatvolari asosida tuzilgan manbalarda ochiq ko‘rinadi. Bu kabi manbalar sifatidan Abdurrazzoq, Vaki’ning va Ibn Abu Shaybaning “Musannaf”lari, Said ibn Mansurning, Bayhaqiyning “Sunan”lari, Ibn Abdulbarrning “Tamhid”i va “Istizkor”i kabi asarlarni ko‘rsatish mumkin. Bularning barchasi ushbu masalada sohta salafiy va bemazhablar tomonidan aytilgan shoz, ya’ni barchaga xilof gaplarni mutlaqo inkor qiladi. Bunday masala haqida ilm ahli bo‘lgan inson, yuqorida zikr etilgan manbalarga o‘xshash kitoblarni ko‘rmasdan turib, gapirishga haqli emas. Sahobalar va tobeinlarga nisbat beriladigan fikrlarning manbai aynan shu kabi kitoblardir. Kimki bu asarlarni ko‘rmasdan turib, biror fikrni sahoba yoki tobeinlarga nisbat bersa, u ilm ahli oldida uyatli holatga tushadi va ularning nazarida qadri tushadi. Bu esa qanday og‘ir oqibatlarga olib kelishini tushunish qiyin emas.

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, biron masalada fikr bildirishdan ehtiyot bo‘ling. Unutmang ilm ota-bobolardan meros bo‘lib qolmaydi. Ilm kitoblardan, ustozlardan o‘rganiladi. Demak, yetti ajdodingiz ulamolar katta eshon bobolar bo‘lsa ham sizda biron masalada shariat nomidan gapirishga haqqingiz yo‘q. Qolaversa, oxiratining g‘ami bo‘lgan musulmon odam fatvo berishdan juda ehtiyot bo‘lishi kerak. Zero, xato aytilgan bir fatvoning oqibati jahannam bo‘lishi hech gap emas. Gapimizini Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan naqlni keltirib tugatamiz. Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu aytadilar: “Sizlar orasida fatvo berishga eng jur’atli bo‘lganingiz — do‘zaxga kirishga ham eng jur’atli bo‘lganingizdir”. (Dorimiy rivoyati).

Mahmudjon Muxtorov
Mir Arab oliy madrasasi o‘qituvchisi

MAQOLA

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati