O`zbekiston musulmonlari idorasi

Uyga kirish odoblari

01.08.2016 20304 14 min.

Musulmon kishi har kungi kundalik ishidan yoki biror safardan qaytar ekan uyga kirish odoblariga rioya qiladigan bo‘lsa o‘zi bilgan va bilmagan ko‘plab yaxshiliklarga erishadi. Shuning uchun boshqa odoblar singari uyga kirish odoblarini ham yaxshi o‘rganib ularni o‘zining odatiga aylantirib olishga urinish lozim. Uyga kirish kirish odoblari deganda asosan quyidagi odoblar tushuniladi:

Birinchi odob: darvozani taqillatish yo qo‘ng‘iroq chalishda qo‘pollik qilmaslik

Musulmon kishi uyiga kirishda darvozasini ohista taqillatishi, yoki eshik qo‘ng‘irog‘ini qisqa chalishi lozim. Eshikni qattiq taqillatish, yo eshik qo‘ng‘irog‘ini ketma-ket chalish uy ahliga nisbatan beodoblik hisoblanadi. Bunday beodoblik uy ahllarining qalblariga hadik va qo‘rquv olib kelib o‘rtadagi mehr-muhabbat rishtalari darz ketishiga sabab bo‘ladi. Imom Ahmad ibn Hanbal rohmatullohi alayhning darvozalarini birov qo‘pollik bilan taqillatib turganida u zot eshikni ochib: “bu mirshablarning taqillatishi-ku”, deb tanbeh bergan ekanlar.

Ikkinchi odob: Uy ahliga kelganini bildirib qo‘yish

Uyiga qaytgan kishi uyidagilar uning kelganini sezishmay qolsa tomoq qiribmi, yo qattiqroq qadam bosibmi kelganini ularga bildirib qo‘yishi kerak. Ushbu odobga rioya qilish turli tushunmovchiliklarning oldini oladi. Imom Ahmad rohmatullohi alayh: “uyiga kirgan kishi tomog‘ini qirishi yoki oyoq kiyimlarini taqillatishi mustahab bo‘ladi”, degan.

Uchinchi odob: O‘ng oyoq bilan kirish

Uyga kirayotgan kishi o‘ng oyog‘i bilan kirishi mustahab sanaladi.

To‘rtinchi odob: Uyga kirish paytida Alloh taoloni zikr qilish

Uyiga kirayotgan kishi Alloh taoloni zikr qilsa qanday yaxshiliklarga erishishini Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday xabar berganlar:

عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ « إِذَا دَخَلَ الرَّجُلُ بَيْتَهُ فَذَكَرَ اللَّهَ عِنْدَ دُخُولِهِ وَعِنْدَ طَعَامِهِ قَالَ الشَّيْطَانُ لاَ مَبِيتَ لَكُمْ وَلاَ عَشَاءَ. وَإِذَا دَخَلَ فَلَمْ يَذْكُرِ اللَّهَ عِنْدَ دُخُولِهِ قَالَ الشَّيْطَانُ أَدْرَكْتُمُ الْمَبِيتَ. وَإِذَا لَمْ يَذْكُرِ اللَّهَ عِنْدَ طَعَامِهِ قَالَ أَدْرَكْتُمُ الْمَبِيتَ وَالْعَشَاءَ ». رَوَاهُ مُسْلِم

Jobir ibn Abdulloh roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi, u Nabiy sollallohu alayhi vasallamning shunday deyotganlarini eshitgan ekan: agar bir kishi uyiga kirsa va kirayotgan vaqtida va taomlanayotgan vaqtida Allohni zikr qilsa, shayton (o‘zining sheriklariga): sizlarga tunaydigan joy ham yo‘q, kechki ovqat ham yo‘q, deydi. Agar bir kishi uyiga kirsa va kirayotgan vaqtida Allohni zikr qilmasa, shayton (o‘zining sheriklariga): sizlarga tunaydigan joy topildi, deydi. Agar taomlanayotgan vaqtida Allohni zikr qilmasa, u: sizlarga tunaydigan joy ham, kechki ovqat ham topildi, deydi. Muslim rivoyati.

Shuning uchun uyga kirishda ham, ovqatlanish oldidan ham Allohni zikr qilish musulmon kishining muhim odobi bo‘ladi.

Ushbu hadisda zikr qilgangan shaytonning sheriklariga “sizlarga kechki ovqat yo‘q” deydi, degan gap haqida ulamolarning ikki xil mashhur qarashlari bor:

1. Ahli hadislar va faqihlar: shaytonlar haqiqatan insonlarning ovqatlariga sherik bo‘ladilar. Ya’ni, ular o‘sha ovqatning hididanmi yo namligidanmi ozuqalanishlari mumkin.

2. Ba’zi ulamolar: bu isti’ora va majoz yo‘liga ko‘ra aytilgan. Ya’ni, “bismillah”siz ovqatlanadigan kimsaning ozuqasida baraka bo‘lmaydi, ma’nosida aytilgan. Chunki uning bu ishi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ko‘rsatmalariga muxolif, shaytonning ishiga muvofiq bo‘lib qolgan bo‘ladi.

Boshqa bir hadisda esa uyiga kirayotgan kishi qanday duo o‘qishi kerakligi shunday xabar berilgan:

عَنْ أَبِي مَالِكٍ الْأَشَعَرِيِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ إِذَا وَلَجَ الرَّجُلُ بَيْتَهُ فَلْيَقُلْ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ خَيْرَ الْمَوْلِجِ وَخَيْرَ الْمَخْرَجِ بِسْمِ اللهِ وَلَجْنَا وَبِسْمِ اللهِ خَرَجْنَا وَعَلَى اللهِ رَبِّنَا تَوَكَّلْنَا ثُمَّ لِيُسَلِّمْ عَلَى أَهْلِهِ رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ

Abu Molik Ash’ariydan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: agar bir kishi uyiga kirsa: “ey Allohim, men Sendan kiriladigan joyning yaxshisini va chiqiladigan joyning yaxshisini so‘rayman, Allohning nomi bilan kirdik va Allohning nomi bilan chiqdik hamda Robbimiz Allohga tavakkul qildik”, desin. So‘ngra ahliga salom bersin. Abu Davud rivoyati.

Ushbu duo uyga kunduzi kirishda ham, kechasi kirishda ham o‘qiladigan umumiy duo hisoblanadi.

Beshinchi odob: Uy ahliga salom berib kirish

Yuqoridagi hadisdan ham ma’lum bo‘ldiki uyiga kiruvchining ahliga salom berib kirishi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ko‘rsatmalarini bajarish hisoblanadi. Boshqa sunnatlarda bo‘lganidek bu sunnatga amal qilganlar ham tinchlik-xotirjamlik, o‘zaro mehr-muhabbat singari ko‘plab yaxshiliklarga erishadi.

Oltinchi odob: Misvok ishlatish

Uyga kirgandan so‘ng dastlab misvok ishlatishi yo tish cho‘tkalaridan foydalanish ham uyga kirishning odoblaridan sanaladi. Zero bu ish Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sunnatlarini bajarish hisoblanadi. Bu haqida Oisha roziyallohu anho onamiz shunday xabar berganlar:

عَنْ عَائِشَةَ أَنَّ النَّبِىَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ إِذَا دَخَلَ بَيْتَهُ بَدَأَ بِالسِّوَاكِ. رَوَاهُ مُسْلِمُ

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: Nabiy sollallohu alayhi vasallam qachon uyga kirsalar dastlab misvok ishlatardilar. Muslim rivoyati.

Ushbu odobga rioya qilgan kishi ayoliga ham ehtirom ko‘rsatgan va u uchun ziynatlangan ham bo‘ladi.

Yettinchi odob: Ikki rakaat namoz o‘qish

Uydan chiqishda ikki rakaat namoz o‘qib chiqish mandub bo‘lganidek, uyga qaytib kirgandan so‘ng yana ikki rakaat namoz o‘qib olish ham mandub amal hisoblanadi. Ya’ni, qilmaslik ham joizu ammo qilish afzal amal hisoblanadi. Bu haqida hadisi sharifda shunday xabar berilgan:

عَنْ أَبِي هُرَيرَةَ عَنِ النَّبِي صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ إِذَا دَخَلْتَ إِلَى مَنْزِلِكَ فَصَلِّ رَكْعَتَيْنِ يَمْنَعَانِكَ مِنْ مَدْخَلِ السُّوءِ رَواهُ البَزَّارُ

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Nabiy sollallohu alayhi vasallam dedilar: agar manzilingga kirsang ikki rakaat namoz o‘qigin ular seni ichkaridagi yomonlikdan to‘sadi. Bazzor rivoyati.

Ulamolar ushbu hadisdagi namoz o‘qishga amr فَصَلِّ shaklida فَ harfi bilan bo‘lgan, shuning uchun uyga kirish bilan boshqa ishga mashg‘ul bo‘lmasdan dastlab ikki rakaat namoz o‘qib olishga urinish sunnat bo‘ladi, deganlar.

Dinimiz ko‘rsatmalariga muvofiq hayot kechirib ularning samaralaridan dunyoyu oxiratda bahramand bo‘lishga Alloh taolo hammamizni muvaffaq qilsin.

Alloh taologa hamdu sanolar, payg‘ambarimiz Muhammad mustafoga hamda u zotning ahli oilalariyu sahobai kiromlariga salavot va salomlar bo‘lsin.

Abdulqodir Abdur Rahim

Hadisi sharif

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Tabiat ham Sizni halok etmasin

20.06.2025 8797 6 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Tong sahar to‘rt muchamizning sog‘, oilamiz tinch, tashqarida hech qanday xavfning xatarisiz uyg‘onish biz har doim ham e’tibor beravermaydiganimiz, shukrini ado etishni esimizdan chiqaradiganimiz ne’matlar sirasiga kiradi. Go‘yo asli shunday bo‘lishi kerakdek yashayveramiz. Yana bir tur ne’matlar borki, bizning e’tiborimizdan chetda. Bularga suv, havo kabi biz qadrlamaydigan, lekin bular bo‘lmasa, bir soat ham yashay olmaydigan ehtiyojlarimiz kiradi.

Bu ne’matlarning shukrini ado etmaslik, ya’ni qadriga yetmaslik oqibati nimalarga olib kelishi bugungi kunda namoyon bo‘lyapti. Pala-partish foydalanish sabab Orol dengizining qurishi nafaqat mintaqamizning, balki butun dunyoning muammosiga aylanib ulgurganiga ancha bo‘ldi. Biz uchun tekinga berib qo‘yilgan bu bebaho ne’matni qadrlamaslik orqasidan bugun insoniyat jiddiy muammolar qarshisida turibdi. Alloh taolo O‘zining kalomida berilgan ne’matlarni qadrlashni ta’kidlab, «Yeb-ichinglar, ammo isrof qilmanglar. Chunki U Zot isrof qiluvchilarni sevmas» (A’rof surasi, 31-oyat), deb buyurdi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tahorat qilayotgan buyuk sahobalardan biri Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhuning suvni ko‘proq ishlatayotganini ko‘rdilar va unga: «Hoy Sa’d! Bu qanday isrofgarchilik?!» dedilar. Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhu: «Ey Allohning Rasuli! Tahoratda ham isrof bo‘ladimi?» dedi. U Allohning ibodati uchun tahorat qilayotganda suvni sal ko‘proq ishlatish isrof sanalmasa kerak, deb o‘ylagan ekan. Shunda u zot alayhissalom: «Ha, hatto oqib turgan daryoning yoqasida bo‘lsang ham», dedilar.

Biz esa «Suv – tekin» degan tushuncha bilan bir paytlar shaharlarimiz, qishloqlarimiz, mahallalarimizda zilol suvga to‘lib oqqan ariq-anhorlarni quritdik. Borlarini chiqindixonaga aylantirdik. Oqibatda ilgari odamlar bemalol ichavergan ariq suvlari hozir hatto qo‘l yuvishga ham o‘ylanib qolinadigan holga keldi.

Yaqin-yaqingacha poytaxtning shimoli-sharq tomonidan ko‘rinib, bahri dilingizni ochgan, xush kayfiyat bag‘ishlagan purviqor tog‘lar bugun ko‘rinmay qolganiga odamlar endi-endi ahamiyat bera boshlashdi. Daraxtlarning kamayishi, avtoulovlarning ko‘payishi, mavjud yashil hududlar qisqarib, o‘rniga rejasiz qurib tashlanayotgan uy-joy ekologiyaga, ona tabiatga ta’sir qilmay qolmadi. Qalin changli parda ortiga yashiringan tog‘lar xuddi bizni yordamga chaqirayotgan, vaqtida chora ko‘rilmasa, og‘ir oqibatlar yuzaga kelishidan ogohlantirayotgandek go‘yo.

Va achinarlisi bu og‘ir oqibatlar o‘zini ko‘rsata boshladi. 60 yillik tajribaga ega IQAir tashkiloti tomonidan tayyorlangan oxirgi yillik hisobotda qayd etilishicha, havoning ifloslanishi oqibatida bir yilda dunyo bo‘yicha 7 million aholi hayotdan bevaqt ko‘z yummoqda, milliardlab inson nafas yo‘llari kasalliklari hamda boshqa og‘ir dardlarga yo‘liqmoqda. IQAir sayti ma’lumotlariga ko‘ra, 2023 yil yakunlari bo‘yicha tuzilgan reytingga muvofiq, O‘zbekiston 134 davlat orasida 23-o‘rinni band etib turganini juda achinarli. Ro‘yxatdagi havosi eng iflos uchlikni Bangladesh, Pokiston va Hindiston egallagan (iqair.com/ru/world-most-polluted-countries).

Surunkali respirator kasalliklarining dunyo bo‘ylab tarqalishi va bu jarayonlarning asoratlarini o‘rgangan bir guruh britaniyalik olimlar inson o‘limiga sabab bo‘layotgan beshta asosiy omillardan biri nafas olish tizimi kasalliklar ekanini ma’lum qilishdi. Tibbiyot sohasiga oid yangiliklarni yoritadigan «The Lancet» nashri e’lon qilgan maqolada 1990–2019 yillarda nafas yo‘llari kasalliklarining tarqalishi 39,8 foizga, ushbu dardlardan vafot etganlar soni esa 28,5 foizga oshgani aytilgan. Bronxial astma eng ko‘p tarqalayotgan surunkali respirator kasallik sifatida qayd etilgan bo‘lib, nafas yo‘llarining kasallanishi, birinchi navbatda, chekish illati, shuningdek, havoning ifloslanishi hamda sanoat ishlab chiqarishining turli xildagi salbiy oqibatlari sabab yuzaga kelmoqda.

Yurtimizdagi maktablarning birida atrof-muhitni asrab-avaylash hamda boshqa ijtimoiy muammolarni bartaraf etish, ularning oldini olishga bag‘ishlangan tadbirda bir o‘quvchi yigit Ona Yerning odamlarga qilgan murojaatini o‘qib bergan edi. Siz ham bu murojaatga bir e’tibor berib ko‘ring-a:

«Ey odamzod, nimalar qilib qo‘yding, nimalar qilyapsan! To‘xta! Bo‘ldi! Yetar endi. Daraxtlarni kesib, qancha o‘rmonlarni yo‘q qilding, havoni, suvni bulg‘atding. Ko‘lu daryolarni quritding. Juda qizib ketdim. Yaratilganimdan beri bunaqa qizimaganman. Hammayog‘imni yondirib, ilma-teshik qilib tashlading-ku! Yana nima istaysan, odamzot?! Shaharlarda tuproq qolmadi! Hammayoqni toshdek beton bilan qoplab tashlading. Mening sabrim cheksiz emas. Zaxiralarim ham tugab boryapti. Meni asramasang, ertaga o‘zing qiynalasan. O‘zingni bos. To‘xta. Atrofga qara! Aql bilan ish tutib, menga ozgina yordam berib yuborsang, u yog‘iga o‘zimni o‘zim tiklab olaman. Yaxshiyam Alloh menga o‘zimni o‘zim sovutish qobiliyatini bergan. Lekin vaziyat shu zaylda davom etaversa, ya’ni tabiat shu tarzda ifloslantirilaversa, tiklanish qobiliyatim ham ish bermay qo‘yishi mumkin. Avvalgi holga qaytishi dargumonu, lekin vaziyatni yaxshi tomonga o‘zgartirish mumkin. Yaxshi insonlar hali bor bu dunyoda. Hammangiz birlashsangiz, qo‘lingizdan ko‘p narsa keladi, Xudo xohlasa».

O‘smir yigitning bu murojaati har birimizga ko‘zingizni oching, vaqt borida imkoniyatlarni ishga soling, deyayotgandek go‘yo...

Alloh hech bir narsani bekor yaratmagan. Har bir o‘simlikning, har bir jonivorning vazifasi bor. Shuningdek, ularning mavjudligi, yashashi bir-biriga chambarchas bog‘liq. Bu zanjirni uzish mumkin emas. Bordiyu hayvonot yoki nabotot olamining bir vakili yo‘q qilinsa, buning oqibati qachondir baribir sezilishi aniq.

Achchiq haqiqat shuki, bor tabiatdagi, ya’ni atrof-muhitdagi ko‘pgina resurslar yo‘qotib bo‘lingan. Ammo o‘sha narsalarning ko‘pini tiklash, qaytarish mumkin. O‘z navbatida, borini saqlab qolish ham juda muhim. Shunday ekan, Alloh bergan buyuk ne’matlar – suv, tuproq, havo, o‘simliklaru jonivorlarga bo‘lgan munosabatimizni o‘zgartiraylik, azizlar. Zero, bizdan keyingi avlod ham ozod va obod yurtda yashashga haqli.

«Hilol» jurnali 8(65)-sonidan