Buyuk Britaniyada tashkil etilgan O‘zbekiston madaniy meros haftaligida ushbu mamlakat olimlari yurtimizning yuksak ma’rifiy salohiyatini alohida e’tirof etmoqda.
Londondagi Islom madaniyati markazi rahbari, doktor Ahmad al-Dubayan bu haqda quyidagi fikrlarni bildirdi:
– O‘zbekiston juda muhim tarixiy maqomga ega mamlakat sanaladi. U Markaziy Osiyoning yuragidir. Tarixga nazar tashlasak, O‘zbekiston nafaqat Buyuk ipak yo‘lining asosiy qismi ekani, balki arab dunyosiga ilm-fanni ham yetkazib berganini anglash mumkin.
Ilm-fan haqida so‘z yuritadigan bo‘lsak, bu borada O‘zbekistonning hissasi beqiyosdir. Ko‘plab ulug‘ olimlar aynan shu yurtdan yetishib chiqqan. Imom Buxoriy, Imom Termiziy kabi buyuk zotlar O‘zbekiston farzandlaridir.
O‘zbekiston haqiqiy islom madaniyati va merosining yuragi hisoblanadi. Afsuski, so‘nggi asrlarda ko‘plab musulmonlar bu haqda yetarlicha xabardor bo‘lmadi. Endi ushbu madaniyatni ochib berish, dunyoga namoyish etish vaqti keldi. Har bir musulmon adabiyot va tarixni o‘rganganida, Samarqand, Toshkent, Termiz kabi shaharlar, Imom Buxoriydek buyuk allomalar nomlariga duch keladi. Bu muborak nomlar doim tilga olinadi, deyarli har kuni eshitiladi. Ular bizning qalbimiz, madaniyatimiz, merosimizning ajralmas qismidir.
Islom madaniyatini ulkan mozaika sifatida tasavvur qilsak, O‘zbekiston uning markazida joylashgan muhim bir bir qismdir. Agar u bo‘lmasa, umumiy tasvir to‘liq bo‘lmaydi. Aynan shu sababdan hamkorligimizni O‘zbekistondan boshlash vaqti keldi.
O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning diniy-ma’rifiy sohaga qaratayotgan yuksak e’tibori tufayli mamlakatingizda bugun Islom sivilizatsiyasi markazi, Xalqaro islom akademiyasi, Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturidiy kabi ilmiy markazlar tashkil etildi va buni katta minnatdorlik bilan e’tirof etish kerak.
Bu minglab, yuz minglab insonlarni O‘zbekistonga jalb etadi. Ular bilim olishadi va o‘zlarini, o‘z tarixlarini yaxshiroq anglashadi. Bu yerda ko‘plab qiziqarli tarixiy joylar bor. Biz ularni bolalik paytimizda kitoblarda o‘qiganmiz. Endi esa borib o‘z ko‘zimiz bilan ko‘rish vaqti keldi. Bu san’at, tarix, arxitektura, qo‘lyozmalar va boshqa jihatlarga qiziqqan har bir inson uchun katta imkoniyatdir.
Islomiy ilmiy meros bu O‘zbekistonning yuragi. O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning BMT minbaridan turib Islom tinchlik dini ekanini ta’kidlagani barchamizni to‘lqinlantirdi.
Bugun dunyo islom ma’rifatini anglashi, yosh avlodga yetkazishi kerak. Bu borada O‘zbekiston yetakchisining olib borayotgan siyosati, islohotlari dunyoga o‘rnak. Hozirgi zamonaviy davrda, texnologiyalar va kommunikatsiya rivojlanishi asrida biz eshiklarni yanada kengroq ochib, bu merosni dunyoga namoyish qilishimiz kerak. Uni noto‘g‘ri tushunganlar kelib, o‘zlari O‘zbekistonning yuksak ma’rifiy salohiyatiga guvoh bo‘ladilar.
Misol uchun, O‘zbekistondagi arxitektura, san’at, adabiyot, madaniy qadriyatlar – bularning barchasi ushbu xalqning kim ekanini, qanday merosga ega ekanini anglashga yordam beradi. Bu mamlakatning haqiqiy yuzini ochib beradi va har qanday nutqdan ko‘ra samaraliroq bo‘ladi. Ayniqsa, Islom haqida noto‘g‘ri axborot olgan insonlar bu yerga kelib, borini o‘z ko‘zlari bilan ko‘rsalar, o‘zlari barcha haqiqatni tushunib olishadi. Sayyohlik, ayniqsa ziyorat turizmi, kelajakda O‘zbekistonning asosiy ustunlaridan biriga aylanadi. Bu meros nafaqat musulmonlarni, balki musulmon bo‘lmaganlarni ham o‘ziga tortadi. Ular O‘zbekistonga borib, bu ulug‘ madaniyatni o‘z ko‘zlari bilan ko‘rishlari kerak.
N.Usmonova,
O‘zA
Bu ummat boshidan oxirigacha bir aqida – ash’ariy-moturidiylik aqidasida edi. Mufassirlar, hadis shorihlari, fuqaholar, navh va lug‘at ulamolari, bularning deyarli barchasi e’tiqodda bir yo‘lni tutishgan edi. Bu gapni isbotlashga hojat yo‘q, bu haqiqat ekani kundek ravshan aksiomadir. Ulamolarning tarjimayi hollari haqida yozilgan kitoblar olimlarni bu mazhablarga madh va maqtov o‘laroq nisbat berganini ko‘rasiz. Buyuk ulamolar haqida ma’lumotlar keltirilganda Imom Falonchi, mazhabi shofe’iy, yo hanafiy, aqidada ash’ariy yo moturidiy, deyilgan. Ko‘pincha olimning tasavvufdagi tariqatiga ham to‘xtab o‘tiladi. Masalan, Imom Junayd tariqatida bo‘lsa, Junaydiy nisbati beriladi.
Bu odat yaqin-yaqingacha davom etib kelayotgan edi. Bunga birov e’tiroz ham bildirmagan, inkor ham qilmagan. Biron olim haqida gapirilar ekan, fiqhda to‘rt mazhabda qaysiga ergashishi, aqidada ash’ariymi moturidiymi qaysi manhajda ekani va tariqatdagi yo‘li bayon qilinmay qolmagan.
Bu dastur ummatni sharqiyu g‘arbini, shimoliyu janubini ming yildan beri yagona qalbga, yagona fikr atrofiga jamlab keladi. Biron odam og‘risa, butun tana o‘sha kasal a’zo uchun qayg‘urib, davolashga kirishardi.
Tariximizni ziynatlab turgan, bugungi sharmandaliklarni bir muncha to‘sib turgan tarixiy g‘alabalarimiz ham shu aqida, shu tafakkur vositasida qo‘lga kiritilgan.
Hittinda salibchilarni yer tishlatib, Quddusni qaytarib olgan Salohiddin Ayyubiy va uning qo‘shini ayni shu mazhab va tariqatlarda bo‘lishgan. Birontalari bugungi salafiylikni bilgan emas.
Muzaffar Qutz, Zohir Beybars va ular bilan yelkadosh bo‘lgan Izz ibn Abdussalom kabi ulamolar mazhabda bo‘lishgan. Ayni Jolutda mo‘g‘ullarni tor-mor keltirishda ham asosiy qurolimiz birlik edi. O‘sha paytda boshini baland kerib: “Bid’atchisizlar, shirk keltiryapsizlar, qabrlarni ziyorat qilish shirk”, deb qichqiradigan shallaqilar bo‘lmagandi.
Sulton Muhammadxon Fotih va uning qatoridagi olim va murshidlar dinda bir manhajni tutishgan edi. Kofirlar qo‘lida qolib ketgan shahar (Qustantiniya)ni fath qilib, mashhur hadisda kelgan bashoratga* noil bo‘lishdi. Ammo hadis musulmon ash’ariy-moturidiy qo‘mondon va uning qo‘shini haqida ekanidan qalblari yonib, hasad qilayotgan bugungi bemazhab toifalar hadisning tasdig‘ini buzib talqin qilishmoqda. (davomi bor)
Doktor Ahmad Muhammad Fozil,
Istanbuldagi Sulton Muhammad Fotih jome’asi,
islomiy ilmlar kulliyasi doktori
*Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytdilar: “Qustantiniya, albatta, fath qilinajak. Uning amiri naqadar yaxshi amir, qo‘shini naqadar yaxshi qo‘shin!”. (Imom Ahmad va Hokim rivoyati).
Hadis ilmi maktabi o‘qituvchisi
Abdulbosit Abdulvohid o‘g‘li tarjimasi