Bismillahir rohmanir rohim
Insoniyat azal-azaldan jamoa bo‘lib yashab kelgan. Har bir inson boshqalar bilan hamkorlikda hayot kechirishi, muloqot qilishi va munosabat o‘rnatishi tabiiy hodisadir. Dini, irqi, millati yoki tilidan qat’i nazar, har bir inson o‘zining boshqa birodarlari bilan tinch-totuv hayot kechirishga muhtoj. Islom ta’limotida barcha insonlar Odam Ato (a.s.) va Havvo (a.s.)ning farzandlari ekanligi ta’kidlanadi, bu esa ular o‘rtasida birodarlik aloqalarining tabiiyligini ko‘rsatadi. Qur’oni karimda shunday marhamat qilinadi:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ
“Ey, insonlar! Darhaqiqat, Biz sizlarni bir erkak (Odam) va bir ayol (Havvo)dan yaratdik hamda bir-birlaringiz bilan tanishishingiz uchun sizlarni (turli-tuman) xalqlar va qabila (elat)lar qilib qo‘ydik. Albatta, Alloh nazdida (eng azizu) mukarramrog‘ingiz taqvodorrog‘ingizdir. Albatta, Alloh biluvchi va xabardor zotdir” (Hujurot surasi, 13-oyat).
Bu oyatda insonlarning xilma-xilligi tabiiy bir hikmat ekanligi va bu farqlar fitratga zid emasligi bayon etilmoqda. Shuning uchun har bir inson, u qaysi din va millatga mansub bo‘lishidan qat’i nazar, insoniylik jihatidan hurmatga loyiqdir.
Islom dini insonlarni o‘zaro birodar deb biladi va ularning huquqlarini himoya qilishga buyuradi. Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.) o‘z hadislarining birida shunday marhamat qiladilar: "Hech biringiz o‘zi uchun yaxshi ko‘rgan narsasini birodari uchun ham yaxshi ko‘rmagunicha haqiqiy mo‘min bo‘la olmaydi" (Buxoriy va Muslim rivoyatlari).
Bu hadisdan ma’lum bo‘ladiki, haqiqiy iymon sohiblari nafaqat o‘zlari uchun, balki boshqa insonlar uchun ham yaxshilik tilashlari kerak. Agar insoniyat o‘zaro muhabbat, tinchlik va bag‘rikenglikka asoslangan munosabat o‘rnatsa, dunyoda fitna-fasod, adovat va urushlar kamayadi.
Islom dini boshqa din vakillari bilan bilan tinchlik va o‘zaro hurmatga asoslangan munosabatda bo‘lishga buyuradi. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) Madinaga hijrat qilganlarida u yerdagi turli din vakillari – musulmonlar, yahudiylar va boshqa diniy guruhlar bilan tinch-totuv yashash uchun "Madina hujjati" deb nomlangan shartnomani imzolaganlar. Bu hujjat musulmonlar va boshqa diniy guruhlar o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga solgan. Qur’oni karimda shunday marahamat qilingan:
لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ
“Din to‘g‘risida sizlar bilan urushmagan va sizlarni o‘z yurtingizdan (haydab) chiqarmagan kimsalarga nisbatan yaxshilik qilishingiz va ularga adolatli bo‘lishingizdan Alloh sizlarni qaytarmas. Albatta, Alloh adolatli kishilarni sevar” (Mumtahina surasi, 8-oyat).
Bu oyatdan ko‘rinib turibdiki, musulmonlar boshqa din vakillari bilan adolat va yaxshilik asosida muomala qilishlari kerak.
Islom dini ta’limotida dinlararo muloqot va hamkorlik quyidagi asoslarga tayanishi bayon etilgan:
1.O‘zaro hurmat va bag‘rikenglik – Har bir inson o‘z diniga amal qilish huquqiga ega. Ayni paytda o‘zgalarni dinga majburlash mumkin emas. Qur’onda shunday deyiladi:
لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ
“Dinda zo‘rlash yo‘q, zero, to‘g‘ri yo‘l yanglish yo‘ldan ajrim bo‘ldi” (Baqara surasi, 256-oyat).
2.Adolat va tenglik – Barcha insonlarga adolatli munosabat ko‘rsatilishi lozim. Qur’oni karimda aytiladi:
إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ سَمِيعًا بَصِيرًا
“Darhaqiqat, Alloh omonatni o‘z egalariga topshirishingiz va odamlar o‘rtasida hukm qilganingizda adolat bilan hukm qilishingizga buyurar. Albatta, Alloh sizlarga yaxshigina nasihat qilur. Albatta, Alloh eshituvchi va ko‘ruvchi zotdir” (Niso surasi, 58-oyat).
3.Do‘stona muloqot va hamkorlik – Dunyoda tinchlik va hamjihatlikni saqlash uchun dinlar o‘rtasida muloqot bo‘lishi zarur. Tarixdan ma’lumki, Payg‘ambarimiz (s.a.v.) nasroniylar bilan hurmat asosida do‘stona munosabat qilganlar. Najron nasroniylari bilan muloqotda bo‘lib, ularga himoya va kafolat berganlar. Shuningdek, Xalifa Umar ibn Xattob (r.a.) Quddusga kirganlarida nasroniylarning ibodatxonalarini hurmat qilib, ularni himoya qilishga va’da berganlar.
Ma’lumki, 2019 yil 4 fevralda Papa Fransisk va Al-Azhar shayxi Ahmad Mhammad Toyyib Abu-Dabida "Insoniy birodarlik hujjati"ni imzolab, dinlararo hamkorlikni targ‘ib qildilar. Turli xalqaro tashkilotlar va davlatlar diniy bag‘rikenglik va hamkorlikni rivojlantirishga harakat qilmoqda. Bularning barchasi, hozirgi zamonda ham dunyoda tinchlik va hamjihatlikni saqlash uchun dinlararo muloqot naqadar zarur ekanligini ko‘rsatmoqda.
Alloh taolo Qur’oni karimda barcha insonlarni tinchlik ishiga yoppasiga kirishishga chaqirgan:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ
“Ey, imon keltirganlar! Yoppasiga itoatga kirishingiz va shaytonning izidan ergashmangiz! Albatta, u sizlarga aniq dushmandir” (Baqara surasi, 208-oyat).
Insoniy birodarlik va dinlararo muloqot nafaqat axloqiy, balki diniy burch hamdir. Barcha insonlar tinchlik va hamjihatlikni saqlashga intilishi, bir-birini hurmat qilishi va adolatli munosabatda bo‘lishi kerak.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisining
birinchi o‘rinbosari
Homidjon qori Ishmatbekov
Xabaringiz bor, 2025 yil hajga borgan yurtdoshlarimiz Arafot vodiysida muhtaram Prezidentimizga Qurbon hayiti tabrigini yo‘llab, yurtga qaytgach har bir hoji «Yangi O‘zbekistonning tinchlik va ma’naviyat targ‘ibotchilari» degan ezgu tashabbusni bir ovozdan olg‘a surgan edilar.
Ana shu ezgu tashabbus bugun amalga ko‘chib, hojilar, imom-xatiblar, mahalla faollari bilan birgalikda xonadonlarga, oilalarga kirib boryapti.
Bugun, 10 iyul kuni O‘zbekiston musulmonlari idorasi Xorazm viloyati vakili Xayrulla domla Abdullayev boshchiligida tuman bosh imom-xatiblari, hojilar, otinoyilar va mahalla faollari ishtirokida Xonqa tumanidagi «Sayid ota» jome masjidida sayyor yig‘ilish bo‘lib o‘tdi.
Tadbirdan so‘ng Xayrulla domla Abdullayev hududdagi bemor va nogironligi bor oilalar holidan xabar olib, moddiy ko‘maklar ko‘rsatdi hamda haqlariga xayrli duolar qildi.
Ishchi guruh a’zolari hamda imom-xatiblar, vakillik xodimlari, tuman bosh imom-xatiblari va otinoyilari, shuningdek, “Haj – 2025” ziyoratchilari, mahalla raislari ishtirokida tumandagi mahallalarga tashrif buyurdilar.
Mahalladagi oilalarga kirilib, ehtiyojmand, boquvchisini yo‘qotgan, kam ta’minlangan, nogironligi bor oilalar holidan xabar olindi. Shuningdek, er-xotin, aka-uka, ota-bola, qaynona-kelin, o‘rtasidagi kelishmovchilik va janjallar sababli notinch bo‘lib turgan oilalar o‘rganilib, ularga nasihat qilindi. Ajrim yoqasida turgan yoshlar yarashtirildi, spirtli ichimlikka ruju qo‘ygan kishilar bilan yakka tartibda suhbatlar o‘tkazilib, ularga yo‘l-yo‘riqlar ko‘rsatildi, tavsiyalar berildi.
Shuningdek, adashib aqidasi buzuq kimsalar tuzog‘iga tushib qolgan fuqarolar bilan ham suhbatlar o‘tkazilib, ularga islomning sof ta’limoti haqida ma’lumotlar berildi.
Shundan so‘ng ushbu sayyor uchrashuvda ishtirok etgan diniy soha xodimlari bilan tahliliy yig‘ilish tashkil qilindi. Unda tumandagi mahallalarda o‘rganilgan muammolar, diniy sohadagi yutuq hamda kamchiliklar muhokama qilinib, ijroga yo‘naltirildi. O‘tkazilgan tahliliy yig‘ilishda masjidning hujjat yuritish va obodonchilik bo‘yicha hamda aholining turli qatlamlaridan o‘rganilgan kamchilik va muammolar hamkor tashkilotlar bilan birgalikda ijroga yo‘naltirish choralari muhokama qilindi. Shuning bilan bir qatorda, diniy soha xodimlariga rahbarlar tomonidan aholi bilan yanada yaqinroq ishlash, sohaning rivojini yanada takomillashtirish hamda joylarda diniy vaziyatni yanada sog‘lomlashtirish va shu kabi dolzarb yo‘nalishlar bo‘yicha kerakli ko‘rsatma hamda topshiriqlar berildi.
Mazkur tadbirlardan so‘ng Allohdan yurtimiz tinchligi, osmonimiz musaffoligi, yurtboshimizning olib borayotgan ishlariga zafarlar so‘ragan holda xayrli duolar qilindi.
Xorazm viloyati vakilligi
Matbuot xizmati