Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ مَنْ أَسْعَدُ النَّاسِ بِشَفَاعَتِكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ؟ قَالَ رَسُولُ اللهِ ﷺ: لَقَدْ ظَنَنْتُ يَا أَبَا هُرَيْرَةَ أَلَّا يَسْأَلُنِي عَنْ هَذَا الْحَدِيثِ أَحَدٌ أَوَّلُ مِنْكَ لِمَا رَأَيْتُ مِنْ حِرْصِكَ عَلَى الْحَدِيثِ: أَسْعَدُ النَّاسِ بِشَفَاعَتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ خَالِصًا مِنْ قَلْبِهِ أَوْ نَفْسِهِ. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. «Yo Allohning Rasuli, odamlar ichida qiyomat kuni shafoatingiz bilan eng saodatmand bo‘ladigan kishi kim?» dedim. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Yo Abu Hurayra, aniqki, shu gapni sendan oldin hech kim so‘ramasligini bilar edim, chunki hadisga o‘ta harisligingni ko‘rganman. Odamlar ichida qiyomat kuni shafoatim bilan eng saodatmand bo‘ladigan kishi «Laa ilaha illalloh»ni qalbidan [yoki vujudidan] ixlos bilan aytgan kishidir», dedilar (Imom Buxoriy rivoyat qilgan).
Sharh: Sahobalar ichida eng ko‘p hadis rivoyat qilgan zot Abu Hurayra roziyallohu anhudir. Bunga asosiy sabablardan biri u kishini hadisga bo‘lgan kuchli ishtiyoqlari, imkon qadar Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan ajralmasdan doim birga bo‘lishlaridir.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning og‘izlaridan chiqqan hadislarni jon qulog‘i bilan tinglar va yodlab olar edilar. Ko‘pincha savollar ham berar edilar. Abu Hurayra roziyallohu anhu ana shunday savollaridan birida: "Ey Allohning Rasuli, odamlar ichida qiyomat kuni shafoatingiz bilan eng saodatmand bo‘ladigan kishi kim?" ya’ni, qiyomat kuni sizning shafoatingizdan eng ko‘p nasibador bo‘ladigan kim, deb so‘ragan ekanlar.
Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Yo Abu Hurayra, aniqki, shu gapni sendan oldin hech kim so‘ramasligini bilar edim, chunki hadisga o‘ta harisligingni ko‘rganman" debdilar. Bu esa Abu Hurayra roziyallohu anhu uchun buyuk shahodatdir. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning falon savolni Abu Hurayradan boshqa odam bermasa kerak, deb yurishlariga sazovor bo‘lish katta gap.
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam o‘z gaplarini davom etdirib: «Odamlar ichida qiyomat kuni shafoatim bilan eng saodatmand bo‘ladigan kishi "Laa ilaha illalloh»ni qalbidan [yoki vujudidan] ixlos bilan aytgan kishidir", dedilar.
Bu yerda ham ixlosga alohida e’tibor berilmoqda. Ixlos Allohni ko‘rib turgandek ibodat qilish.
Demak, kalimai tavhidni Allohni ko‘rib turgandek his bilan, chin qalbdan aytish qiyomat kuni Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning shafoatlaridan eng ko‘p bahramand bo‘lishga olib kelar ekan.
Avvalo, chin qalbdan ixlos bilan aytish shartligiyu ixlos bilan aytish amalsiz bo‘lmasligini unutmasligimiz lozim.
Ikkinchidan, «Laa ilaaha illalloh» deyishdan maqsad, faqat shu iborani aytishdangina iborat emas, Ahli sunna va jamoa qabul qilganidek, kalimai tavhidni aytib, uning taqozosi bo‘yicha ish tutishdir.
Ushbu hadisdan olinadigan foydalar:
1. Qiyomat, shafoat kabi narsalar haqida savol berish mumkinligi.
2. Qiyomatda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning shafoatlari ummatlarining ixlos va qilgan amallariga qarab bo‘lishi.
3. «Laa ilaaha illalloh»ning fazli ulug‘ligi.
4. Abu Hurayra roziyallohu anhuning ahli fazl egalaridan ekanliklari.
5. Birovning fazli haqida o‘ziga xabar berish mumkinligi.
6. Hadisga haris bo‘lish – nihoyatda qiziqishning yaxshiligi.
7. Ixlos bilan ish tutish zarurligi.
"Hadis va Hayot" kitobi asosida.
Masjidi Nabaviy Madina shahrida joylashgan bo‘lib, Islom tarixidagi eng muqaddas joylardan biridir. Masjid Muhammad sollallohu alayhi vasallam tomonidan hijratning birinchi yilida, 622 yili barpo etilgan va musulmonlar uchun Makkadagi Masjidul Harom va Quddusdagi Masjidul Aqsodan keyingi uchinchi muqaddas masjid hisoblanadi. Masjidi Nabaviydagi mehroblar masjidning tarixiy va ma’naviy ahamiyatini aks ettiradi.
Mehrob – masjidda namoz vaqtida imom turadigan va qiblani ko‘rsatuvchi joy. Masjidi Nabaviydagi kengaytirishlar va qayta qurish jarayonlarida mehroblar o‘zgarib borgan. Masjidning dastlabki ko‘rinishi sodda shaklda bo‘lib, mehrob ham biror bir narsa bilan belgilanmagan. Keyinchalik, Umaviylar, Abbosiylar, Usmoniylar va Saudiylar davrida mehroblar naqshinkor san’at namunalari bilan bezatildi.
1. Payg‘ambar mehrobi. Mehrobi Nabaviy Masjidi Nabaviydagi eng muhim va asosiy mehrobdir. Mehrob Ravzada, Payg‘ambar alayhissalomning qabrlari va minbarlari orasida joylashgan. Payg‘ambar alayhissalom davrlarida U zot namoz o‘qigan joyda biror belgi bo‘lmagan, 707-710 yilda ilk bor Umaviy xalifasi Valid ibn Abdulmalik tomonidan bu joyga birinchi mehrob o‘rnatilgan.
Masjidda hozirgi shakldagi mehrob 1482 yilda Mamluk sultoni Qaytbey tomonidan qurilgan bo‘lib, keyinchalik Usmonlilar va Saudiya podshohi Fahd davrlarida ta’mirlangan. Mehrob tilla bilan qoplangan xattotlik yozuvlari va go‘zal naqshlar bilan bezatilgan.
2. Usmoniy mehrobi. Mehrobi Usmoniy hozirda ko‘p foydalaniladigan asosiy mehrob bo‘lib, Usmon ibn Affon roziyallohu anhu davrida 651 yilda masjid kengaytirilganidan qurilgan. Qibla devorining markazida joylashgan Usmon ibn Affon mehrobi o‘rnida dastlab belgi bo‘lgan.
3. Mehrobi tahajjud. Mehrob Payg‘ambar alayhissalom tahajjud namozini o‘qigan joyni bildiradi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning tungi namozlarini Masjidi Nabaviyning ustunlaridan biri yonida o‘qir edilar. Keyinchalik bu ustun yonida mehrob qurildi, ammo so‘nggi yillardagi qayta ta’mirlash ishlarida olib tashlandi va uning o‘rniga Qur’oni karim mus'haflari uchun kitob javoni o‘rnatilgan.
4. Sulaymoniy mehrobi. Mehrobi Sulaymoniy Hanafiy mehrobi deb ham nomlanadi. Sulaymoniy mehrobi Ravzadan tashqarida, Payg‘ambar alayhissalom minbarlarining o‘ng tomonida joylashgan. Bu mehrob hanafiy mazhabidagilarning namozgohi bo‘lgan. 1532 yili Sulton Sulaymon I buyrug‘i bilan bunyod etildi.
5. Fotima mehrobi. Fotima rohiyallohu anho uylari yaqinida, tahajjud mehrobining janubida, Nabiy alayhissalom hujralari atrofida joylashgani, maqbara o‘ralgani bois mehrob ko‘rinmaydi.
Po‘latxon Kattayev,
TII Hadis va islom tarixi fanlari kafedrasi katta o‘qituvchisi.