TAOMLANISH  SIRLARI (7 qismdan iborat)ni

ULUG‘  USTOZ  ULAMOLARIMIZ  bayon  qilib  berganlar: 

     (6-qism)

DASTURXON  ATROFIDA: 

1. olijanob tarbiya ko‘rgan, o‘zining hurmatini va o‘z qadr-qimmatini bilgan aqlli yoshlar ulug‘lar (ota-ona, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odam)ga mehr bilan, ziyraklik bilan, iltifot ila xizmat qiladilar;
2. olijanob tarbiya ko‘rgan, o‘zining hurmatini va o‘z qadr-qimmatini bilgan aqlli farzandlar ham ota-onalariga alohida mehr bilan, ziyraklik bilan, iltifot ila xizmat qiladilar;
3. ota-ona, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlardan oldin dasturxondagi taomga, ovqatga qo‘l uzatilmaydi;
4. ota-ona, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlar dasturxondagi taomga qo‘l uzatmaguncha, boshqalar kutib turishadi;
5. ko‘pchilik bo‘lib ovqatlanganda taomga kattalardan oldin qo‘l uzatmaslik;
6. ular ham o‘z navbatida boshqalarni mahtal qilib qo‘ymasliklari zarur;
7. yeb-ichishni «Bismillohir rahmonir rahim» bilan boshlash;
8. boshqalarning ham esiga tushishi uchun sal balandroq ovoz bilan aytiladi;
9. bosh kiyim bilan ovqatlanish;
10. dasturxonga keltirilgan taomning aybi izlanmaydi;
11. ovqatni turib, yotib, biror narsaga suyanib yoki yurib yeyilmaydi;
12. yonidagi ovqatlanayotgan kishilarga nazar solmaslik;
13. yon-atrofdagilarning ovqatlanishlarini kuzatmaslik;
14. dasturxonga uzoq ham, yaqin ham o‘tirmaslik;
15. umumiy sochiqcha bilan o‘z oldini to‘smaslik;
16. obi-taomlarni isrof qilmaslik;
17. nonni e’zozlash lozim;
18. non uvol qilinmaydi;
19. zarurat bo‘lmasa, non sindirilavermaydi;
20. nonni xizmatga qo‘ymaslik (masalan, ustida go‘sht maydalash, idish-tovoqlarni artish va hokazo);
21. odobli odam dasturxonga tortilgan taomning aybini topib, kamsitmaydi;
22. dasturxon atrofida jim, xomush o‘tirish chiroyli emas;
23. og‘izda taom bilan so‘zlash mumkin emas;
24. luqma yeb turgan odamga savol berish joiz emas;
25. mabodo dasturxon atrofida turli xil bemor odamlar sherik bo‘lib qolsa, ulardan hazar qilinmaydi;
26. taomning yaxshi, sarxil, lazzatli joyini yoshi ulug‘larga yoki yondagi sheriklarga tutilsa, in’om-ehson qilingan bo‘ladi;
27. dasturxon atrofida ota-ona, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlarga taomning yaxshi, sarxil, lazzatli joylarini in’om-ehson qilish lozim;
28. dasturxon atrofida ehsonni oldin ota-ona, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlar, yoshi ulug‘larga, keyin o‘ng tomon, undan keyin chap tomondagi odamga iltifot etiladi;
29. agar mabodo ota-ona, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlar o‘z taomlarini yo boshqa biror obi-taom ilinsalar, darhol minnatdorchilik izhor etib, ularning qo‘llarini qaytarmay, so‘zlarini ikki qilmay, gaplarini yerda qoldirmasdan, o‘z xursandchiligini ifoda etiladi;
30. so‘ngra ota-ona, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlar o‘z taomlarini yo ilingan boshqa biror obi-taomlarini mamnuniyat bilan, boshqa hech kimga bermasdan “Katta rahmat!”, “Uyalib, so‘raolmay turgan edim...”, “Sizniki – tabarruk!”, “Biz ham Sizga o‘xshab yuraylik!”, “Sizning yo‘lingizni bersin bizga ham!”, “Biz ham Sizning yoshingizga yetaylik!” degan yoqimli gaplar bilan hurmat bilan qabul qilib, tanovul qilishi chiroyli odob va katta ehtirom sanaladi. Bordi-yu uchinchi odam o‘zi iltimos qilib so‘rasa, iltimosi rad etilmaydi;
31. qorin ochgandagina ovqat yemoq;
32. agar luqma tushib ketsa, tozalanib keyin yeyiladi;
33. dasturxonning hamma tomoniga uzanavermasdan, taomni oldidan, luqmani kichik olish odobdandir;
34. og‘izda luqma bo‘lsa, gapirmagan yaxshi;
35. boshqalarning luqmalariga qaramaslik;
36. ko‘ngilni qoldiradigan harakatlar qilmaslik;
37. qahqaha otib kulmaslik;
38. ovqatlanish paytida og‘izni chapillatmaslik;
39. og‘izni to‘ldirib ovqatlanmaslik;
40. dasturxon atrofida burun qoqmaslik kerak;
41. ovqatni xotirjam holda o‘tirib iste’mol qilish lozim;
42. ovqatni yaxshilab chaynab, so‘ngra yutish;
43. og‘izga solingan bir bo‘lak taomni yutmasdan turib, ikkinchi bo‘lakni og‘izga solmaslik;
44. nonni tishlab emas, balki qo‘lda mayda bo‘laklarga bo‘lib iste’mol qilish;
45. ovqatlanish vaqtida atrofdagilarning idishiga nazar tashlamaslik;
46. tortilgan taomni imkon qadar oxirigacha iste’mol qilish;
47. kim bilandir so‘zlashmoqchi bo‘lsa ham, yonidagi odamga orqa o‘girmaslik. Mabodo shunday qilish o‘ta zarur bo‘lib qolsa, u odamdan kechirim so‘rash lozim;
48. aksirgisi kelganida yo yo‘tal tutganida, tezlik bilan orqasiga o‘girilmog‘i;
49. odamga, dasturxonga, undagi non va ovqatga qarab zinhor aksirmaslik, yo‘talmaslik;
50. agar biror narsani og‘izdan chiqarish zaruriyati bo‘lsa, dasturxondan teskari o‘girilib, chap qo‘lda uni olib tashlash;
51. aksa urish, yo‘talish yoki og‘izdan biror narsani olish uchun o‘girilganda chap tomondan orqaga o‘giriladi. Agar chap tomonida ota-ona, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlar, yoshi ulug‘ insonlar bo‘lishsa, o‘ng tomondan o‘girilish mumkin;
52. dasturxon atrofida o‘zgalarning nafratini va ijirg‘anishini qo‘zg‘ovchi qiliqlarni qilishdan tiyilish kerak;
53. taomni oz-ozdan olish ham odobdan sanaladi;
54. ko‘ngilni aynitadigan taomlar va ishlar haqida gapirmaslik;
55. nonni ikki qo‘li bilan bo‘lishlik, ushatishlik. Bir qo‘l bilan bo‘lish, ushatishdan saqlanish lozim, chunki bu kibrlilik alomati hisoblanadi;
56. non iste’mol qilishda sindirilgan nonni olib, katta-kichikligiga qarab, undan o‘ziga yarmini yo kamrog‘ini sindirib oladi. So‘ng o‘zining bo‘lagidan ham sindirib olib iste’mol qilinadi;
57. non ustiga tuzdon, kosa, tovoq, qoshiq, pichoq kabi narsalarni qo‘ymaslik;
58. nonning hech bir bo‘lagini otmaslik;
59. shoshmasdan ovqatlanishlik;
60. dasturxon atrofida baland ovoz bilan gaplashmaslik;
61. agar kishi keltirilgan taomda o‘z sog‘ligiga zarar qiladigan yo o‘zi uncha yoqtirmaydigan bir narsa bor bo‘lsa, gapni ko‘paytirmasdan, shirin til va ochiq chehra bilan «meni ozgina uzurim bor edi-da... Parhez qilmay ilojim yo‘q. Uzr so‘rayman! Sizlarga osh bo‘lsin! Tortinmasdan bemalol olinglar! Osh bo‘lsin!» demog‘i lozim;
62. ovqatlanayotganda sukut qilmasdan, ovqat mahali solih va olim zotlarning purma’no, ibratli so‘zlaridan gaplashish lozim;
63. dasturxon atrofida o‘z xastalarini so‘zlamaslik;
64. dasturxon atrofida yastanib, yalpayib o‘tirmaslik;
65. kirib kelgan odamni birga taom yemoqlikka chorlashlik kerak;
66. taom yeyayotganda o‘z oldidan olib yemoqlik;
67. bordi-yu, meva, tuz, suv bo‘lsa, unda ixtiyorlidir;
68. taomni har doim bir chetidan o‘z oldidan olib yeyish, zinhor o‘rtasidan boshlab yemaslik;
69. agar po‘stli yoki danakli mevalar iste’mol qilinsa, ularning po‘stlog‘i va danagi dasturxonning bir chetiga qo‘yiladi yoki maxsus idishga tashlanadi. Agar davra tang bo‘lib, mevaning po‘stloq yoki danaklarini tashlash imkoni bo‘lmasa, salfetka yoki lattaga o‘rab, kishilar ko‘ziga tushmaydigan joyga, bir chetga qo‘yiladi. Agar o‘rashga narsa topolmasa, chap qo‘lida saqlaydi;
70. ovqat yeyayotganda barcha taomlanayotgan do‘stu yorlarning yuzlariga hadeb qarayvermaslik;
71. mabodo tez to‘yib qolgudek bo‘lsa, boshqalar uyalib qolib yemay qo‘ymasliklari uchun kam-kam yeb turish va yo yeyayotganday bo‘lib o‘tirishlik;
72. hamma ovqatlanib bo‘lmasidan o‘rnidan turib ketmaslik;
73. do‘st, birodarlarga, mehmonlarga uch marta «Qani, marhamat!.. Marhamat!.. Olsinlar!.. Dasturxonga marhamat!..» deyilgandan keyin ham yeyishmasa, ularni majburlamaslik.

(6 – qism tugadi. Davomi bor...). 

Ibrohimjon domla Inomov