Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Alloh taolo insonlarning surat va shaklini go‘zal qilib yaratgan. Agar inson siyratini, ichki dunyosini ham chiroyli qilsa, shunda u komillik darajasiga yetishishi mumkin. Kishining komillik sifatlaridan biri muloyimlik va kechirimlilik sanaladi. Barcha yaxshi xulq va sifatlarni o‘zida mujassam etgan janob Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam ushbu fazilatlarda ham eng go‘zal namuna edilar. Ul zotga ergashgan sahobai kirom, tobein, tabaa tobein va ulug‘ avliyo hamda fuzalolar ham bu sifatlarda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga ergashganlar. Shu sabab ham komillik cho‘qqilarini egallagan edilar.

Kechirimlilik insonning ulug‘ sifatlaridan biridir. Boshqalarning dushmanligi va ozorlariga sabr qilib, qasos olmasdan, kechirib yuborish bu juda katta narsa. Chunki bir kun insonning o‘zidan shunday xato sodir bo‘lsa, boshqalar ham uni kechirishlari mumkin. Xalifa Umar ibn Abdulaziz huzuriga kechasi bir odam kirib, hamkasbi xususida ba’zi sirlarni gapira boshladi. U odam shikoyatini to‘xtatganidan keyin, xalifa unga dedi: “Ertaga sening shikoyatingni o‘rganib chiqamiz. To‘g‘ri gapirgan bo‘lsang, uni jazoga tortish bilan birga sen g‘iybatchi sifatida sakson darra urilasan. Agar noto‘g‘ri gapirgan bo‘lsang, birovga tuhmat qilganing uchun sakson darra urilasan. Agar gapingni qaytib olsang va uzr so‘rasang, u ham, sen ham afv etilasan”, dedi.

Avf bu sodir etilgan gunohini o‘z vaqtida tan olgan va undan vaqt o‘tkazmay tavba qilgan mo‘min kishidir. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam aytganlaridek: “Odam bolasining har biri ham gunoh qiladi, ammo ularning ichida eng yaxshilari, qilgan gunohlariga tavba qiladiganlaridir”.

Alloh taolo bunday deydi: “Agar sizlar (ularni) afv etsangizlar, koyimasangizlar va kechirsangizlar, u holda, albatta, Alloh (ham) mag‘firatli va rahmlidir” (Tag‘obun, 14).

Albatta, Alloh bandasining tavbasini qabul etuvchi zotdir. Shundan o‘rnak olgan holda, insonlar ham bir-birlaridan kechirim so‘rashlikka imkon berishlari, birodarlarining uzrini qabul etishlari va gunohini avf qilishlari lozim.

Agar yomonlik qiluvchidan o‘ch olmoqchi bo‘lsak, yaxshilik bilan olaylik. Chunki yomonlikka yaxshilik bilan javob berish yomonning o‘zini ham hayratga solib qo‘yadi va xijolat qiladi. U o‘z yomonligidan qaytish bilan birga dushmanligi ham do‘stlikka aylanadi. Kishilarning kechiruvchanlik fazilatlarini Alloh taolo Qur’onda madh etadi: “...yomonlikka yaxshilik qaytaradigan zotlar...” (Ra’d, 22).

Yana bir oyatda esa, Alloh taolo yomonlikka yaxshilik bilan javob berishni O‘z Rasuliga buyuradi: “Yaxshilik bilan yomonlik barobar bo‘lmas. Siz (yomonlikni) go‘zalroq (muomala) bilan daf qiling. (Shunda) birdan siz bilan o‘rtalaringizda adovat bo‘lgan kimsa qaynoq (qalin) do‘stdek bo‘lib qolur” (Fussilat, 34).

Ko‘p hollarda inson o‘zining qilayotgan ishini to‘g‘ri deb bilib, xato va gunohlarga yo‘l qo‘yayotganini e’tirof etgisi kelmaydi. Shunday holatlarda unga o‘z xatosini tan olmay adashayotganligini eslatib qo‘yish musulmonchilik haq-huquqlaridan ekanligi Qur’oni karimda bayon etilgan. G‘azabni yutish eng qiyin ishlardan bo‘lib, uni jilovlab olish har kimning ham qo‘lidan kelavermaydi. Lekin qalbida taqvosi bo‘lgan insongina g‘azabdan g‘olib chiqa oladi. Alloh taolo Qur’oni karimda g‘azablari kelganda uni ichiga yutadigan, odamlarni afv qiladigan kishilarni maqtab, ular haqiqiy taqvodor ekanliklarini va ular uchun kengligi osmonlar va yerga qadar bo‘lgan jannatlar tayyorlab qo‘yilganligini bayon qilgan. Alloh taolo O‘zining habibi bo‘lgan Muhammad sollallohu alayhi vasallamni ham kechirimli bo‘lishga buyurgan.

Tarixdan ma’lumki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Toif shahriga u Saqif qabilasini Islom diniga chaqirish maqsadida borganlarida, ular Allohning Rasuliga imon keltirish o‘rniga, u zotni toshbo‘ron qilib xaydaydilar. Muborak boshlaridan oyoqlarigacha qonga belangan Rasululloh sollallohu alayhi vasallam huzurlariga Jabroil alayhissalom kelib: “Alloh bu qavmning sizga yetkazgan aziyati evaziga o‘ch olish uchun menga nimani buyursangiz shunga itoat etishimga amr etdi” – deganida, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Allohim, qavmimni hidoyat qil. Ular buni bilmay qildilar”, deb duo qildilar. Shunda Jabroil alayhissalom: “Alloh taolo sizni marhamatli va mehribon deb rost aytgan ekan”, dedilar.

Alloh taolo Qur’oni karimda bunday marhamat qiladi: “Afvni (qabul qilib) oling, yaxshilikka buyuring...” (A’rof, 199).

Insonning olijanobligi, izzatu sharafi uning kechirimliligida namoyon bo‘lishi bilan birga uning martaba va darajasini yana ham ziyoda bo‘lishiga sabab bo‘ladi. 

Uboda ibn Somit roziyallohu anhu rivoyat qilishlaricha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sahobalarga: “Men sizlarga Alloh bandasining darajasini nima tufayli balandga ko‘tarishini aytaymi?” dedilar. Sahobalar: “Ha, ayting”, deyishdi. Shunda u zot alayhissalom: “Senga jahl qilganga muloyim bo‘lsang, zulm qilganni afv qilsang, seni mahrum qilganga in’om qilsang, sendan aloqani uzgan bilan aloqani bog‘lasang”, dedilar.

Lekin shuni ham unutmaslik kerakki, ko‘ngliga yomonlik, adovat va g‘araz o‘rnashib olgan ba’zi nomaqbul insonlar o‘ziga har qancha yaxshilik, kechirimlilik qilinsa ham, dushmanligi tobora kuchayaveradi, yomonlikni takror-takror amalga oshiraveradi. Bunday inson qiyofasidagi shaytonlarga munosib ravishda, yomonligiga barobar yomonlik bilan jazo berishga Alloh taolo ijozat etadi, biroq shunda ham sabr va kechirishning afzalligini eslatadi: “...agar intiqom olmoqchi bo‘lsangizlar, u holda faqat sizlarga yetkazilgan ziyon barobarida intiqom olingiz! Agar (intiqom olmay) sabr qilsangizlar, albatta, bu sabr qiluvchi kishilar uchun yaxshiroqdir” (Nahl, 126). 

“...yomonlikning jazosi xuddi o‘ziga o‘xshash yomonlikdir. Bas, kimki afv etib (o‘rtani) tuzatsa, bas, uning mukofoti Allohning zimmasidadir. Albatta, U zolimlarni sevmas” (Sho‘ro, 40).

Alloh taolo barchalarimizni Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning axloqi hamidalari bilan yaxshi sifatlanib borishimizni nasib aylasin! Imonimizni salomat saqlab, muloyimlik, hayo, qanoatlik, kechirimli solih bandalardan bo‘lishimizga muvaffaq aylasin! 

Bahodir MUHAMMADIYEV