Ubay ibn Ka’b ibn Qays roziyallohu anhu
Ubay ibn Ka’b ibn Qays ibn Ubayd ibn Muoviya ibn A’mr ibn Molik ibn Najjor ibn Sa’laba ibn A’mr Xazrajiy. Madinai munavvarada tug‘ilganlar. U zot imom, qori, faqih va mufassir edilar. Badr, Uhud va Handaq g‘azotlarida qatnashgan.
U zotni Rasululloh sollallohu alayhi va sallam “Abul Munzir” deb, Umar ibn Xattob roziyallohu anhu esa “Abu Tufayl” deya kunya bilan chaqirganlar. Umar roziyallohu anhu u kishini “musulmonlarning sayyidi” der edilar. U zotning onasi Suhayla binti Najjor, u esa Abu Tolha ansoriyning ammasi edi.
Ubay ibn Ka’b roziyallohu anhuning vasfi haqida: soch va saqollari oq edi deyilgan.
Ubay ibn Ka’b ibn Qays roziyallohu anhu Qur’oni Karimni yozuvchi kotib, ikkinchi aqaba bay’atida qatnashgan va Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Ilmni to‘rt kishidan olinglar: Ibn Mas’ud, Ubay ibn Ka’b, Muoz ibn Jabal va Abu Huzayfaning mavlosi Solimdan”, deb aytganlarida, ular orasida sanalgan zotdirlar.
Ubay ibn Ka’b roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Yo Abal Munzir! Seningcha Allohning kitobidagi eng ulug‘ oyat qaysi?” Dedilar. Ubay ibn Ka’b roziyallohu anhu: “Men Alloh va Uning Rasuli biluvchiroqdir”, dedim. U zot: “Yo Abal Munzir! Seningcha Allohning kitobidagi eng ulug‘ oyat qaysi?” Dedilar. Ubay ibn Ka’b roziyallohu anhu: “Men Oyatul Kursiy dedim”, dedilar. U zot meni ko‘ksimga urib, “Alloh senga ilmni muborak qilsin”, dedilar”.
Ubay ibn Ka’b roziyallohu anhu faqih sahobalarning biri, vahiyni yozib qayd etuvchi, Qur’on qorilarining eng afzali va aqaba bay’atida qatnashgan o‘n ikki sahobaning biri bo‘lganlar.
Rasululloh sollallohu alayhi va sallam Madinada bo‘lmagan vaqtlarida Ubay ibn Ka’b roziyallohu anhuni musulmonlarga imomlik qilishlariga buyurar edilar. Shuning uchun ham Umar roziyallohu anhu: “musulmonlarning sayyidi Ubay ibn Ka’b” deganlar.
Imom Buxoriy rahmatullohi alayhi “Sahihul Buxoriy”da quydagi voqe’ani keltiradilar: Rasululloh sollallohu alayhi va sallam “Bayyina” surasi nozil bo‘lganda, Ubay ibn Ka’b roziyallohu anhuga: “Albatta Alloh taolo menga bu surani senga o‘qib berishimni buyurdi” dedilar. Ubay ibn Ka’b roziyallohu anhu: “Alloh taolo meni ismimni aytdimi?”, Dedilar. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “ha, Alloh taolo seni ismingni aytdi”, dedilar. Shunda Ubay ibn Ka’b roziyallohu anhu yig‘lab yubordilar.
Jobiya jangi:
Ubay ibn Ka’b roziyallohu anhu Umar roziyallohu anhu bilan Jobiya jangida qatnashdilar. Jobiyada Umar roziyallohu anhu xutba qila turib: “Ey insonlar! Kimda kim Qur’ondan savol so‘ramoqchi bo‘lsa, Ubay ibn Ka’bdan so‘rasin” dedilar.
Abdulloh ibn Nusoyr roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: U “Ubay ibn Ka’b kasal bo‘lib qolganda, uni ko‘rishga bordik. U nido qiluvchini chaqirig‘ini eshitib: “bu azonmi yo takbirmi?” Deb so‘radi. Biz unga “takbir” dedik. U: “nimani kutmoqdasizlar? Namozga shoshilmaysizlarmi?” Dedi. Biz: “seni bu xolatda tashlab ketamizmi?” Dedik. U: “bunday qilmanglar! Turinglar! Albatta Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bizlarga bomdod namozini o‘qib berib bo‘lib, yuzlari bilan jamoatga yuzlanib: “Falonchi bormi? Falonchi bormi?” Deb namozga kelmagan uch kishini chaqirdilar. Va “Albatta, munofiqlarga eng og‘ir namoz Bamdod bilan Xuftondir. Agar ular bu ikki namozda nima borligini bilganlarida edi, u ikkisiga emaklab bo‘lsa ham kelar edilar. Shuni bilingki, yolg‘iz o‘qilgan namozdan ikki kishi bo‘lib o‘qilgan namoz afzal. Sizlarni ko‘pchilik bilan o‘qigan namozingiz, u Allohga sevimliroqdir. Albatta birinchi saf farishtalarning safi singaridir. Agar uni fazilatini bilganlarida edi, albatta unga shoshilgan bo‘lardilar. Ogoh bo‘ling! Albatta jamoat namozi yolg‘iz, jamoatsiz o‘qilgan namozdan 24 yoki 25 daraja afzaldir” deganlar, dedi.
Ubay ibn Ka’b roziyallohu anhu Madinai munavvarada 649-yili vafot etadilar.
Manbalar asosida Tojiddinov
Abdussomad Abdulbosit o‘g‘li tayyorladi
Muhimi qalbdagi narsa, cho‘ntakdagi emas
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Bir kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallamga kelib: «Men qiynalgan kishiman», dedi. Ya’ni, och ekanini bildirdi.
Nabiy sollallohu alayhi vasallam xotinlaridan biriga ovqat so‘rab odam yubordilar. «U zotni haq ila jo‘natgan zotga qasam ichib aytamanki, uyimda suvdan boshqa hech narsa yo‘q!» dedi u.
Xuddi shunday qilib barcha xotinlariga ovqat so‘rab odam jo‘natdilar. Ularning bari yuqoridagidek javob berdi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Bu kecha bu odamni kim mehmon qiladi, Alloh unga rahm qilsin», dedilar. Shunda ansorlardan bir kishi turib: «Yo Allohning Rasuli! Uni men mehmon qilaman», dedi. So‘ngra uni uyiga olib ketdi. Borib xotiniga bunday dedi:
— Bu odam Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning mehmonlari. Unga taom hozirla!
Xotin dedi:
— Bolalarimizning ovqatidan boshqa ovqat yo‘q.
Er dedi:
Bolalaringni uxlatib ovqatni olib kel. Mehmon ovqatga qo‘l uzatganida chiroqni o‘chirib qo‘y. Biz qorong‘ida o‘zimizni ovqat yeyayotgandek ko‘rsatamiz. Ammo yemaymiz. Mehmon shunda ozgina ovqatga to‘yadi.
Ular shunday qilib och uxlashdi. Mehmon to‘ydi. Ertalab ular Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga borishgach, u zot dedilar:
— Alloh taolo sizning ishingizdan ajablandi. Siz haqingizda Qur’on nozil qildi:
«Garchi o‘zlarining hojatlari bo‘lsa ham (boshqalarni) o‘zlaridan ustun ko‘radilar. Kim o‘z nafsining baxilligidan saqlansa, unday kishilar ha, ana o‘shalar najot topguvchilardir» (Hashr surasi, 9-oyat).
Dunyo charxpalakdir. Zamon aylanib turadi. Bugun puling bor. Ertaga yo‘q, ishing orqaga ketadi. Bugun faqirsan, ammo ertaga boyib ketishing mumkin. Faqirlik ayb emas, boylik fazilat emas.
Muhimi qalbdagi narsadir, cho‘ntakdagi emas. Muhimi insonning boylik va faqirlik paytidagi axloqidir.
Tasavvur qilyapsizmi, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hech bir ayollari uyidan ovqat topilmayapti! U kishi Allohning Rasuli bo‘lish bilan birga davlat rahbari ham edilar. Uylarida suvdan boshqa hech vaqo yo‘g‘-a?!
Faqirlikni uqubat, boylikni esa mukofot deb o‘ylashdan ehtiyot bo‘ling. Dunyo bor-yo‘g‘i imtihon, xolos. Imtihon savollari qanchalar qiyin bo‘lmasin, o‘tirib qolmang.
Aqlli inson boshqalarning hojatini chiqarishga harakat qiladi. Ularni qiyin ahvolda qoldirmaydi. Kishilarga ehson qilganingizda ular o‘zini aybdor va nuqsonli sanashmasin!
Bemor kishining faqirligini bilib qolsangiz, u so‘rashidan oldin ahvolidan xabar olishingiz oqilona ishdir. Ba’zilarning iffati so‘rashdan to‘sadi. In’omning eng afzali insonlarning iffatni ehtirom qilib, obro‘larini muhofaza qilib berilgan in’omdir!
Ehson qilishning ham odoblari bor. Bir kishiga hammaning oldida sadaqa yoki ehson bersangiz, uni xijolatga qo‘yasiz, iffatini jarohatlaysiz, ojizligini yuziga solgandek bo‘lasiz... Bunaqa sadaqa-ehson qilgandan ko‘ra, qilmaganing afzaldir!
Yuqorida keltirilgan ansoriyning odobiga boqing. Ovqati ozligi uchun xotiniga chiroqni o‘chirishni buyurdi. Maqsadi mehmonni xijolat qilmaslik edi. Chiroq yonib turganida mehmon ovqatning kamligini ko‘rib, uyalib, ovqat barchaga yetishi uchun ehtimol to‘yib yeya olmasdi.
Kishilardan noqulaylikni ketkazish ham ularni xotirjam qilishdir. Xotirjam qilish esa, ibodatdir!
«Nabaviy tarbiya» kitobi asosida tayyorlandi