Birinchi Prezidentimiz I.Karimov ta’biri bilan aytganda ,“Saylov – davlatning, xalqning qiyofasi, siyosiy xohish-irodasini namoyon etadigan umummilliy tadbir”.
Xususan, Fuqarolarning davlat va jamiyat ishlarini boshqarishda ishtirok etish huquqi huquqiy-demokratik davlatning asosiy prinsiplaridan biri hisoblanadi.
Yuridik adabiyotlarda qayd etilishicha, demokratiyaning asosiy shakllaridan biri bu – davlat va jamiyat hayotining muhim muammolarining umumxalq muhokamasida o‘z yechimini topishi – referendum hisoblanadi. Referendum atamasi lotin tilidagi “Referendum” so‘zidan olingan bo‘lib, “xabar berilishi lozim bo‘lgan”, degan ma’noni anglatadi. Uning hozirgi mohiyati fuqarolarning davlat va jamiyat hayotida bevosita ishtirok etishini bildiradi.
Referendumning saylovlarda ovoz berishdan farqi shundaki, u biron-bir shaxs mandatiga yuridik kuch bermay, balki muayyan masalani hal qilishga qaratiladi. Konstitutsiya va qonunlarda belgilangan qoidalar asosida referendum orqali qabul qilingan qaror xalq irodasi hisoblanadi va uning yuridik ahamiyati, odatda, parlament tomonidan qabul qilingan qonun va qarorlardan ustun bo‘ladi.
Saylovchilarning ovoz berishini ba’zan plebissit deb ham ataladi (lotincha plebiscitium – xalq qarori). Huquqiy jihatdan referendum va plebissit o‘rtasida hech qanday farq yo‘q, ular to‘liq sinonimlardir. Biroq stilistik farq mavjud bo‘lib, jamiyat va davlat hayotining eng muhim masalalariga doir referendum qoida tariqasida plebissit deb ataladi.
Davlatmizning birinchi prezidenti Islom Karmov o‘zining “Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida xizmat qilish – eng oliy saodatdir” nomli kitobida saylov haqida yana shunday fikrlarni keltiradi. “Shuni ta’kidlashimiz kerakki, saylov, erkin, demokratik saylov prinsiplari biz uchun fuqarolar huquq va manfaatlarini ta’minlash, ularning hohish irodasini ifodalashning eng ishonchli va samarali usuli bo‘lib qoladi va biz uning tamoyillariga hamisha sodiqmiz”.
Shuni alohida ta’kidlash joizki, bugungi kunda yurtimizda saylov va referendum o‘tkazishning huquqiy asoslari to‘liq yaratilgan.
Asosiy qonunimiz, “Fuqarolar saylov huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonun, “O‘zbekiston Respublikasining referendumi to‘g‘risida"gi Qonun (Yangi tahriri), "Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlariga saylov to‘g‘risida"gi Qonun, "O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to‘g‘risida"gi Qonun (Yangi tahriri), "O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g‘risida"gi Qonun, "Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida" Qonun (Yangi tahriri), “Fuqarolar yig‘ini raisi (oqsoqoli) va uning maslahatchilari saylovi to‘g‘risida”gi Qonunni (Yangi tahriri) mamlakatimizda amalga oshirib kelinayotgan saylov va referendum o‘tkazishning huquqiy asoslari sifatida xizmat qilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 32-moddasida O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda o‘z vakillari orqali ishtirok etish huquqiga egadirlar. Bunday ishtirok etish o‘zini o‘zi boshqarish, referendumlar o‘tkazish va davlat organlarini demokratik tarzda tashkil etish, shuningdek davlat organlarining faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini rivojlantirish va takomillashtirish yo‘li bilan amalga oshirilishi mustahkamlangan.
Davlat organlarining faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirish tartibi qonun bilan belgilanadi.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining 1994 yil 5 may kuni qabul qilingan “Fuqarolar saylov huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi qonunining 1-moddasiga asosan O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda o‘z vakillari orqali ishtirok etish huquqiga egaligi va bu huquq fuqarolarning referendumlarda, O‘zbekiston Respublikasi prezidenti saylovida va hokimiyatning vakillik organlari saylovida qatnashishi orqali amalga oshirilishi belgilangan.
Ushbu qonunga muvofiq saylovchilar qayerda bo‘lishlaridan qat’i nazar, ularga referendumlarda, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovida va hokimiyatning vakillik organlari saylovlarida bevosita qatnashish huquqi kafolatlanadi.
Saylovchilar o‘z xohish-irodalarini erkin bildirish va yashirin ovoz berish huquqiga egadirlar. Uchastka saylov komissiyalari ovoz berishni maxsus ajratilgan binolarda tashkil etib, fuqarolarga xohish-irodani erkin va yashirin ravishda bildirish imkoniyatini yaratadilar.
Saylovchilarning xohish-iroda bildirishlarini nazorat etishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Saylov kuniga qadar yoki saylov kunida 18 yoshga to‘ladigan, tegishli saylov uchastkasi hududida doimiy yoki vaqtincha istiqomat qilib turgan O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari saylovchilar ro‘yxatiga kiritiladi.
Har bir saylovchi faqat bitta saylovchilar ro‘yxatiga kiritilishi mumkin.
O‘zbekiston fuqarolari saylovlar orqali o‘z xohish-irodalarini amalga oshirib, o‘zlari saylagan vakillari orqali davlat hokimiyatini boshqarishda ishtirok etadilar.
... “bo‘lib o‘tadigan Prezident saylovining demokratik davlatlarda qabul qilingan, e’tirof etilgan tizim bo‘yicha, ya’ni muqobillik asosida, xolislik, haqqoniylik tamoyillariga itoat qilgan holda o‘tkazilishiga qarab, xalqimizning siyosiy va huquqiy saviyasiga, jamiyatimizning demokratik taraqqiyot yo‘lidagi rivojiga, O‘zbekistonimizninng obro‘-e’tibori va nufuziga baho beriladi. Buni xech xayolimizdan, xotiramizdan chiqarmasligimiz zarur” ( I.Karimovning o‘sha asari 99-beti).
Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, xalqimiz mustaqillik yillarida bir necha siyosiy tadbirlarni ahil-inoqlikda amalga oshirib keldi.
Elimiz kun tartibida turgan navbatdagi Prezidentlik saylovini ham uyushqoqlik bilan o‘tkazib, butun dunyoga O‘zbek xalqi nafaqat ma’naviy yetukligi, balki huquqiy ongi va madaniyati hech kimdan kam emasligini isbotlashi shubhasizdir.
Ikromjon Mardonov,
O‘zbekiston musulmonlari
idorasining huquqshunosi
Munosabat
Avvalo, barcha yurtdoshlarimizni xursandchilik ayyomi – Qurbon hayiti bayrami bilan samimiy muborakbod etaman!
Mamlakatimizda Qurbon hayiti nafaqat diniy, balki umummilliy bayram sifatida ham keng nishonlanadi. Zero, ushbu kunda yurtdoshlarimiz bir-birini hayit bilan samimiy tabriklab, o‘zaro sovg‘alar ulashadi, millati, tili va dinidan qat’i nazar, yolg‘iz keksalar, kam ta’minlangan oilalar holidan xabar olinib, xayriya ishlari amalga oshiriladi.
Shu ma’noda, ushbu qutlug‘ bayram insonparvarlik va bag‘rikenglik ramzi bo‘lish bilan birga, insonlar o‘rtasida o‘zaro mehr-muhabbat va hamjihatlik kabi fazilatlarni ham o‘zida mujassam etadi.
Yurtimizda hayit bayramini munosib kutib olish va o‘tkazish, shuningdek, milliy-diniy qadriyatlarimizni asrab-avaylash, xalqimizning ko‘p asrlik an’ana va urf-odatlariga uyg‘un holda o‘tkazilishiga alohida e’tibor qaratiladi. Buning uchun barcha zarur tayyorgarliklar ko‘riladi, mamlakatimizning barcha hududlarida tom ma’noda bayram shukuhi hukm suradi.
Kezi kelganda yurtimizda “Inson qadri uchun” degan ulug‘vor g‘oya asosida barcha sohalar qatori diniy-ma’rifiy jabhada ham katta islohotlar amalga oshirilayotgani, normativ-huquqiy hujjatlar takomillashtirilib, soha faoliyati samaradorligi yangi bosqichga chiqarilayotganini alohida qayd etish lozim.
Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan oxirgi yillarda yurtimizning har bir go‘shasidagi ulkan bunyodkorlik ishlari izchil davom ettirilmoqda. Xususan, Toshkentda Islom sivilizatsiyasi markazi binosi qurilishi yakuniga yetib bormoqda, Samarqandda Imom Buxoriy majmuasi qad rostlamoqda.
Yaqinda Prezidentimiz ushbu majmuaga tashrif buyurib, u yerdagi bunyodkorlik ishlari bilan tanishdi, zarur ko‘rsatmalar berdi. Zero, bu davlatimiz rahbarining uzoqni ko‘ra bilishi, ulug‘ ajdodlarga yuksak ehtiromining yorqin ifodasidir.
E’tiborga sazovor jihatlardan yana biri shuki, Prezidentimiz qo‘ng‘iroq qilib, hojilarimiz uchun yaratilgan shart-sharoitlar, ularning salomatligi va kayfiyati haqida so‘radi. Bundan hojilarimiz behad mamnun bo‘ldi, e’tibor va ehtiromdan xursand bo‘lgan ziyoratchilarimiz ko‘zlarida yosh bilan duo qildilar.
Arafot maydonida, duolar mustajob bo‘ladigan ayni onlarda Prezidentimizning Qurbon hayiti munosabati bilan O‘zbekiston xalqiga yo‘llagan tabrigini katta hayajon bilan eshitdik. Yaratgandan yurtimizga tinchlik, xalqimizga farovonlik so‘rab, duolar qildik.
Ayniqsa, tabrikda hojilarimiz alohida eslab o‘tilgani ziyoratchilarimizni cheksiz quvontirdi.
Barcha yurtdoshlarimiz qatori hojilarimiz ham ushbu tabrikdagi olijanob g‘oya va tashabbuslarga befarq emasligini izhor qildi.
Tabrikdagi “Inson qadri uchun, inson baxti uchun!” degan olijanob g‘oya barcha jabhalardagi islohotlarning asosi ekanini alohida e’tirof etish va hojilarimizning tashabbuslari ham ushbu g‘oyaga hamohang ekanini qayd etish lozim.
Bu Arafot maydonida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga hojilarimizning murojaatida ham o‘z aksini topdi. Jumladan, mazkur murojaatda hojilarimiz yurtga qaytgach, “Yangi O‘zbekistonning tinchlik va ma’naviyat targ‘ibotchilari” degan ezgu tashabbusni bir ovozdan ilgari surib, Uchinchi Renessans yaratuvchilarini tarbiyalashda Prezidentimizga ko‘makchi bo‘lamiz, deb va’da berdi.
Shuningdek, Vatanimiz taraqqiyotiga xolis xizmat qilish, mahallalarda tinchlik va birdamlikni mustahkamlash, tinchlik-osoyishtalikning qadriga yetish, xalqimizni ma’nan yuksaltirish, jamiyatdagi islohotlarga daxldorlik hissini oshirish kabilarni targ‘ib etish borasida faol bo‘lishni aytib o‘tdi.
O‘z navbatida, hojilarimiz kitobxonlik madaniyatini yuksaltirish, ilm-ma’rifatga homiylikda namuna bo‘lish, to‘ylar, oilaviy tadbirlar va marosimlarda me’yorga amal qilgan holda kamxarj va ixcham o‘tkazishda bosh-qosh bo‘lish, mahallalardagi notinch oilalar, shu jumladan, tarbiyasida muammosi bor yoshlar o‘rtasida tushuntirish ishlarini olib borish, hududlardagi maktablarning ta’mirga muhtoj qismini joriy ta’mirlash ishlariga ko‘maklashish, xayriya, mehr-muruvvat va yordam ko‘rsatish ishlarini ko‘paytirish kabi tashabbuslarni qat’iy amalga oshirishga ahd qildi.
Aziz yurtdoshlar! Shubhasiz, ushbu shukuhli kunlar tom ma’noda barchamiz uchun katta bayram, xursandchilik onlaridir. Mo‘tabar manbalarda saodatli damlarni shodu xurramlik bilan o‘tkazish bo‘yicha ko‘p tavsiyalar kelgan. Ulamolarimiz: “Hayit kunlari shodlikni izhor qilish dinning shiorlaridan”, deyishadi. Demak, Qurbon hayiti kunlarida quvonchimizni, saxovatimizni har qachongidan ko‘ra ko‘proq namoyon qilishimiz lozim. Ayniqsa, kam ta’minlangan, ijtimoiy himoyaga muhtoj insonlarga yordam ko‘rsatishga shoshilishimiz lozim.
Ushbu fazilatli kunlarda muborak manzillarda turib, ona Vatanimizga tinchlik-osoyishtalik, xalqimizga yanada farovon hayot, farzandlarimizga baxtu saodat so‘rab, duolar qilmoqdamiz!
Qurbon hayitingiz muborak bo‘lsin!
Shayx Nuriddin XOLIQNAZAR,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy