Alloma shayx Muhammad Ali Sobuniy Qur’oni Karim va Rasululloh sunnatlarini o‘rganuvchi zamonamiz ulamolaridan sanaladi. Olim islom ilmlariga oid bir necha asarlar ta’lif qilgan bo‘lib, ulardan “Sofvat at-tafosiyr”, “Ravoiul-bayon fiy tafsiril Qur’on” hamda “Muxtasar tafsiri Ibn Kasiyr” kabi kitoblari Islom olamida mashhurdir. Shayx Sobuniy hayotlarini Qur’oni Karim va sunnati nabaviyya xizmatiga sarfladi. Tafsir, hadis va boshqa ilm sohalariga bag‘ishlangan, islomning musaffoligi va bag‘rikengligini yorituvchi asarlari bilan ilmiy-ma’rifiy kutubxonalarni boyitdi va haqli ravishda “Kitob va sunnat xodimi” unvoniga ega bo‘ldi.
Shayx Muhammad Ali Sobuniy 1930-yil, Suriyaning Halab shahrida, buyuk olim Shayx Jamil Sobuniy xonadonida tavallud topgan. O‘g‘lini yetuk olim bo‘lishida asosiy sababchi bo‘lgan padari buzrukvori Halabdagi “Umaviy jome” masjidida dars berar edi. Yosh Muhammad Ali Qur’on darslariga qo‘shilib, Qur’oni Karimni to‘liq yod oldi. Otasidan ham ko‘plab diniy bilimlar va arab tili ilmni o‘rgandi. Boshlang‘ich va “Xusroviya” nomli usmoniylar qurgan o‘rta maktabni imtiyozli tamomlab, iqtidorli talabalar qatorida Qohiradagi “Al-Azhar” universitetiga yuborildi. 1952-yilda universitetning Shari’at fakulteti diplomiga ega bo‘ldi. 1954 yil mutaxassislik o‘qishini tamomlab, Azhari sharifning “Shar’iy sud mutaxassisligi” diplomini a’lo baholar bilan qo‘lga kiritdi. Bu diplom o‘sha vaqtlarda eng oliy diplom hisoblanib, hozirgi kundagi doktorlik diplomi bilan barobardir. So‘ng, ona yurti Suriyaga qaytib, sakkiz yil davomida Halabdagi sanaviy maktabida “Islom madaniyati” fanidan dars bergach, Azhari sharif ulamolari huzurida ilmini yana ham mukammal qilish maqsadida Misrga bordi, lekin o‘sha paytdagi siyosiy vaziyat bunga imkon bermadi.
Ustozlari:
Shayx Sobuniy Suriya ta’lim vazirligi tomonidan Saudiya Arabistoniga shartnoma asosida Makkai mukarramadagi Islomiy fanlar, tarbiya, va shari’at fakultetiga dars berish uchun jo‘natildi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam tavallud topgan muborak zaminda 28-yilga yaqin dars berdilar. Bu vaqt davomida qo‘llaridan ko‘plab ulamolar, jumladan Masjidil haram imomlari yetishib chiqdi.
Sobuniy hazratlari dars berish bilan cheklanmay, shayx Sayyid Alaviy, shayx Hasan Mashshot kabi o‘sha paytdagi Hijoz olimlarining darslarida ham qatnashar edi.
Keyinchalik, ilmiy tadqiqot ishlari davomida Abu Ja’far Nuhas rahmatullohi alayhining “Maonil Qur’on” nomli noyob asarlarini besh yil davomida tadqiq qilib, olti juzda nashr qildirgan. 1998-yildan Makkadagi xalqaro tashkilot Islom olami uyushmasiga qarashli muassasada bir necha yil faoliyat yuritdi. Shayx Muhammad Ali Sobuniy Masjidil haramda imomlik ham qilgan. Makkada bo‘lgan onlari har kuni Ka’bai mauzzamaning yaqini, “Hajarul-asvad” bilan “Ruknil-yamaniy”ning orasida o‘tirib, Qur’oni Karim tilovat qilardilar. Qur’ondan kunlik vazifalari 2 pora edi. Huddi o‘sha joyda fatvo uchun ham o‘tirib, savol so‘raganlarga javob berar edilar.
Asarlari:
Shayx Muhammad Ali Sobuniyning ko‘p asarlari ingliz, fransuz, rus, fors, urdu va boshqa tillarga tarjima qilingan. Qur’oni Karim tafsiri sohasiga bag‘ishlangan tasniflari chuqur ilm, keng ma’no va go‘zal ifoda hamda oson iborasi bilan ajralib turadi. Hadis, Qur’on ilmlari, fiqh va boshqa fanlarda ham salmoqli xizmat qildi: “At-tibyon fi ulumil-Qur’on”, “Sihohi sitta” (olti sahih to‘plam) kitoblarining sharhi hisoblangan “Min kunuzis sunnatin nabaviyyatil mutohharoh” (Pok nabaviy sunnat xazinalari), fiqhga oid “Al-fiqhush shar’iy al-muyassar” kitoblari buning yaqqol misolidir.
Mujtahid mazhabboshilarimizning Qur’oni Karimdan qanday hukm olishlari yoritilgan “Ravoiul-bayon” nomli asarlari bizda ham – O‘zbekiston musulmonlari idorasi tasarrufidagi oliy va o‘rta maxsus islom bilim yurtlarida o‘qitib kelinmoqda. Budan tashqari “Sofvatut tafosiyr” (Tafsirlar sarasi ), “Al-mavaris fish shari’atil-islamiyyah” (Islom shari’atida meroslar), “As-sunnatun nabaviyya qismun minal vahyil-munazzal” (Sunnati nabaviyya ‒ Ilohiy vahiyning bir qismi), “Harokatul arzi va davronuha – haqiqotun ilmiyyatun asbatahal Qur’on” ( Yer harakati va aylanishi – Qur’on isbot qilgan ilmiy haqiqatdir) va boshqa ko‘plab kitob va maqolalar muallifidir.
Shayx Muhammad Ali Sobuniy hozirga qadar din xizmatida kamarbasta bo‘lmoqdalar. Alloh u zotni hifzu-himoyasida saqlasin.
Muhammad Yahyoxon Muhammadxon o‘g‘li
Toshkent Islom instituti talabasi.
Biror kishi bilan tortishib qolib, u bilan aloqani uzib yubormoqchi bo‘lsangiz Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning “U ikkisining eng yaxshisi “Salom” bilan gaplashishni boshlab yuborganidir”[1] degan so‘zlarini yodga oling.
Husayn roziyallohu anhu bilan u kishining ota bir ukasi Muhammad ibnul Hanafiyning orasidagi munosabatlarga dars ketadi. Bo‘lib o‘tgan ishga ikki kun o‘tmay Ibnul Hanafiy Husayn roziyallohu anhuga maktub yuboradi. Maktubda shunday deb yozilgan edi: “Bizning otamiz bir. Bu borada birortamiz boshqamizga faxrlanmaymiz. Ammo sizning onangiz Fotima roziyallohu anhodir, sizning onangiz qayoqda-yu, mening onam qayoqda. Sizni Rasulullohning o‘zlari katta qilgan va tarbiyalaganlar, men esa bundayin buyuk martabadan ancha pastdaman. Ushbu maktubim sizga yetib borishi bilan darhol men tomonga shoshiling va orani isloh qiling. Chunki Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “U ikkisining eng yaxshisi “Salom” bilan gaplashishni boshlab yuborganidir”, deganlar. Siz mendan yaxshiroqsiz. Aytadigan gapim shu”.
Birodarini ustun qo‘yishning ulkan ko‘rinishiga e’tibor bering. Ibnul Hanafiyning Husayn roziyallohu anhudan avval bu savobga erishishi mumkin edi. Lekin u kishi birodari Husayn roziyallohu anhuni o‘zidan ustun ko‘rdi. Husayn roziyallohu anhuning u kishidan ko‘ra yaxshiroq ekanini eslatdi, bu ishi esa u zotning o‘rtani isloh qilishga bo‘lgan g‘ayrati va himmatini qo‘zg‘ash uchun edi. Chunki yaxshilar doim yaxshilik sari intiladilar.
Va’da qilingan ajr jannat bo‘lsa, boshqalarni o‘zidan ustun qo‘yish odamlar orasida juda kam uchraydi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sahobalari dushmanga qarshi jang bobida musobaqalashar edi, hatto ota-bolalar o‘rtasida ham shu kabi holat kuzatilardi. Masalan, ota-bolaning har ikkisi birvarakayiga jangga borish imkoni bo‘lmasa qur’a tashlashardi, qur’a bolaga chiqsa, otasi unga: “Men chiqay, bolam, sen qolaver, axir otangman-ku. Meni o‘zingdan ustun qo‘y”, der edi, bunga javob berar ekan o‘g‘ilning ko‘zlari yoshga to‘lib: “Otajon, uning mukofoti jannat-da... Agarda jannatdan boshqa narsa bo‘lganida ham, Xudo haqqi, sizni o‘tkazib yuborardim”, derdi.
Shubhasiz, siz ham barcha musulmonlarning jannatga kirishlarini orzu qilasiz. Biroq jannat musobaqasi kuchayib ketganida, u faqatgina eng g‘ayratli va unga eng ishtiyoqmandlargagina nasib etadi. Odamlarga yaxshilikni ilining, faqat o‘zingizni o‘ylayvermang!
Shoir Abul A’lo Ma’arriy bunday satrlarni yozgan ekan:
Abadiy qolmoq imkoni bo‘lsa gar so‘qqabosh holim,
Boqiy qolish istagin suymadim yolg‘iz o‘zim.
Menga ham, yerimga ham yog‘masin yomg‘ir,
Modomiki qamrab olmas ekan butun qavmim.
Xudbinlik (egoizm) sizning ustingizdan hukmronlik qilishiga hech ham imkon bermang! Doimo Alloh taolodan barcha musulmonlarga yaxshilik va xayr-baraka so‘rab duo qiling va shu jumlalarni ham ayting: “Ey Yaratgan Zot! Mening duolarim orasiga barcha musulmonlarni ham qo‘shib qo‘y”.
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] Imom Buxoriy rivoyati.