O`zbekiston musulmonlari idorasi

Maqolalar

Shavvol oyining fazilati

01.04.2025 3969 11 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Alloh taoloning biz, bandalarga ato etgan ne’matlari behisob, ularning sanog‘iga yetish ham qiyin. Ammo Parvardigorning bir ne’mati ham borki, uning naqadar muhimligini har bir musulmon juda yaxshi biladi. Bu ne’mat insonlarning hayot kechirish va ibodat qilish vaqtlarini aniqlab-belgilashga xizmat qiluvchi yil va oy hisobining joriy etganidir.

Alloh taolo bunday marhamat qiladi: “Biz kecha va kunduzni (qudratimizni ko‘rsatib turadigan) ikki belgi qilib qo‘ydik. Kechaning belgisini o‘chirdik. Kunduz alomatini esa, Robbingizdan fazl (rizq) istashlaringiz uchun hamda yillar sanog‘ini va hisobini bilishingiz uchun yorug‘lik qilib qo‘ydik. Barcha narsani batafsil bayon qilib qo‘yganmiz” (Isro surasi, 12-oyat); “Alloh quyoshni ziyo (taratuvchi) va oyni nur (sochuvchi) etgan hamda yillarning adadini va (vaqt va zamonga doir) hisobni bilishlaringiz uchun (oyni) manzillarga o‘lchab qo‘ygan Zotdir” (Yunus surasi, 5-oyat).

Musulmon olami Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomning Makkadan Madinaga ko‘chishlari, ya’ni hijrat qilishlaridan hisobi yuritiluvchi hijriy-qamariy taqvimga ko‘ra yil hisobini yuritadi. Ana shu taqvimning o‘ninchi oyi shavvoldir. Ma’lumki, muborak Ramazon oyi bilan xayrlashib, mana shavvol oyini ham boshlab yubordik. Bu oy dinimizdagi fazilatli oylardan hisoblanadi. Shavvol oyi ham zulqa’da va zulhijja oylari kabi haj ibodatini qilish mavsumi sanaladi.

Shavvol oyining fazilatlaridan eng muhimi va e’tiborlisi Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ushbu oyda olti kun ro‘za tutishni biz, ummatlariga sunnat qilib qoldirganlar. Yuqorida aytganimizdek, shavvol oyi hijriy sananing o‘ninchi oyi hisoblanadi. Bu oyda sog‘lig‘i va imkoni bo‘lgan kishi nafl ro‘zasini tutsa, Alloh taolo bu bandasiga ko‘p ajru mukofotlarlarni berishini va’da qilgan. Haq taolo bunday marhamat qiladi: “Kim (bir) hasana (savobli ish) qilsa, unga o‘n barobar (ko‘paytirib yozilur)...” (An’om surasi, 160-oyat).

Abu Ayyub Ansoriy roziyallohu anhu rivoyat qiladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday deganlar: “Kim Ramazon ro‘zasini tutib, ketidan shavvol oyidan olti kun ro‘za tutsa, yil bo‘yi ro‘za tutgandek bo‘ladi” (Imom Muslim, Ahmad, Termiziy rivoyati).

Yuqoridagi hadis Alloh taoloning oyatidagi: “Kim (bir) hasana (savobli ish) qilsa, unga o‘n barobar (ko‘paytirib yozilur)...” so‘zining izohidir. Chunki bir hijriy sana deyarli 360 kundan iborat. Ramazon ro‘zasi o‘ttiz kun bo‘lib, buning o‘n baravari uch yuz kunga to‘g‘ri keladi. Bu yog‘iga yana oltmish kun qoladi. Agar shavvol oyida ham olti kun ro‘za tutilsa, bu oltmish kunga teng bo‘lib, bir yil to‘liq bo‘ladi.

Ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Kim Ramazon ro‘zasini tutib, ortidan shavvol oyida olti kun ro‘za tutsa, huddi onadan tug‘ilgandek gunohlardan forig‘ bo‘ladi”, degan ekanlar (“At-Targ‘ib vat-tarhib” kitobidan).

Shavvol oyi ro‘zasini tutish borasida boshqacha fatvolar ham mavjud. Ba’zi ulamolar: “Uzluksiz olti kun ketma-ket tutish kerak”, deyishgan. Ammo “Olamgiriya”, “Zahiriya” va “Xulosa” nomli fatvo kitoblarida keltirilishicha: “Ikki hayit kunlari, tashriq kunlari (qurbon hayiti arafasidan boshlab besh kun davomida) nafl ro‘za tutish makruhdir. Ro‘za hayitidan keyin olti kun shavvol oyida ro‘za tutish mustahab amallardandir. Lekin paydar-pay emas, balki har haftada ikki kundan tutish lozim bo‘ladi”.

Qolaversa, nafl ro‘zaning eng afzali bir kun tutib, bir kun tutmaslik ekani to‘g‘risidagi fatvolar ham bor.

Qo‘shimcha qilib shuni ham aytib o‘tish joizki, agar bir kishi Ramazon ro‘zasidan ayrim kunlarni tutolmagan bo‘lsa, avval uning qazosini o‘taydi, keyin naflga kirishadi. Zero, farzlar mukammal bo‘lmasdan, nafl ibodatlarini qilish maqbul emasdir.

Ramazon oyidan keyin keladigan shavvol oyida olti kun nafl ro‘za tutishga targ‘ib qilishning o‘ziga yarasha hikmati va ahamiyati bor. Avvalo, dinimizda hamisha turli nafl ibodatlarga, xususan hamisha nafl ro‘za tutishga targ‘ib qilinadi. Qolaversa, butun Ramazon oyi mobaynida ro‘za tutib yurib, shavvolda birdan o‘zini ovqatga urish ham ruhiy, ham salomatlik jihatidan uncha to‘g‘ri bo‘lmaydi. Tabiblar ham ochlikdan chiqqan kishilarga ovqat iste’molini asta-sekin ko‘paytirishni tavsiya qilishadi.

Shavvol oyi yana Islom tarixida payg‘ambarlikning o‘ninchi yilida toifliklarni Islomga da’vat qilish uchun borib katta mashaqqat va xo‘rliklarga uchragan oy sifatida ham ma’lumdir. Payg‘ambar alayhissalomning Toif safarlari aynan shavvol oyida bo‘lgan edi. Toif hozirgi Saudiya Arabistonidagi bir shahar bo‘lib, u Makkadan 60 mil (115 km.) uzoqlikda joylashgan. Islom kelganida Toifda yashovchi Saqif qabilasi butparast bo‘lgan. Payg‘ambar alayhissalom toifliklarni Islomga da’vat qilish maqsadida Makka davrining o‘ninchi yili shavvolida (milodiy 609 yili) Toifga safar qiladilar. Shahar ahli o‘n kun mobaynida qilingan da’vatga quloq solmadi, aksincha Rasululloh va u zotning sheriklarini toshbo‘ron-haqoratlar bilan Toifdan quvib chiqaradi.

Sarvari olam Muhammad mustafo sollallohu alayhi vasallam o‘z mavlolari Zayd ibn Horisa roziyallohu anhuning hamrohliklarida o‘zlari go‘dakliklarida emizish, ko‘ksilarini yorib tozalash voqealarini va shundan keyingi bir muddatni o‘tkazgan Bani Sa’d qabilasi yerlari orqali Toif tomonga ketmoqdalar. Ular shoyad Toifdan biror yorug‘lik chiqsa, mahzunlik arisa, da’vat ishlari yurishib ketsa, degan umiddalar.

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam Toifga yetib borganlaridan keyin diyor aholisi asosini tashkil qiluvchi Saqif qabilasi ahyonlari bilan uchrashdilar. Ular bilan majlis qurib, Islomga da’vat qildilar. Ammo ularning javobi eng yomon javob bo‘ldi. Ular u zot alayhissalomni masxara qilishdi. Bu ham yetmaganidek o‘zlarining esi pastlari, qullari va bebosh bolalarini Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni so‘kishga, ortlaridan qichqirishga va tosh otishga chorlashdi. Toifliklar yo‘lning ikki chetiga turib olib, u zot oldilaridan o‘tayotganda ayovsiz toshbo‘ron qilishdi.

Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning oyoqlari qonga, qalblari esa dardu alamga to‘ldi. Ammo bag‘ri keng, komil xulq egasi bo‘lmish Payg‘ambar alayhissalom shunda ham toifliklarni badduo qilmadilar, imkonlari bo‘lib keyin ham o‘ch olib o‘tirmadilar. Aksincha tillari Alloh taologa iltijoga-duoga to‘ldi: «Ey bor Xudoyo! O‘zingga quvvatim zaifligidan, hiylam ozligidan, odamlar oldida ojizligimdan shikoyat qilurman! Ey rahmlilarning rahmlisi, Sen zaifhollarning Parvardigorisan! Sen Parvardigorimsan! Meni kimlarga topshirib qo‘yding?! Meni yoqtirmaydigan notanishlargami?! Yoki ishimni dushmanga topshirdingmi?! Agar menga g‘azab qilmagan bo‘lsang, bularga e’tibor bermayman! Faqat Sening ofiyating men uchun kengdir. Zulmatlarni yoritgan hamda dunyo va oxirat ishini salohiyatli qilgan yuzing nuri ila, menga g‘azabing nozil bo‘lishidan va qahring tushishidan panoh tilayman. Toki rozi bo‘lguningcha uzrimni aytaman. Faqat Allohdagina imkon va quvvat bordir».

Alloh taolo O‘z payg‘ambarining bu duolarini darhol qabul qildi. Shu ondan ishlar asta-sekin yurisha boshladi. Shunda Alloh taolo u zotning huzurlariga tog‘ farishtasini yubordi. U kelib, ikki tog‘ni bir-biriga urishtirish bilan Toif ahlini halok qilib yuborishga izn so‘radi.

Lekin Alloh taolo tomonidan olamlarga rahmat qilib yuborilgan zot bu ishga izn bermadilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasalam tog‘ farishtasiga: “Ularning pushti kamaridan Allohning yolg‘iz O‘ziga ibodat qiladigan, Unga hech narsani sherik qilmaydigan odamlar chiqishini umid qilaman”, dedilar. Muhammad Mustafo sollallohu alayhi vasallamni bunday holda ko‘rgan Utba ibn Robi’a va Shayba ibn Robi’alarning rahmlari keldi. O‘zlarining Addos ismli nasroniy qullarini chaqirib: Uzilgan uzumdan olib, manavi tovoqqa solgin-da anavi odamga olib bor, undan yesin”, deyishdi. Addos uzumni olib kelib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning oldilariga qo‘ydi va “Yeng!” dedi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam “Bismillah” dedilar-da qo‘llarini uzatib, uzumdan olib yedilar. Shunda Addos ajablanib: “Allohga qasamki, ushbu diyor ahli bu gapni aytmaydi”, dedi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam undan “Sen qaysi yurtdansan, qaysi dindansan?” deb so‘radilar. “Nasroniyman, Naynavo degan yurtdanman”, dedi u. “Solih kishi Yunus ibn Mattoning qishlog‘idanmisan?” dedilar Rasululloh sollallohu alayhi vasallam. “Yunus ibn Matto kim bo‘ldi?” dedi Addos. Nabiy sollallohu alayhi va sallam: “U birodarim, nabiylardan edi, men ham Nabiyman”, dedilar. Shunda Addos o‘zini u zotga otib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning boshlari, oyoq-qo‘llaridan o‘pa boshladi. U musulmon bo‘ldi.

Makka fathidan keyin Hunayn va Avtos g‘azotlarida mag‘lubiyatga uchragan butparast Havozin qabilasi raisi Malik Toifga qochib borgan edi. Chunki shahar butparastlikning oxirgi uyasi bo‘lib turardi. Shuning uchun musulmonlar Toifni qamalga olishdi. Bir oylik qurshov va hujumlardan keyin ular shaharni tashlab ketishdi. Toifliklar bir qancha vaqt o‘tib musulmonlikni qabul qilishdi va butlarni parchalab tashlashdi.

Mana, shavvol oyidagi birgina voqeaning tafsiloti bilan tanishdingiz. Ushbu oyda bunday voqea-hodisalardan juda ko‘pi sodir bo‘lgan. Hijriy birinchi yili shavvol oyida Rasululloh sollallohu alayhi va sallam hazrati Oisha roziyallohu anhoga uylanganlar. Ikkinchi hijriy sana shavvol oyida Bani Qaynuqo’ g‘azoti bo‘lgan. Xuddi shu paytda Suvayq urushi ham bo‘lgan. Uchinchi hijriy yilning 15 shavvol kuni Islom tarixida chuqur iz qoldirgan Uhud jangi bo‘lib o‘tdi. Beshinchi hijriy yilning shu oyida Handaq urushi bo‘lgan. Rasululloh sollallohu alayhi va sallamniing mo‘minlar onasi Ummu Salama roziyallohu anhoga uylanishlari hijriy to‘rtinchi yilning shavvol oyida bo‘lib o‘tdi.

Shuning uchun ushbu oyning fazlidan olti kun nafl ro‘zalarni ixlos va ehtimom bilan tutib, savobli ishlarimizni yanada ko‘paytiraylik. Allohning Rasuli bashorat berganlariday ushbu oyda olti kun nafl ro‘za tutib, bir yil mobaynida ro‘zador yurganlik savobiga erishaylik. Alloh taolo qilgan ibodatlarimizni va tutgan nafl ro‘zalarimizni husni qabul aylasin, barchalarimizni ikki dunyo saodatiga musharraf aylasin!

"Hilol" elektron jurnalidan

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati

Maqolalar

O‘zlikni anglash – ma’naviyat asosidir

03.05.2025 4752 7 min.

Jonajon vatanimiz O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan taraqqiyot tobora yangidan yangi bosqichlarga qadam qo‘yishda davom etmoqda. Bu, shubhasiz, jamiyat hayotining har bir jabhasida “Inson manfaatlari hamma narsadan ustun” tamoyiliga asoslangan o‘ziga xos bir qator islohotlarni amalga oshirishda ham o‘z ifodasini topmoqda.

Mamlakatimizda turli dinlarga e’tiqod qiluvchi millat vakillari o‘rtasida o‘zaro diniy bag‘rikenglikni targ‘ib etish, millatlararo totuvlik va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan islohotlar ham shular jumlasidandir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025 yil 21 aprel kuni e’lon qilingan “Fuqarolarning vijdon erkinligi huquqi kafolatlarini yanada mustahkamlash hamda diniy-ma’rifiy sohadagi islohotlarni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmonida ham ayni shu masalalar nazarda tutilgan.

Mazkur farmonda ta’kidlanishicha, jahon tamaddunida alohida o‘rin tutgan, umumbashariy taraqqiyot omili bo‘lgan ilm-fan va madaniyat rivojiga katta hissa qo‘shgan buyuk alloma va mutafakkirlarimiz qoldirgan ulkan ilmiy-ma’naviy merosini chuqur o‘rganish, yosh avlod qalbida Vatanga sadoqat, milliy-diniy qadriyatlarga hurmat tuyg‘ularini tarbiyalashda ulardan unumli foydalanish bu islohotlarning asosiy negizini tashkil etadi.

Farmon asosida Din ishlari bo‘yicha qo‘mita va O‘zbekiston musulmonlari idorasi hamda Buxoro viloyati hokimligining Bahouddin Naqshband yodgorlik majmuasi markazi muassisligida Bahouddin Naqshband ilmiy-tadqiqot markazini tashkil etish takliflari ma’qullangan va uning asosiy vazifalari belgilab berilgan. Jumladan, unda “...buyuk ajdodimiz Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqati allomalarining yuksak insonparvarlik g‘oyalarini ilmiy asosda o‘rganish, yosh avlodni bag‘rikenglik hamda o‘zaro hurmat ruhida tarbiyalash maqsadida targ‘ibot ishlarini olib borish” ham qayd etib o‘tilgan.

Albatta, bu vazifani bajarish nafaqat olimlar, balki bugun diniy sohada xalqqa xizmat qilayotgan barcha xodimlar zimmasiga ham ulkan mas’uliyat yuklaydi. Zero, sohaning har bir xodimi tasavvuf ta’limoti tarixi va uning bugungi kundagi ahamiyatini teran anglashi, yurtimizda yashab, ijod qilgan ulug‘ allomalarning boy ilmiy-ma’naviy merosini xalqqa yetkazishi, keng targ‘ib qilishi zamon talabidir.

Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqati haqida so‘z ketganda, eng avvalo, turli manbalarda bu ulug‘ alloma haqida aytilgan fikr-mulohazalarga to‘xtalib o‘tish o‘rinlidir.

Ana shunday manbalardan biri, so‘zsiz, ulug‘ mutafakkir Alisher Navoiy bobomizning qator asarlaridir. Shoir ijodida naqshbandiylik tariqati asosiy o‘rin tutadi. Har bir asarining g‘oyaviy mazmuni, ularda ilgari surilgan tasavvufiy qarashlar bevosita uning Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqatiga katta e’tibor berganligidan darak beradi. “Lison ut-tayr” dostoni ham bundan mustasno emas.

Asarning “Xoja Bahouddin Naqshband so‘zi fanoyi komil maqomida” bobida shoir ulug‘ allomaga shunday ta’rif beradi:

Xojai oliy sifoti arjmand,
Shah Baho ul Haq vad-din Naqshband.

Chun bu iqlim uza bo‘ldi taxtgir,
Tuzdi yo‘qluk kishvari uzra sarir.

Navoiy ta’kidlashicha, Shoh Bahouddin Naqshband oliy axloqiy sifatlarga ega zotdir. Chunonchi, u zot bu iqlim taxtiga o‘tirgach, ya’ni dunyoga kelgan kunidan boshlab, o‘zini yo‘qlik taxtida ko‘rdi. Demak, Shoh Bahouddin Naqshband hazratlarining eng ulug‘ insoniy fazilatlaridan o‘zligini anglab, xudbinlikdan kechishdir. Shoir fikrini davom ettirar ekan yozadi:

O‘z vujudin pok sayri haqshunos,
Har ne birlakim qilur erdi qiyos.

Ondin o‘zni kam topar erdi base,
Sarvu guldin o‘ylakim xoru xase.

Haqshunos – Allohni tanigan alloma o‘zini nimaga qiyos qilsa, undan past ko‘rar, ya’ni oddiy xas sarv bilan gulning nazdida qanchalik ko‘rimsiz bo‘lsa, u zot ham o‘z vujudini hech qachon biror narsadan ortiq ko‘rmas va butun hayoti davomida shunday kamtarlikka amal qilib yashagan. Agar insonlar o‘z hayotlarini insonparvarlik va bag‘rikenglik asosida qursalar, dunyoda ro‘y berayotgan o‘zaro nizolar, qirg‘inbarot urushlar, o‘tkinchi mol-dunyo uchun qilinayotgan pastkashliklarga barham berilgan, insonlar bir-biri bilan tinch-totuv hayot kechirgan, ona zamin bag‘rida begunoh go‘daklarning qonlari daryo bo‘lib oqmagan bo‘lar edi. Ammo afsuski, bugun dunyoning turli mamlakatlarida bunday mislsiz fojialarning guvohi bo‘lib turibmiz.

Tasavvuf ahli orasida Bahouddin Naqshbandiy hazratlarining: “Musibatlar juda ko‘pdir. Faqat eng buyuk musibat esa vaqtning foydasiz, bekorga ketishidir”, – degan pandu nasihati mashhurdir. Shunga ko‘ra hikoyatda naqshbandiylikning yana bir tamoyili bozgashtga ham to‘xtalib o‘tiladi. Unga ko‘ra o‘zining har bir nafasini nazorat qilgan orif uning biror lahzasi, hattoki, nafas olish va chiqarishning orasidagi onlardan biri ham, g‘aflat bilan behuda o‘tgan bo‘lsa bozgasht qilishi, ya’ni g‘aflatda kechgan har bir ishini qaytadan bajarishi lozimligini ta’kidlaydi.

Zero, ahli Haq – Allohning oshiqlari shu tariqa o‘z vujudini inkor etib, shu sabab bilan budini – borligini nabud – yo‘qlikka almashtiradiki, shoir bu o‘rinda kitobxonlarni naqshbandiylikning yana bir rashhasi “vuqufi qalbiy” – “qalbdan ogoh bo‘lish”ga qaratadi. Bu rahshaga ko‘ra solik hamisha o‘z qalbidan ogoh bo‘lishi, unda kechayotgan har bir o‘y-fikrlarni tartibga solib, hatto xayolan bo‘lsa-da, kibru havoga, manmanlikka yo‘l qo‘ymasligi kerak.

Alisher Navoiy Bahouddin Naqshband hazratlari umrlarining oxirigacha o‘zlarida mujassam bo‘lgan fazilatlarni tark etmaganligi va shu tariqa fano bo‘lganliklarini aytib, shunday yakunlaydi:

Bo‘yla oshom ettilar jomi fano,
Qolmog‘ondin so‘ng asar o‘zdin yano.

Haq vujudidin baqoye topmayin,
Jomi vahdatda liqoye topmayin,

Chun fano xayliga doxil bo‘ldilar,
Boqiyi mutlaqqa vosil bo‘ldilar.

Shoir ta’kidlashicha, Bahouddin Naqshband hazratlari o‘zligidan, ya’ni “men”likning kibru havolaridan kechgan holatda vafot etdilar. U kishining nazarida Haq vujudidan boshqa boqiy bo‘lmadi, o‘zining Haq nazdida hechligini anglab yetdi va fano xayli – ahliga qo‘shilib, boqiyi mutlaq – Alloh visoliga erishdi.

Alisher Navoiyning “Lison ut-tayr” dostonidan olingan hikoyatlar garchi hajman kichik bo‘lsa ham, Bahouddin Naqshband hazratlari ta’limotining eng asosiy tamoyillarini o‘zida aks ettirganligi bilan qadrlidir. O‘ylaymizki, mushtariylar bu asar tahlilini Prezidentimiz farmonlarida aytilgan “tasavvuf ta’limoti tarixi va uning bugungi kundagi ahamiyatini ilmiy tadqiq etish, “Yetti pir” allomalari va aziz avliyolarning boy ilmiy-ma’naviy merosini xalqaro maydonda keng targ‘ib qilish” yo‘lidagi arzimas urinishlarimizdan biri sifatida qabul qiladilar va yo‘l qo‘ygan nuqson-xatolarimizni kechiradilar. Albatta, umid qilamizki, bu borada yanada teranroq qarashlar bilan boyitilgan maqolalar bilan bizni xursand etadilar.

Alisher domla Naimov,
Farg‘ona viloyati bosh imom-xatibi o‘rinbosari

Ibratli hikoyalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati