43 - وَمَا إِيْمَانُ شَخْصٍ حَالَ يَأْسٍ بِمَقْبُولٍ لِفَقْدِ الإِمْتِثَالِ
Ma’nolar tarjimasi: (Hayotdan) umid uzilgan holatda bo‘ysunish yo‘qolgani uchun biror shaxsning iymoni maqbul bo‘lmaydi.
Nazmiy bayoni:
O‘limgacha iymon qilinsa ta’xir
Qabulmas, bo‘ysunish qolmagan, axir.
Lug‘atlar izohi:
– مَا nafiy harfi. لَيْسَ ning amalini qiladi.
اِيْمَان – nafiy harfining ismi.
شَخْصٍ – muzofun ilayh.
حَالَ – zarflikka ko‘ra nasb bo‘lib turibdi.
يَأْسٍ – muzofun ilayh. Ko‘plab nusxalarda بَأْسٍ kelgan. Ammo tahqiqlarga ko‘ra يَأْسٍ mo‘tabar hisoblanadi. يَأْسٍ lug‘atda رَجَاءٌ ning ziddi ya’ni “umidni uzish” ma’nosini anglatadi.
بِ – ta’kidlash uchun kelgan qo‘shimcha jor harfi.
مَقْبُولٍ – jor majrur مَا ning xabari ekaniga ko‘ra nasb o‘rnida turibdi.
لِ – “ta’liyliya” (izohlash) ma’nosida kelgan jor harfi.
فَقْدِ – jor majrur مَقْبُولٍ ga mutaalliq. Bu masdar o‘zida bor narsadan ajralib afsuslanishga nisbatan ishlatiladi.
الاِمْتِثَالِ – muzofun ilayh. Lug‘atda “bo‘ysunish” ma’nosini anglatadi.
Matn sharhi:
Biror kimsa oldin iymonga kelmay yurgan bo‘lsa, uning ajali yetib, o‘limga ro‘baro‘ bo‘lgan paytida keltirgan iymoni qabul qilinmaydi. Bu haqida Qur’oni karimda shunday xabar berilgan:
﴿فَلَمۡ يَكُ يَنفَعُهُمۡ إِيمَٰنُهُمۡ لَمَّا رَأَوۡاْ بَأۡسَنَاۖ سُنَّتَ ٱللَّهِ ٱلَّتِي قَدۡ خَلَتۡ فِي عِبَادِهِۦۖ وَخَسِرَ هُنَالِكَ ٱلۡكَٰفِرُونَ٨٥﴾
“(Lekin) Bizning azobimizni ko‘rgan vaqtdagi iymonlari ularga foyda beruvchi bo‘lmadi. (Bu) Allohning (barcha) bandalari haqida (joriy qilgan) yo‘lidir. O‘shanda (iymonlari qabul bo‘lmagach) kofirlar ziyon ko‘rdilar”[1].
Hadisi sharifda jon xalqumga taqalgan vaqtda tavba ham qabul bo‘lmasligi bayon etilgan:
عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ اللهَ لَيَقْبَلُ تَوْبَةَ الْعَبْدِ مَا لَمْ يُغَرْغِرْ. رَوَاهُ الْبَيْهَقِيُّ
Ibn Umar roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Alloh taolo bandaning tavbasini, albatta, qabul qiladi, modomiki joni halqumiga kelmagan bo‘lsa”, – dedilar”. Bayhaqiy rivoyat qilgan.
Tavba lug‘atda “qaytish” ma’nosini anglatadi. Ahli sunna val-jamoa ulamolari haqiqiy tavba bo‘lishi uchun unda uchta shart topilishi lozimligini aytganlar:
1. Qilgan gunoh ishi uchun nadomat chekish;
2. Mazkur gunoh ishni tashlash;
3. Bunday gunohni aslo takrorlamaslikka azmu qaror qilish.
Jon halqumga taqalgan paytda esa mazkur shartlar topilmaydi. Chunki tavba qiluvchining yana o‘sha gunohlarni qilishi mumkinligiga ko‘zi yetib turgan paytda tavba qilib, boshqa ularni sodir etmaslikka ahd qilsagina, haqiqiy azmu qaror bo‘ladi, aks holda majburiy holat bo‘lib qoladi. Shuning uchun jon halqumga taqalmasdan oldin tavbaga shoshilish lozim.
Keyingi mavzu:
Amal va iymon bayoni
Madina shahrida Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi va sallam bilan bog‘liq bo‘lgan bir necha o‘nta muqaddas joylar mavjud. Ulardan biri — Banu Unayf masjidi bo‘lib, u Kubo masjididan janubiy-g‘arbiy tomonga, al-U’sba mahallasiga 500 metrdan yaqinroq bo‘lgan masofada joylashgan.
IQNA axborot agentligi Saudiya Arabistonining “VAS” agentligiga tayanib xabar berishicha, ushbu tarixiy masjid o‘z nomini Kubo ahli bilan ittifoqchi bo‘lgan Bali qabilasining tarmog‘i — Banu Unayf qabilasi nomi bilan atagan.
Ba’zi tarixchilar ushbu masjidni ”As-Subh” yoki “Al-Musabbah” nomlari bilan ham bilishadi. Masjid o‘zining asl va sodda me’morchiligi bilan tanilgan: u qora tusli vulqon toshlaridan qurilgan va uning tom qismi yo‘q. Masjid maydoni taxminan 37,5 kvadrat metrni tashkil qiladi.
Madina mintaqasini rivojlantirish boshqarmasi tomonidan Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam bilan bog‘liq joylarni saqlash va Saudiya Arabistonidagi “Nigoh – 2030 dasturi” maqsadlariga muvofiq ravishda ushbu masjid kapital ta’mirdan chiqarildi.
Banu Unayf masjidi madaniy va diniy turizm loyihalariga kiritilgan bo‘lib, Madina mintaqasini rivojlantirish boshqarmasi uni amalga oshirishni nazorat qilmoqda. Bu esa ziyoratchilarni Madinadagi tarixiy va diniy joylar bilan tanishtirishga qaratilgan kompleks yondashuvning bir qismi sanaladi.
Manbalar asosida
Ilyos Ahmedov tayyorladi