O`zbekiston musulmonlari idorasi

Maqolalar

Ehrom man qiladigan narsalar

16.12.2024 5989 9 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Ehromdagi odam shahvoniy ish, fisq va janjal hamda quruqlik ov hayvonlarini o‘ldirishdan, ularni ovchiga ishora ila ko‘rsatishdan va yo‘llab qo‘yishdan, xushbuy narsa iste’mol qilishdan, tirnok olishdan, yuz va boshni to‘sishdan, boshi va soqolini xitmiy ila yuvishdan, soqolni qisqartirishdan, soch va badandagi tuklarni oldirishdan, tikilgan narsa, salla va xushbo‘y narsa ila bo‘yalgan kiyim kiyishdan saqlanishi shart. Ammo mazkur xushbo‘y narsani yuvib tashlab, izor yoki rido qilsa bo‘ladi.

Xuddi namozni niyat qilib takbiri tahrima aytgan kishiga namozdan boshqa narsa harom bo‘lgani kabi ehrom bog‘lab, haj yoki umrani niyat qilgan odam uchun ham ma’lum narsalarni qilish harom bo‘lib qoladi. Ular quyidagilardan iborat:

1. Shahvoniy ish.

Ayoliga yaqinlik qilish va shu ishga olib boruvchi amallar. Ya’ni o‘pish, quchoqlash, shunga taalluqli gaplarni gapirish.

2. Fisq.

Alloh taoloning toatidan chiqish, gunoh ishlarni qilish.

3. Janjal.

Sheriklar, xodimlar va boshqalar bilan talashib-tortishish, janjallashish va shunga oid ishlar...

“Kimki ularda o‘ziga hajni farz qilsa, hajda shahvoniy narsalar, fisq va janjal yo‘qdir”, degan oyatiga binoan man etilgandir (Baqara surasi, 197-oyat).

4. Quruqlik ov hayvonlarini o‘ldirish, ularni ovchiga ishora ila ko‘rsatish va yo‘llab qo‘yish.

Alloh taolo: “Dengiz ovi va uning taomi siz va yo‘lovchilar bahramand bo‘lishingiz uchun sizga halol qilindi. Modomiki, ehromda ekansiz, sizga quruqlik ovi harom qilindi. Huzurida to‘planadiganingiz Allohga taqvo qiling”, degan (Moida surasi, 96-oyat).

Abu Qatoda roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Ular yurishlardan birida edilar. Ba’zilari ehrom bog‘lagan, ba’zilari ehrom bog‘lamagan edilar. Bir yovvoyi eshakni (qulonni) ko‘rdim. Otimni minib, nayzamni qo‘limga oldim. Ulardan yordam so‘ragan edim, yordam berishdan bosh tortdilar. Ulardan birining qamchisini sug‘urib oldim-da, eshakning ustiga bostirib borib uni ovladim. Ular undan yedilar va qilganlaridan qo‘rqdilar. Keyin Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan u haqda so‘raldi. Shunda u zot: “Sizlardan birortangiz unga hamla qilishni buyurdimi yoki ishora qildimi?” dedilar. “Yo‘q”, deyishdi. «Unda qolgan go‘shtni ham tanovul qilaveringlar», dedilar (Imom Buxoriy, Muslim va boshqalar rivoyat qilishgan).

5. Xushbo‘y narsa iste’mol qilish.

Shuningdek, moy surtish, hina qo‘yish, xushbo‘y sovunlardan foydalanish, rayhon va mevalarni hidlash ham man qilingan.

Ibn Umar roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: «Bir odam Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga kelib: «Hoji qandan odam?» dedi. «Sochi to‘zigan, xushbo‘y ishlatmagan», dedilar (Imom Termiziy va Ibn Moja rivoyat qilishgan).

6. Tirnoq olish.

Alloh taolo: “So‘ngra o‘zlaridagi kirlarni ketkazsinlar...” degan (Haj surasi, 29-oyat).

Qurbonlik qilib bo‘lganidan keyin, hojiga ehromdan chiqishga ruxsat bo‘ladi. Shunda uning uchun ehrom vaqtida mumkin bo‘lmagan soch oldirish yoki qisqartirishga, qo‘ltiq ostidagi va boshqa joylardagi tuklarni, tirnoqlarni olishga izn beriladi.

«...o‘zlaridagi kirlarni ketkazsinlar...» deyishdan maqsad shu.

7. Yuz va boshni to‘sish.

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: “Otliqlar bizning oldimizdan o‘tardi. Biz esa Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga ehromda edik. Qachon ular to‘g‘rimizga kelganlarida birimiz jilbobini boshidan yuziga tushirib olardi. Ular bizdan o‘tib ketganlarida uni ochardik” (Abu Dovud va Ibn Moja rivoyat qilishgan).

Ibn Abbos roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: “Bir kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallam bilan birga edi. Birdan tuyasi uni ehromdalik holida yiqitib, bo‘ynini sindirib qo‘ydi. U o‘lib qoldi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Uni suv va sidr bilan yuvinglar va ikki en kiyimga kafanlanglar. Unga xushbo‘y surtmanglar va boshini yopmanglar. Chunki u qiyomat kuni talbiya aytgan holida tiriltiriladi”, dedilar (Ikki shayx rivoyat qilishgan).

8. Boshi va soqolini xitmiy bilan yuvish.

“Xitmiy” nabotot bo‘lib, u bosh va soqolni yuvishda ishlatilgan. U bilan soch yoki soqol yuvilsa, ulardagi jonzotlarni o‘ldirgan. Shuning uchun ehromdagi odam xitmiy ila boshini yuvishi man qilingan. Lekin ehromdagi odam xushbo‘y bo‘lmagan sovun va shunga o‘xshash jonzotlarni o‘ldirmaydigan narsalar bilan boshini yoki soqolini yuvishi joiz.

9. Soqolni qisqartirish va soch oldirish.

Alloh taolo: “Haj va umrani Alloh uchun tugal ado eting. Agar ushlanib qolsangiz, muyassar bo‘lgan hadiy (vojib). Hadiy o‘z joyiga yetmaguncha, sochingizni oldirmang”, degan (Baqara surasi, 196-oyat).

Soqolni qisqartirish yoki sochni qisqartirish ham shu hukmga kiradi.

10. Tikilgan narsa, salla va xushbo‘y narsa ila bo‘yalgan kiyim kiyish.

Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi. Bir kishi: “Yo Allohning Rasuli! Ehromdagi kishi qaysi kiyimlarni kiyadi?” dedi.

“Kuylaklar, sallalar, shalvorlar, kulohlar, mahsilarni kiymaydi. Illo, birov kiygani shippak topmasa, mahsi kiyib, oshig‘idan pastidan kesib olsin. Za’faron va vars tekkan kiyimlarni kiymanglar”, dedilar (Beshovlari rivoyat qilishgan).

Umuman olganda, erkak kishi ehromga kirganda tikilgan narsa kiyishi mutlaqo mumkin emas.

Za’faron – sariq rangli o‘simlik bo‘lib, u ko‘proq xushbo‘y narsa sifatida kiyimlarga surtilgan. “Vars” ham Yamanda o‘sadigan sarg‘ish qizil o‘simlik bo‘lib, xushbo‘y narsa sifatida ishlatilgan. Haj va umra qiluvchi shaxs ehrom kiyimiga bu ikki narsani surtishi mumkin emas.

Ehromdagi erkak kishining oyoqlarining oshig‘i va ust qismi ochiq bo‘lishi lozim. Shuning uchun shippagi yo‘q odam mahsi kiyishga majbur bo‘lsa, uning oshig‘idan ustini kesib tashlashi tayinlanmoqda.

Zohiriylarniig ushbu misollarda keltirilganga o‘xshash g‘aroyib gaplari va hukmlari juda ko‘payib ketganidan keyin, ulamolar va barcha musulmonlar orasida ular haqida turli fikrlar tarqalgan. Keyin bunday gap-so‘zlarga barham berish niyatida zohiriylar haqida xulosa chiqarib, ko‘pchilikka yetkazish zarurati tug‘ilgan. Quyida ana shu xulosalardan ba’zilarini keltiramiz:

Imom Zahabiy ulamolarning zohiriylarga munosabati haqida quyidagilarni yozadi: «Dovud va unga ergashganlarning gapini hisobga olish haqida ulamolarning ikki xil qavli bor:

1. Ularning xilofini e’tiborga oladiganlarning qavli:

«Ularning xilofini e’tiborga olishimiz ularning hiloflari hujjat bo‘lgani uchun emas, hikoya qilish uchundir. Hiloflarining ba’zisi durust, ba’zisi kuchli va ba’zisi arzimasdir. Ularning o‘zlariga xos hiloflari zonniy ijmo’ga xilof qilish turidandir».

2. Ularning xilofini e’tiborga olmaydiganlarning qavli: “Ular avom jumlasidandir yoki fiqhning furu’sida shiy’alar kabidir. Ularning gaplariga e’tibor bermaymiz. Ularga xilof qilib ham o‘tirmaymiz. Kitoblariga ahamiyat bermaymiz. Fatvo so‘rab yurgan odamlarga ularga murojaat qilishni maslahat bermaymiz. Ikki oyoqqa mas'h tortish kabi botilligi aniq masalalarni oshkor qilsalar, ta’zirini va adabini beramiz hamda oyoqlarini yuvishga majbur qilamiz”.

Abu Is'hoq Isfaroiyniy aytadi: “Jumhurning gapiga binoan, ular, ya’ni qiyosni inkor qiluvchilar ijtihod darajasiga yetmaydilar va ularni qozilikka tayin qilish joiz emas”.

Abu Mansur Bag‘dodiy Abu Ali ibn Abu Hurayradan va bir guruh shofe’iylardan naql qiladi: “Dovud va boshqa u kabi qiyosni inkor qiluvchilarning xilofining e’tibori yo‘q”.

Imomul Haramayni Abul Ma’oliy aytadi: «Ahli tahqiqning qarori bo‘yicha, albatta, qiyosni inkor qiluvchilar ummatning ulamolaridan ham, shariatning homillaridan ham hisoblanmaydilar...».

Bunga o‘xshash gaplarni juda ko‘p keltirish mumkin. Lekin asosiy maqsad zohiriylarniig aybini axtarish emas, balki Qur’oni Karim, Sunnati Nabaviya va diniy matnlarni anglashda hamda ulardan hukm chiqarishda noto‘g‘ri yo‘l tutish va matnlarning faqat sirtiga e’tibor berishga mahkam yopishib olish qanday noqulay oqibatlarga olib kelishini anglab olishdir. Shuning uchun ham zohiriy mazhabi mo‘min-musulmon ummatining e’tirofini qozona olmadi. Bu mazhab Ahli sunna val jamoa aqiydasidagi to‘rt mo‘taraf fiqhiy mazhab kabi musulmonlar ommasining e’zoziga musharraf bo‘lmadi. Balki bir muddatdan keyin inqirozga uchradi. Ammo zohiriy mazhabining o‘zi yo‘q bo‘lib ketgan bo‘lsa ham, turli sabablarga ko‘ra, uning fikrlaridai ba’zilari har zamonda bosh ko‘tarib turadi.

Keyingi mavzular:

Yangi Zohiriylar;
Namozdan keyin jamoat bilan duo qilish.

Kutubxona

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati

Tabiat ham Sizni halok etmasin

20.06.2025 8722 6 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Tong sahar to‘rt muchamizning sog‘, oilamiz tinch, tashqarida hech qanday xavfning xatarisiz uyg‘onish biz har doim ham e’tibor beravermaydiganimiz, shukrini ado etishni esimizdan chiqaradiganimiz ne’matlar sirasiga kiradi. Go‘yo asli shunday bo‘lishi kerakdek yashayveramiz. Yana bir tur ne’matlar borki, bizning e’tiborimizdan chetda. Bularga suv, havo kabi biz qadrlamaydigan, lekin bular bo‘lmasa, bir soat ham yashay olmaydigan ehtiyojlarimiz kiradi.

Bu ne’matlarning shukrini ado etmaslik, ya’ni qadriga yetmaslik oqibati nimalarga olib kelishi bugungi kunda namoyon bo‘lyapti. Pala-partish foydalanish sabab Orol dengizining qurishi nafaqat mintaqamizning, balki butun dunyoning muammosiga aylanib ulgurganiga ancha bo‘ldi. Biz uchun tekinga berib qo‘yilgan bu bebaho ne’matni qadrlamaslik orqasidan bugun insoniyat jiddiy muammolar qarshisida turibdi. Alloh taolo O‘zining kalomida berilgan ne’matlarni qadrlashni ta’kidlab, «Yeb-ichinglar, ammo isrof qilmanglar. Chunki U Zot isrof qiluvchilarni sevmas» (A’rof surasi, 31-oyat), deb buyurdi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tahorat qilayotgan buyuk sahobalardan biri Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhuning suvni ko‘proq ishlatayotganini ko‘rdilar va unga: «Hoy Sa’d! Bu qanday isrofgarchilik?!» dedilar. Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhu: «Ey Allohning Rasuli! Tahoratda ham isrof bo‘ladimi?» dedi. U Allohning ibodati uchun tahorat qilayotganda suvni sal ko‘proq ishlatish isrof sanalmasa kerak, deb o‘ylagan ekan. Shunda u zot alayhissalom: «Ha, hatto oqib turgan daryoning yoqasida bo‘lsang ham», dedilar.

Biz esa «Suv – tekin» degan tushuncha bilan bir paytlar shaharlarimiz, qishloqlarimiz, mahallalarimizda zilol suvga to‘lib oqqan ariq-anhorlarni quritdik. Borlarini chiqindixonaga aylantirdik. Oqibatda ilgari odamlar bemalol ichavergan ariq suvlari hozir hatto qo‘l yuvishga ham o‘ylanib qolinadigan holga keldi.

Yaqin-yaqingacha poytaxtning shimoli-sharq tomonidan ko‘rinib, bahri dilingizni ochgan, xush kayfiyat bag‘ishlagan purviqor tog‘lar bugun ko‘rinmay qolganiga odamlar endi-endi ahamiyat bera boshlashdi. Daraxtlarning kamayishi, avtoulovlarning ko‘payishi, mavjud yashil hududlar qisqarib, o‘rniga rejasiz qurib tashlanayotgan uy-joy ekologiyaga, ona tabiatga ta’sir qilmay qolmadi. Qalin changli parda ortiga yashiringan tog‘lar xuddi bizni yordamga chaqirayotgan, vaqtida chora ko‘rilmasa, og‘ir oqibatlar yuzaga kelishidan ogohlantirayotgandek go‘yo.

Va achinarlisi bu og‘ir oqibatlar o‘zini ko‘rsata boshladi. 60 yillik tajribaga ega IQAir tashkiloti tomonidan tayyorlangan oxirgi yillik hisobotda qayd etilishicha, havoning ifloslanishi oqibatida bir yilda dunyo bo‘yicha 7 million aholi hayotdan bevaqt ko‘z yummoqda, milliardlab inson nafas yo‘llari kasalliklari hamda boshqa og‘ir dardlarga yo‘liqmoqda. IQAir sayti ma’lumotlariga ko‘ra, 2023 yil yakunlari bo‘yicha tuzilgan reytingga muvofiq, O‘zbekiston 134 davlat orasida 23-o‘rinni band etib turganini juda achinarli. Ro‘yxatdagi havosi eng iflos uchlikni Bangladesh, Pokiston va Hindiston egallagan (iqair.com/ru/world-most-polluted-countries).

Surunkali respirator kasalliklarining dunyo bo‘ylab tarqalishi va bu jarayonlarning asoratlarini o‘rgangan bir guruh britaniyalik olimlar inson o‘limiga sabab bo‘layotgan beshta asosiy omillardan biri nafas olish tizimi kasalliklar ekanini ma’lum qilishdi. Tibbiyot sohasiga oid yangiliklarni yoritadigan «The Lancet» nashri e’lon qilgan maqolada 1990–2019 yillarda nafas yo‘llari kasalliklarining tarqalishi 39,8 foizga, ushbu dardlardan vafot etganlar soni esa 28,5 foizga oshgani aytilgan. Bronxial astma eng ko‘p tarqalayotgan surunkali respirator kasallik sifatida qayd etilgan bo‘lib, nafas yo‘llarining kasallanishi, birinchi navbatda, chekish illati, shuningdek, havoning ifloslanishi hamda sanoat ishlab chiqarishining turli xildagi salbiy oqibatlari sabab yuzaga kelmoqda.

Yurtimizdagi maktablarning birida atrof-muhitni asrab-avaylash hamda boshqa ijtimoiy muammolarni bartaraf etish, ularning oldini olishga bag‘ishlangan tadbirda bir o‘quvchi yigit Ona Yerning odamlarga qilgan murojaatini o‘qib bergan edi. Siz ham bu murojaatga bir e’tibor berib ko‘ring-a:

«Ey odamzod, nimalar qilib qo‘yding, nimalar qilyapsan! To‘xta! Bo‘ldi! Yetar endi. Daraxtlarni kesib, qancha o‘rmonlarni yo‘q qilding, havoni, suvni bulg‘atding. Ko‘lu daryolarni quritding. Juda qizib ketdim. Yaratilganimdan beri bunaqa qizimaganman. Hammayog‘imni yondirib, ilma-teshik qilib tashlading-ku! Yana nima istaysan, odamzot?! Shaharlarda tuproq qolmadi! Hammayoqni toshdek beton bilan qoplab tashlading. Mening sabrim cheksiz emas. Zaxiralarim ham tugab boryapti. Meni asramasang, ertaga o‘zing qiynalasan. O‘zingni bos. To‘xta. Atrofga qara! Aql bilan ish tutib, menga ozgina yordam berib yuborsang, u yog‘iga o‘zimni o‘zim tiklab olaman. Yaxshiyam Alloh menga o‘zimni o‘zim sovutish qobiliyatini bergan. Lekin vaziyat shu zaylda davom etaversa, ya’ni tabiat shu tarzda ifloslantirilaversa, tiklanish qobiliyatim ham ish bermay qo‘yishi mumkin. Avvalgi holga qaytishi dargumonu, lekin vaziyatni yaxshi tomonga o‘zgartirish mumkin. Yaxshi insonlar hali bor bu dunyoda. Hammangiz birlashsangiz, qo‘lingizdan ko‘p narsa keladi, Xudo xohlasa».

O‘smir yigitning bu murojaati har birimizga ko‘zingizni oching, vaqt borida imkoniyatlarni ishga soling, deyayotgandek go‘yo...

Alloh hech bir narsani bekor yaratmagan. Har bir o‘simlikning, har bir jonivorning vazifasi bor. Shuningdek, ularning mavjudligi, yashashi bir-biriga chambarchas bog‘liq. Bu zanjirni uzish mumkin emas. Bordiyu hayvonot yoki nabotot olamining bir vakili yo‘q qilinsa, buning oqibati qachondir baribir sezilishi aniq.

Achchiq haqiqat shuki, bor tabiatdagi, ya’ni atrof-muhitdagi ko‘pgina resurslar yo‘qotib bo‘lingan. Ammo o‘sha narsalarning ko‘pini tiklash, qaytarish mumkin. O‘z navbatida, borini saqlab qolish ham juda muhim. Shunday ekan, Alloh bergan buyuk ne’matlar – suv, tuproq, havo, o‘simliklaru jonivorlarga bo‘lgan munosabatimizni o‘zgartiraylik, azizlar. Zero, bizdan keyingi avlod ham ozod va obod yurtda yashashga haqli.

«Hilol» jurnali 8(65)-sonidan