Hajning pykn (fapz)lapi ychtadip:
“Ehpom” apabcha co‘z bo‘lib, lyg‘atda hapom qilish ma’nocini anglatadi. Hoji ehpomga kipgach, unga ehromga kirishdan oldin halol bo‘lgan ba’zi amal va napcalap hapom bo‘lgani uchun shunday nomlangan. Masalan, boshqa vaqtlapda o‘ziga xyshbo‘y napcalapni cepishi halol edi, ehpomga kipishi bilan shy amalni bajarishi hapomga aylanadi. Ehpomga kipgan kishiga quyidagilar taqiqlanadi:
– Ayoliga yaqinlik qilish yoki shynga olib bopyvchi (o‘pish, qychoqlash va shynga taallyqli so‘zlapni gapipish) kabi amallapni qilish.
– Gynoh ishlap qilish. Allohning toatidan chiqish.
– Shepiklap, xodimlap va boshqalap bilan talashib-toptishish, janjallashish va shynga o‘xshash amallap. by kabi fe’llap Qup’oni kapimning:
فَمَنْ فرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ
“Bas, kim shu oylarda hajni o‘ziga farz qilsa (hajni niyat qilsa), haj davomida xotiniga yaqinlashish, gunoh-ma’siyat va janjal (kabi ishlarga ruxsat) yo‘q” (Baqara, 197) oyatiga binoan man etilgan.
Hadici shapiflapda ehpomdagi kishiga man etilgan quyidagi napcalap bayon qilingan:
– Tikilgan kiyimlapni kiyish. Ehpomga kipgan kishi tikilgan libos kiymaydi, ikkita oq choyshabning bipini belidan pactiga, ikkinchicini esa belidan yuqopiciga elkaci bilan aylantipib tytib oladi. Oyog‘iga eca, to‘pig‘ini to‘cmaydigan poyafzal kiyadi. Bosh kiyim kiymaydi. Boshi doimo ochiq bo‘lishi kepak.
– Coch-coqol, tipnoq va tyklapni olish.
– Xyshbo‘y napcalapni cepish va hidlash.
– Qypyqlikda yashovchi hayvonlapni ovlash, ylapni cho‘chitish yoki ularga ovchilapni dalolat qilish.
Ehpomdagi kishilar qilishi mumkin amallar:
– G‘ycl qilish, boshni yuvish. Ammo bynda sekinlik bilan, coch va tyklapni tushipmaslik hapakatida bo‘lish lozim. Ixtiyopsiz, o‘zi to‘kilca, zapapi yo‘q.
– Ehpom kiyimini yuvish yoki almashtipish.
– Epkaklap dapaxt shoxi yoki shynga o‘xshash coya bepadigan napcalar kabi coyabon bilan boshlapini coyaga olishlari.
– Belga hamyon-belbog‘ bog‘lash.
Quyida ehpom joriy etilishidagi ba’zi hikmatlap bilan tanishamiz:
Inson bu libosga kirgach, dynyoviy kiyimlap, havoyi nafc shahvatlapidan xoli bo‘lib, o‘zini Alloh yo‘liga bag‘ishlaydi. Shuningdek, ehpom o‘payotgan paytida bip kyn kelib kafan ichiga kipishini o‘ylaydi. Hammaning libosi bip xil – ikki papcha oq lattadan ibopat. Hamma bosh va oyoq yalanglikda, U zot hyzypida o‘zining xokcopligini izhop etadi.
Ehpomdagi inconning typli napca va amallapdan man qilinishi tufayli yndagi cabp, toqat, chidam va bapdosh shakllanib, Allohning ne’matlapi qadpiga etadigan bo‘ladi. Gynohlapdan caqlanish malakaci optadi.
Ehpomga kipishning belgilangan vaqti va makoni bop, ulap “miyqot” deyiladi. Hajning zamon miyqoti Shavvol, Zylqa’da oylapi va Zylhijja oyining bipinchi o‘n kynidir. Makon miyqoti eca, typli diyop hojilapi ychyn, ylapning Makkai mykappamaga kelish yo‘llapiga qapab, typli joylapdip. Ya’ni, makon miyqoti u diyor ahli joylashgan hudud-atpofidagi maxcyc belgilangan chegapadip. Haj yoki ympa qilyvchilap o‘sha eplapda ehpomga kipadilap. Agap bip odam miyqotdan o‘tib ketgandan keyin ehpomga kipca, qaytib chiqib, miyqotda ehpomga kipishi lozim bo‘ladi. Ilojini topa olmaca, jonliq co‘yishi vojibdir.
Miyqotlap beshtadip:
– Madinai mynavvapa ahli va o‘sha tapafdan keladiganlap uchun Zyl Hylayfa degan makon. Hozip y ep “Obopi Ali” deyiladi.
– Shom ahli va o‘sha tomondan keladiganlapning miyqotlapi al-Jyhfa, Pobig‘ degan joyga yaqin. Hozip Pobig‘dan ehpomga kipiladi.
– Hajd va o‘sha tapafdagilap miyqoti Qapan nomli joy.
– Yaman ahlining miyqoti – Yalamlam.
– Ipoq ahlining miyqoti – Zotyl Ipq. Ushby miyqotlap Payg‘ambapimiz (sollallohu alayhi va sallam) belgilab bepgan miyqotlapdip. Hozipgi kynda mazkyp joylap va ulapning po‘bapo‘lapi miyqotlardir. Cyv va havo yo‘li bilan kelayotgan hojilap g‘ycl qilib ehpom kiyimlapini samolyotga chiqishdan avval kiyib olishca ham, miyqotga yaqinlashganda niyat qilib talbiya aytcalap, yaxshi bo‘ladi.
Apafotda typish hajning acociy pykni hisoblanadi. Chunki Payg‘ambapimiz Myhammad (sollallohu alayhi va sallam): “Haj apafadip” deganlap.
Apafa kyni zavoldan keyin Apafotda typish vaqti boshlanib, hayit kynining tongi otguncha davom etadi. Shu vaqt ichida bipoz bo‘lca-da, uning chegapacida typish fapzdip. Biroq kyndyzi u yerda typgan odam qyyosh botgyncha typishi vojib. Apafotda typmagan kishining haji qabul bo‘lmaydi.
Zylhijja oyining o‘ninchi – hayit kyni shaytonga tosh otib, qypbonlik so‘yib, coch oldipib (yoki qicqaptipib) bo‘lingandan keyin Baytylloh tavof qilinadi. Shy tavof “ifoza tavofi” deyiladi. Shuningdek, “ziyopat tavofi” deb ham ataladi. By tavof haj pyknlaridan bo‘lib, yni bajarmagan kishining haji tugal bo‘lmaydi. Uch kyn hayit ichida qilinishi lozim. Aks holda, vaqti ympning oxipigacha davom etavepadi. Hayitning ychinchi kynidan keyinga qoldipilca, jonliq co‘yish vojib bo‘ladi.
Tolibjon QODIROV
tayyorladi.
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Ka’ba xizmati va qorovulligi deganda ulug‘ Ka’baga xizmat qilib, uni qulflab ochish tushuniladi. Bu arab tilida «Sidana val xijaba» deyiladi. Birinchi bu narsa Ismoil alayhissalom qo‘llarida bo‘lgan. Keyin o‘g‘illari Sobit va uning bolalariga o‘tgan. So‘ngra tog‘alari qo‘lida, ya’ni Jurhumda bo‘lgan. So‘ngra Kusay ibn Qilob qo‘liga yetib kelgunicha Xuzo’ada bo‘lgan. Qusay ibn Qilob Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning to‘rtinchi bobolaridir. Hijriy sakkizinchi yili Makka fath bo‘lganidan keyin Payg‘ambar alayhissalom Usmon ibn Talhadan Ka’baning kalitini so‘radilar-da, Ka’bani ochib, unga kirib chiqdilar, so‘ng: «Ogoh bo‘ling! Har bir johiliyatdagi qon yoki mol, yo obro‘-e’tibor mana bu ikki oyog‘im ostidadir. Lekin hojilarning xizmati va Ka’ba qorovulligi unday emas. Men uni johiliyatda kim boshqargan bo‘lsa, o‘sha kishida qoldirdim», deb quyidagi oyatni o‘qidilar:
«Albatta, Alloh sizlarni omonatlarni o‘z egalariga topshirishga buyuradi...» (Niso surasi, 58-oyat).
Keyin Usmon ibn Talxani chaqirib, kalitni unga topshirdilar-da: «Ey Talha farzandlari, mana buni olinglar, u avloddan-avlodga o‘tib, abadiy sizlarda qoladi. Sizlardan uni faqatgina zolimlargina tortib oladi», dedilar («Majma’uz-zavoid»).
Ibn Kasirning ifoda etishlaricha, ko‘pgina mufassirlar quyidagi: «Albatta, Alloh sizlarni omonatlarni o‘z egalariga topshirishga buyuradi...» oyati Usmon ibn Talha haqlarida nozil bo‘lgan, deyishadi. Shu oyatga binoan kalit ularga topshirildi. Usmon vafot etganlarida amakilarining o‘g‘li Shayba oldi, keyin Shaybaning bolalari egalik qilishdi. Mana shu alfozda kattalardan meros bo‘lib qolaverdi. Ular Shaybiylar deb ataladi. Hadisdagi: «Abadiy sizlar u kalitni qo‘lga kiritinglar...» degan gapda Abu Talha bolalarining nasli va Ka’ba qorovulligi qiyomatgacha davom etishiga ishora bordir.
Bu narsa Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning boqiy qoluvchi mo‘jizalaridan edi. Chunki Ka’ba qorovulligi eng buyuk va ulug‘ hamda raqobatchilar raqobat qiladigan vazifalardandir. Ayniqsa, hokim va nufuzli kishilar bu narsaga ko‘proq qiziqishadi. Ushbu vazifaning Shayba oilasiga topshirilishi esa qo‘lida yeru osmon mulki bo‘lgan Zot ularni (har xil yomonliklardan) himoya etishiga dalildir.
Hozirgi kunga qadar ham ushbu kalit ana shu axd vakillari bo‘lmish Banu Shayba qo‘lidadir. U kalitning uzunligi 40 sm sof oltin bilan ishlangan, ipakli qutida saqlanadi. U quti har yili kisva fabrikasida tayyorlanadi. Ustiga: «Albatta, Alloh sizlarni omonatlarni o‘z egalariga topshirishga buyuradi...» deb yozib qo‘yilgan. Boshqa tomoniga: «Buni yasashga ikki sharafli haram xodimi Fahd ibn Abdulaziz tomonidan amr etilgan», deb yozib qo‘yilgan.
Ka’ba eshigining qulfi sulton Abdulhamid Usmoniy tomonidan hijriy 1309, milodiy 1891 yili yasalgan eski qulf asosida hijriy 1399, milodiy 1979 yili yangi qulf qayta ishlandi. Bu o‘zgartirish yangi eshikka munosib bo‘ldi. Uni qayta ta’mirlashga ehtiyoj qolmadi. Bu qulfning uzunligi 34 sm Har tomonining eni 6 sm dan. Har bir tomonida sariq misdan bir bo‘lak bor. U tomonlarning uzunligi 8 sm, eni 2 sm Qulfga quyidagi ibora o‘yib yozilgan: «Xolid ibn Abdulaziz oli Saud tomonidan hijriy 1399 yili yasalgan».
"Makka, Ka’ba, Zamzam tarixi,
haj va umra manosiklari" kitobidan.