Abu Hanifaning so‘zlari shaxsiy fikr emas
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Faqihlar hukmlarni tatbiq qilishadi. Bu hukmlar esa mujtahidlarning so‘zlaridan olingan bo‘ladi. Shundan kelib chiqadiki, bu borada ikkita ilm bor: hukmni chiqarib olish ilmi va uni amalga tatbiq qilish ilmi. Bu birinchi fikr.
Endi boshqa oxirgi fikrga o‘tsak.
Hozirgi kunga kelib, zamonimizdagi ba’zi odamlarda fiqhga shubha bilan qarash paydo bo‘lyapti. Bu ish tahallul yo‘nalishida keng tarqayapti. Ular: «Fiqh dinning tarkibiy qismi emas, dindan ayri narsa», deyishyapti. Ularga qanday javob beramiz? Ularga shunday deymiz: «Din to‘g‘ri e’tiqod, namunali xulq va solih amaldan iborat. Demak, fiqh ham dinning bir qismidir».
Ular: «Abu Hanifaning gapidan chiqish dindan chiqish emas», deyishdi, keyin esa: «Umuman, biror mazhabni ushlash shart emas», deb yuborishdi. Tahallul yo‘nalishi tarafdorlari biror hukm haqida: «Bu Abu Hanifaning so‘zi, Abu Hanifaning fikri», deyishdi. Ularga shunday deymiz: «Bu Abu Hanifaning shaxsiy fikri emas. Bu «Choy ichgim kelyapti», «Qahva ichaman», «Falon taomni yegim kelyapti», deganga o‘xshagan fikr emas. Bu ilmiy fikr. Siz shifokorning huzuriga borib, uning ilmiy fikrini eshitish uchun pul to‘laysiz. Xuddi shuningdek, bu hukmlar ham Abu Hanifaning ilmiy fikridir. Abu Hanifaning ilmga asoslangan fikri esa dindir. Qanday qilib, deysizmi? Alloh taolo: «Bilmasangiz, zikr ahlidan so‘rang», degan. Nabiy sollallohu alayhi vasallam ijtihod qilganlar, sahobalar ham ijtihod qilishgan. Mana shu narsa asta-sekin dinni fahmlashga aylandi. Biz ham dinni fahmlashga buyurilganmiz. Abu Hanifaning so‘zi avvaldan o‘zi paydo bo‘lgan shariatmi? Yo‘q! Uning fikri Alloh va Uning Rasuli iroda qilgan narsani bayon qilib, ochib berishdir. Qanday qilib? Abu Hanifa ilm o‘rgandi, shayxlarning qo‘lida o‘qidi, qoidalar ishlab chiqdi, shu tariqa unda muayyan shartlar shakllandi. Shuning uchun u endi dinni, Allohning irodasini fahmlashga, to‘g‘ri tushunishga qodir bo‘ldi. Endi uning gaplari shaxsiy fikr emas, balki Allohning dinini fahmlashga aylandi. Uning vazifasi Alloh va Uning Rasuli iroda qilgan narsalarni qoidalarga muvofiq bayon qilib berish bo‘lib qoldi, chunki uning so‘zlari shaxsiy fikrga emas, Qur’on va Sunnatga asoslangandir.
Biz tibbiyot, muhandislik va shu kabi boshqa barcha ilmlarga asoslanib, binolar quramiz, bemorlarni davolaymiz. Bularning hammasi ham ilmiy fikrga asoslangan. Mana shu ilmiy fikrlarga qarab jamiyatni quramiz, davolanamiz, hamma ishlarni ilm asosida bajaramiz. Bular ham fikr-ku! Lekin muhandislarning fikrini ularning o‘z shaxsiy fikri desak, binoni ishonch bilan qura olamizmi? Shifokorning tavsiyasini uning shaxsiy fikri desak, qanday qilib davolanamiz? Agar biz mana shu fikrda yuraversak, binolar ham qurilmaydi, muhandislik ham bo‘lmaydi, umuman, har qanday ilm to‘xtab qoladi.
Shuning uchun biz bularni ilmning qoida va asoslari ustiga qurilgan ilmiy fikrlar, deb ataymiz. Boshqa sohalarda mutaxassislarning fikrini e’tiborga olganimiz kabi, shar’iy ilmlarda ham shunday qilamiz. Shar’iy ilmlarning qolgan barcha ilmlarga nisbatan ustunligi bor, chunki ulardagi qoidalar Qur’on va Sunnatdan olingan. Demak, xulosa shu bo‘ldiki, fiqh dinning bir qismi ekan.
«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan
O‘ng qo‘ling bilan ye!
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِي اللهُ عَنْهُ ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: إِذَا أَكَلَ أَحَدُكُمْ فَلْيَأْكُلْ بِيَمِينِهِ، وَإِذَا شَرِبَ فَلْيَشْرَبْ بِيَمِينِهِ، فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَأْكُلُ بِشِمَالِهِ وَيَشْرَبُ بِشِمَالِهِ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ وَأَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ.
Ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Qachon birortangiz yesa, o‘ng qo‘li bilan yesin. Qachon birortangiz ichsa, o‘ng qo‘li bilan ichsin. Chunki shayton chap qo‘li bilan yeb, chap qo‘li bilan ichadi», dedilar (Muslim, Abu Dovud, Termiziy rivoyat qilganlar).
Demak, chap qo‘li bilan yeb-ichgan odam Rohmanning amridan yuz o‘girib, shaytonga ergashgan va uning ishini qilgan bo‘ladi.
Shuning uchun bu masalaga katta e’tibor bilan qaramog‘imiz, farzandlarimizga ham o‘rgatmog‘imiz lozim.
عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِ رَضِي اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا أَكَلَ عِنْدَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِشِمَالِهِ، فَقَالَ: كُلْ بِيَمِينِكَ، قَالَ: لَا أَسْتَطِيعُ، قَالَ: لَا اسْتَطَعْتَ، مَا مَنَعَهُ إِلَّا الْكِبْرُ، قَالَ: فَمَا رَفَعَهَا إِلَى فِيهِ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ.
Salama ibn al-Akva’ roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Bir kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallamning huzurlarida chap qo‘li bilan taom yedi. Bas, u zot:
«O‘ng qo‘ling bilan ye!» dedilar.
«Qodir emasman», dedi u.
«Qodir bo‘lmagin! Uni kibrdan boshqa narsa man qilmadi», dedilar u zot. Haligi odam qo‘lini og‘ziga ko‘tara olmay qoldi» (Muslim rivoyat qilgan).
Ushbu hadisi sharifdan dinimizda ovqatlanish madaniyatiga qanchalik ahamiyat berilganligini yorqin ko‘rib turibmiz. Albatta, gap ovqatlanishning islomiy madaniyati haqida ketmoqda. Ovqatlanishning islomiy madaniyatlaridan biri o‘ng qo‘l bilan yeyishdir. Har bir musulmon inson bu muhim ishga alohida e’tibor bilan qarashi lozim. Ba’zi bir kishilar bu islomiy madaniyatga rioya qilmasalar, ularni ogohlantirish kerak.
Ushbu rivoyatning qahramoni ham Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning huzurlarida ovqatlanishning islomiy madaniyatiga rioya qilmay, chap qo‘li bilan taom yeyishga tutindi. Albatta, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bu holga beparvo bo‘lishlari mumkin emas edi. Shuning uchun mazkur odobsiz kishiga ta’lim berib:
«O‘ng qo‘ling bilan ye!» dedilar».
Bunday paytda har qanday odam ta’lim beruvchiga tashakkur aytib, o‘zini o‘nglab olishga urinadi. Odob-axloq taqozosi shu. Ammo haligi odam Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga tashakkur aytib, o‘z xatosini tuzatib, o‘ng qo‘li bilan taom yeyishga o‘tish o‘rniga:
«Qodir emasman», dedi».
Ya’ni, bu «Ovqatni o‘ng qo‘li bilan yeya olmayman. Chap qo‘lim bilan yeyaveraman», degani edi. O‘zi noto‘g‘ri ish qila turib, unga mehr ko‘rsatib, xatosini to‘g‘rilab qo‘ygan zot Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga nisbatan bunday betgachoparlik qilgan nobakor har qanday jazoga va qarg‘ishga loyiq edi. Shuning uchun ham Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam ochiq-oydin qilib:
«Qodir bo‘lmagin!» dedilar».
Ya’ni, «O‘ng qo‘ling bilan taom yeya olmasang, bir yo‘la yeya olmay qolgin», dedilar. Hamda u yerda hozir bo‘lganlarga tushuntirish uchun:
«Uni kibrdan boshqa narsa man qilmadi», deb, qo‘shib qo‘ydilar. Ya’ni, u odam yuqoridagi gapni haqiqatda o‘ng qo‘lida nuqson borligi uchun emas, kibr bilan xatosini tan olishdan bosh tortib aytgan edi.
Shuning uchun ham Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam uni duoibad qildilar. U zot sollallohu alayhi vasallamning duolari joyida qabul bo‘ldi.
«Haligi odam qo‘lini og‘ziga ko‘tara olmay qoldi».
Ajab bo‘ldi! Battar bo‘lsin! O‘z foydasini bilmagan, shariat hukmidan ko‘ra o‘zining kibrini ustun qo‘yadiganlar uchun bu ham kam!
Ushbu hadisi sharifdan olinadigan foydalar:
1. Chap qo‘l bilan taom yeb bo‘lmasligi.
2. Birovning chap qo‘l bilan yeganini ko‘rgan odam tanbeh berib, o‘ng qo‘l bilan yeyishini eslatib qo‘yishi kerakligi.
3. Diniy hukmlar bo‘yicha nasihat eshitgan odam mutakabbirlik qilmasligi kerakligi.
4. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning duolari darhol qabul bo‘lishi.
«Hadis va hayot» kitobi 16-juz