Munosabat
Alloh taologa behisob shukrki, taraqqiyotimizning yangi davrida qabul qilinayotgan tegishli qonun hujjatlari xalqimizning e’tiqod erkinligini ta’minlash, jamiyatda diniy bag‘rikenglik, millatlararo totuvlik va ijtimoiy barqarorlikni mustahkamlash hamda inson qadr-qimmatini yuksaltirishga xizmat qilmoqda. Ta’kidlash joiz, yangi O‘zbekistondagi islohotlar farovon hayotni ta’minlashga qaratilgan. O‘zgarish va yangilanishlar zamirida davlatimiz rahbari tashabbusi bilan “Inson manfaatlari hamma narsadan ustun” degan ulug‘ tushuncha bosh o‘ringa qo‘yilgan.
O‘tgan qisqa vaqtda O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi, Imom Buxoriy, Imom Moturidiy, Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari, O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi, Samarqandda Hadis ilmi maktabi, Buxoroda Mir Arab oliy madrasasi tashkil etildi. Ushbu muassasalar “Jaholatga qarshi ma’rifat” ezgu umuminsoniy g‘oyasi asosida jamiyatda sog‘lom ma’naviy muhitni ta’minlashga, yoshlarni zamonaviy fikrlaydigan va buyuk ajdodlarimizga har jihatdan munosib etib tarbiyalashga xizmat qilmoqda.
Ma’lumki, Prezidentimiz tashabbusi bilan azim poytaxtimizda ulkan majmua — O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi bunyod etilmoqda. Alloh nasib etsa, mazkur inshoot buyuk ajdodlarimiz zakovati, xalqimiz ma’naviy salohiyatiga mos bo‘ladi. U yoshlar uchun ulkan tarbiya maktabi, sayyohlar uchun tabarruk qadamjo, qisqacha aytganda, ilm-ma’rifat koshonasiga aylanadi.
2025 yil 25 fevralda O‘zbekiston Republikasi Qonuni bilan O‘zbekiston Respublikasida fuqarolarning vijdon erkinligini ta’minlash va diniy sohadagi davlat siyosati konsepsiyasi tasdiqlanishi mamlakatimizda millatlar va dinlararo munosabatlarni mustahkamlash, jamiyatimizda tinchlik-xotirjamlikni ta’minlash, adolat va tenglikni qaror toptirishga katta hissa qo‘shmoqda.
Yurtimizdagi mana shunday ulug‘vor ishlarning uzviy davomi sifatida Prezidentimiz tomonidan “Fuqarolarning vijdon erkinligi huquqi kafolatlarini yanada mustahkamlash hamda diniy-ma’rifiy sohadagi islohotlarni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmon imzolandi. Bu muhim hujjatda belgilangan dolzarb vazifalar jahon ilm-fani va madaniyati rivojida beqiyos o‘rin tutgan buyuk allomalarimizning ilmiy-ma’naviy merosini o‘rganish, yosh avlodni ona Vatanga sadoqat, milliy va diniy qadriyatlarga hurmat ruhida tarbiyalash bo‘yicha boshlangan islohotlarni yangi bosqichga olib chiqadi.
Shuningdek, jamiyatimizda diniy bag‘rikenglik, millatlararo totuvlikni ta’minlash va yurtimizning jahon tamadduni beshigi sifatidagi tarixiy maqomini tiklash bo‘yicha islohotlarga yangicha ruh bag‘ishlaydi.
Ushbu Farmonda diniy sohani tubdan takomillashtirish, mo‘min-musulmonlar ibodat qilishi uchun qo‘shimcha qulayliklar yaratish, xususan, haj va umra ziyoratlariga borishi bilan bog‘liq xizmatlarni raqamlashtirish, muborak safarga boruvchilar uchun shaffof elektron navbatlarni yo‘lga qo‘yish, diniy soha xodimlarining malaka oshirishida yangicha tizim joriy etish hamda ilmiy-tadqiqotlarni yuqori bosqichga olib chiqish kabi ustuvor yo‘nalishlar belgilangani diqqatga sazovor.
Ayniqsa, ushbu muhim hujjatda Bahouddin Naqshband yodgorlik majmuasi markazi muassisligida Bahouddin Naqshband ilmiy-tadqiqot markazini tashkil etish va qator muhim vazifalarni amalga oshirish belgilangani ilm-ma’rifat ahlini cheksiz mamnun etdi. Binobarin, Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqati allomalarining insonparvarlik g‘oyalarini o‘rganish, yosh avlodni bag‘rikenglik hamda o‘zaro hurmat ruhida tarbiyalash maqsadida targ‘ibot ishlarini yanada kuchaytirish hozirgi globallashgan axborot asrida g‘oyat dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Qayd etish lozimki, Naqshbandiya tariqati o‘zining mo‘tadilligi va bunyodkor ta’limotlari bilan boshqa tariqatlardan ajralib turadi. Unda asosan komil inson, ilm-ma’rifat, odob-axloq, halol kasb, ezgu amal kabi masalalarga bosh g‘oya sifatida qaraladi. Shuningdek, ushbu tariqatda insonning amallari faqat shaxs kamolotiga emas, balki jamiyatning ma’naviy rivoji va islohoti uchun ham xizmat qilishi zarurligiga alohida urg‘u beriladi. Bahouddin Naqshband hazratlari ilm va amalni o‘zida mujassam etgan, jamiyat uchun manfaatli bo‘lgan shaxsni komil inson sifatida ta’riflaydi.
Darhaqiqat, tariqat peshvosi Bahouddin Naqshband hazratlari ilgari surgan “Dil ba yoru dast ba kor”, ya’ni “Qo‘ling mehnatda-yu, diling Allohda bo‘lsin”, degan ezgu shior zamirida umuminsoniy g‘oyalar, ma’naviy kamolot, botiniy poklik ustuvor ahamiyat kasb etadi. Aslida bu ta’limot dinimizning asosiy talablaridan. Alloh taolo Qur’oni karimda: “... Alloh senga bergan narsa bilan oxiratni izlagin, bu dunyodagi nasibangni ham unutma. Alloh senga yaxshilik qilganidek, sen ham yaxshilik qil. Yer yuzida buzg‘unchilikni izlama. Albatta, Alloh buzg‘unchilarni suymas”, deb bayon qiladi (Qasos surasi, 77-oyat).
Naqshbandiya ta’limotida ham “Insonlarni sev va ularga foyda yetkaz”, tamoyiliga katta ahamiyat berilgan. Bu g‘oya asosiy hayot tamoyiliga aylangan. Hadisi sharifda Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam bunday deganlar: “Insonlarning eng yaxshisi — ularga foydasi eng ko‘p tegadigani” (Imom Daraqutniy rivoyati).
Bahouddin Naqshband hazratlari hayotligidayoq bu tariqat mavqei ko‘tarilib, dunyo bo‘ylab yoyildi. Ta’limot zamon talablariga mosligi, barchaga xosligi sababli oddiy xalqqa ham, ziyolilar qatlamiga ham ma’qul edi. Ana shunday yuksak ma’naviy-ma’rifiy ahamiyati bois, bu ta’limot Bahouddin Naqshband vafotidan keyin yanada keng tarqaldi. Naqshbandiya ta’limoti adabiyot rivojida ham muhim o‘rin tutdi. Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Boborahim Mashrab, So‘fi Olloyor kabi mutafakkirlar ijodida naqshbandiya g‘oyalari keng targ‘ib etilgan.
O‘zbekistonda yashab o‘tgan buyuk tasavvuf allomalari merosini yanada chuqur o‘rganish bugungi kunda ilmiy jamoatchilik oldida turgan muhim vazifalardan. Shu bilan bir qatorda, yurtimizda tasavvuf ta’limoti doirasida shakllangan umuminsoniy qadriyatlar, insoniy odob-axloq mezonlari, insonparvarlik va tinchlikparvarlik g‘oyalaridan yosh avlodni Vatanga muhabbat, buyuk ajdodlarga ehtirom ruhida tarbiyalash, buzg‘unchi g‘oyalarga qarshi turishda samarali foydalanish dolzarb ahamiyatga ega.
Farmon asosida Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi faoliyatini yanada takomillashtirish borasida ham qator vazifalar belgilandi. Jumladan, hujjatda Imom Moturidiy, Abu Muin Nasafiy kabi buyuk alloma ajdodlarimiz qoldirgan ma’naviy merosni o‘rganish, jahon ilm-fani rivojiga qo‘shgan beqiyos hissasini xalqimiz, ayniqsa, yoshlarga targ‘ib qilish, asarlarining tarjimalarini nashr etish, islom dinining insonparvarlik mohiyatini keng ommaga yetkazish kabi muhim masalalar o‘rin olgan.
Zero, hujjatda qayd etilgan vazifalar buyuk vatandoshimiz, islomiy ilmlar rivojiga ulkan hissa qo‘shgan benazir alloma, kalom ilmining sultoni Imom Abu Mansur Moturidiyning ibratli hayot yo‘li va boy ilmiy-ma’naviy merosini har tomonlama chuqur o‘rganish, moturidiylik ta’limotiga xos bag‘rikenglik va mo‘tadillik tamoyillarini xalqimiz va jahon jamoatchiligi o‘rtasida keng targ‘ib etish, yoshlarni Vatanga muhabbat, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat ruhida tarbiyalash ishlariga bemisl xizmat qiladi.
Shuningdek, Farmonda islom dinining insonparvarlik mohiyati, ma’rifiy-madaniy roli va rivojlanish yo‘nalishlarini ilmiy asosda o‘rganish va keng ommaga, jumladan, xalqaro jamoatchilikka yetkazish, diniy ta’lim muassasalariga ilmiy-tadqiqot va o‘quv-uslubiy masalalarda hamda pedagog kadrlar va diniy xodimlarning malakasini oshirib borishda amaliy yordam berish hamda yoshlarni yot g‘oyalar ta’siridan asrash yo‘nalishida yangi loyiha va tashabbuslarni ishlab chiqish kabi ustuvor vazifalar ham alohida qayd etilgani ilmiy-ma’rifiy yo‘nalishdagi ishlarni yanada kengaytiradi.
Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazining faoliyati takomillashtirilishi muborak dinimizning asl mohiyatini, ilmiy-ma’naviy asoslarini, yurtimizdan yetishib chiqqan buyuk mutakallim allomalar hayoti va merosini o‘rganishni yanada kuchaytirishga turtki bo‘ladi.
Demak, mazkur Farmonning qabul qilinishi fuqarolarimizning e’tiqod erkinligini kafolatlash barobarida diniy-ma’rifiy sohadagi islohotlarni yangi bosqichga olib chiqadi.
Shayx Nuriddin XOLIQNAZAR,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy.
"Xalq so‘zi" gazetasining 2025 yil 24 apreldagi 83-sonidan olindi
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Milodiy XV asrning yarmiga qadar yer yuzida insonlarni hidoyatga boshlovchi, ularga ilm o‘rgatib, ruhiy tarbiya beruvchi, ichki olamiga go‘zal naqshlar soluvchi, hidoyat mayoqlari bo‘lgan ulamolar, tariqat va tasavvuf murshidlari ko‘p edi. Lekin vaqt o‘tishi bilan ular birin-ketin boqiy dunyoga rihlat qildilar. Ularning vafotlaridan so‘ng insonlarni nur yuzli zotlarni ko‘rmaslik qo‘rquvi chulg‘ab oldi.
Alloh taoloning va’dasi – haq, bunga aslo shak-shubha yo‘q. Buyuk Robbimiz hech qachon habibi Muhammad sollallohu alayhi va sallamning ummatini yordamsiz qoldirmaydi. Darhaqiqat, shunday bo‘ldi ham. Musulmon olami G‘arbiy Panjobdagi Jhang shahridan ufqqa hidoyat mayog‘i bo‘lib ko‘tarilgan oyni ko‘rdi. Uning nuri juda tezlik bilan butun ufqni yoritdi. Qaqrab yotgan dillar rahmat bulutining yomg‘iridan qonib-qonib icha boshladi. Qo‘rquv va noumidlik o‘rnini ishonch va umid egalladi. U ulug‘ zot ulamolar va solihlar suyuklisi, shariat va tariqat piri hazrat Mavlono Pir Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy Mujaddidiy edi.
Tavallud topishlari va yoshlik yillari
Hazrat 1953 yil 1 aprelda Hindistonning Panjob viloyati Jhang shahrida tug‘ilgan. Otasining ismi Alloh Deyeta hofizi Qur’on bo‘lib, Alloh roziligi uchun Qur’ondan dars berardi. Har kuni tahajjuddan keyin Qur’oni karimdan 3-4 pora tilovat qilish odati bor edi. Hazratning volidasi ham obida, soliha, taqvodor ayol edi. U zot onalarini bunlay xotirlaydi: “Men uch yoshimgacha onam bilan birga uxlardim. Kechalari uyg‘onib qolsam, volidam oldimda bo‘lmas edi. Har gal onamni joynamoz ustida tahajjud namozini o‘qiyotganini ko‘rardim. Onam namozini tugatishini ancha kutardim. Namozdan so‘ng yig‘lab uzoq duo qilardi. Onamning tahajjud namozida yig‘laganidek birovning bunchalik ko‘p yig‘laganini ko‘rmaganman. Ba’zan mening ismimni tilga olib, duo qilardi, bundan juda xursand bo‘lib uxlar qolar edim.
Boshlang‘ich ta’lim va tarbiya
Hazratning ta’lim va tarbiyasida u zotning akasi Malik Ahmad Alining hissasi katta bo‘lgan. U kishi qattiqqo‘l va mehribon edi. Hamisha ukalarini yomon xulqli bolalar bilan do‘stlashish va suhbatlashishdan uzoq qilgan.
Mavlono Zulfiqor Ahmad maktab va kollej darslaridan tashqari, Qur’oni karimni to‘liq yod olib, Qur’on hofizi bo‘ldi. Fors va arab tilidagi asarlarni, sarf-nahv (arab tili grammatikasi)ni, ayniqsa, hadisi sharifga doir bir qancha kitoblarni qunt bilan o‘qidi.
Ilohiy muhabbat otashi
Bu davrga kelib hazrat “G‘unyatut tolibiyn”, “Kashful mahjub” va shu kabi kitoblarni o‘qib, juda qattiq ta’sirlanadi. Qalbida muhabbat uchqunlari alanga ola boshlaydi.
Hazratga Shayxul Hadis Mavlono Zakariyo rahmatullohi alayhning “Fazoili zikr” nomli kitobida kelgan bir voqea juda qattiq ta’sir qiladi. Ushbu hikoyada Sirri Saqatiy rahmatullohi alayh aytadi: “Men Jurjoniy hazratlarini quruq talqonni chaynamasdan tanovul qilayotganini ko‘rdim. Shunda men “Axir, bu quvvat bo‘maydi. Non yesangiz-chi”, dedim. Shunda u zot: “Nonni chaynash va talqon yeyish uchun sarflanadigan vaqtni hisoblab chiqib, juda ko‘p vaqt isrof bo‘lishini bildim. Bu vaqtda yetmish marta “Subhanalloh” deb zikr qilish mumkin. Shu bois, yetmish yildan beri non yemayman”, deb javob beradi.
Bu voqea hazratning hassos tabiatiga shu darajada ta’sir etadiki, u zot ertayu kech, har holatda “Subhanalloh” zikrini tilidan tushirmaydi. Buning natijasida hazrat o‘ziga kamgaplik, oz yeyish, kam uxlashni odat qildi. Hazrat ikki yarim yil “Subhanalloh” zikrini tilidan qo‘ymadi. Ikki yil davomida har kun hojat namozini o‘qib Allohdan: “Yo Ilohiy, biror-bir komil piri murshidga uchrashtirgin, uning suhbatini menga nasib etgin”, deb duolar qildi.
Ilohiy rahmat jilvasi
Alloh taolo hech qachon xolis duoni rad qilmagan, qilmaydi ham. 18 yoshida hazrat bilan bog‘liq ajoyib voqea yuz berdi. Mavlono Zulfiqor Ahmad masjidda e’tikofda edi, tahajjud namozidan so‘ng zikrlardan forig‘ bo‘lgach, tong otishiga chamasi bir soatcha vaqt qolganda, joynamoz ustida uxlab qoladi va tushida hazrat Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhuni ko‘radi. U zot barmoqlarini hazratning qalbga qo‘yib, “Alloh…”, “Alloh…” “Alloh…”, deydilar. Hazrat uyg‘onib ketadi, butun badani esa titrar edi.
Ustoz tutishlari
Bu voqeadan so‘ng hazrat namoz, zikr, tilovatlarida ajib bir lazzat tuya boshlaydi. Qalbi qattiqroq, lekin yoqimli tarzda ura boshlaydi. Hatto bir necha kun ko‘kslarini bog‘lab yuradi. Oxiri universitetdagi do‘stlari Janob Muhammad Aminga bo‘lib o‘tgan voqeani aytib beradi. U kishi Lohurga borib, Shayx Vajihuddindan maslahat oladi. Unga piri komil Abdulloh rahmatullohi alayhga xat yozishni tavsiya qilishadi. Xatga bir necha kundan keyin bunday mazmundagi javob keladi: “Ma’lum bo‘lgan narsa shuki, sizning qalbingiz ravshan bo‘libdi. Darhol bir ustozdan ta’lim oling, Alloh taolo siz bilan yuz minglab insonlarni hidoyatga boshlaydi. Agar ustoz tutmasangiz, la’natlangan shayton sizni fitnaga solishi mumkin”.
Bu xatni o‘qigach, hazrat Zulfiqor Ahmad o‘sha davrning mashhur naqshbandiya tariqatining Shayxi Mavlono Sayyid Zavvor Husayn Shoh rahmatullohi alayhning huzuriga borib, u zotni ustoz tutib, ta’lim oladi. Ustozlari vafotidan so‘ng, o‘sha davr naqshbandiya tariqatining yetuk murshidi hazrat Xoja G‘ulom Habibdan ta’lim olishni davom ettiradi.
1983 yil ustozidan xalfalik maqomini oladi va naqshbandiya tariqati asosida insonlarga ta’lim bera boshlaydi. Natijada naqshbandiya tariqatining yetuk shayxlaridan biriga aylanadi.
Albatta, avliyolarning karomatlari haqdir. Bundan bir necha yil oldin Xoja Mavlono Abdulloh: “Alloh sizni sababchi qilib yuz minglab insonlarni hidoyatga boshlaydi”, degan edi. Hozirgi kunda Shayx Mavlono Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy hazratning shogirdlari va izdoshlari million nafardan oshib ketdi.
Hazrat zamonamiz muammolarini naqshbandiya tariqatining ta’limotiga ko‘ra, mohirona va zamonaviy misollar bilan tushuntirib beradi. Shayx hazratning nutq va ma’ruzalari diltortar bo‘lib, ruhiy tarbiyani isloh qilishga qaratilgan. Hazratning ma’ruza va suhbatlarini insonlar ko‘zda yosh bilan tinglab, gunohlariga chin ko‘ngildan tavba qilishadi. Eng muhimi, hayotda sunnatga amal qilishni odat tusiga kiritishadi.
Shayx Zulfiqor Ahmad hazratning asarlari kitobxonlar orasida qo‘lma-qo‘l, sevib mutolaa qilinadi. U zot diniy va dunyoviy ilmlarni puxta egallagani, bir necha xorijiy tillarda bemalol ma’ruza qilishi tufayli XXI asrda naqshbandiya tariqati ta’limotlarini nafaqat Osiyo, balki Yevropa va AQSHda ham keng targ‘ib qilmoqda. Hazrat yetmishdan ortiq mamlakatlarga, xususan, bir necha marta O‘zbekistonga ham tashrif buyurgan. U zot safarlarini xotirlab “Lohur se to xake Samarqandu Buxoro” (Lohurdan Samarqand va Buxoro tuproqlarigacha) nomli kitob yozgan.
Shayx Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy hazrat Xoja Muhammad Abdulmolik Siddiyqiyning Qur’on hofizi bo‘lgan kichik qizlariga uylangan. Ulardan ikki o‘g‘il: Mavlono Pir Habibulloh Naqshbandiy va Mavlono Sayfulloh Naqshbandiy dunyoga kelgan.
Ta’lim olgan joylari
– 1967 yil – o‘rta maktab
– 1971 yil – Panjobda o‘rta maxsus ta’lim (kollej)
– 1976 yil – Lohurda elektr muhandisligi ixtisosligi
– 1990 yil – Shvetsiyada o‘z sohasi bo‘yicha malaka oshirgan
Diniy ta’lim yo‘li
– Otasidan Qur’onni to‘liq yod olgan.
– Jomiya Rehmaniya Jahaniya Mandi universitetida hadis fanidan to‘liq hadis davrasida bilim oldi.
– Jomia Qasim ul-ulum Multan universitetida ham hadis fanidan to‘liq hadis davrasida ishtirok etdi.
– 1971 yil Naqshbandiya tariqati va tasavvuf ta’limotidan Shayx Mavlono Sayyid Zavvor Husayn Shoh rahmatullohi alayhdan saboq oladi.
– 1983 yil Naqshbandiya tariqati va tasavvufdan hazrat Xoja G‘ulom Habib rahmatullohi alayhdan ta’lim oladi.
Yozgan kitoblari
“Ilohiy ishq”, “Ishqi Rasul”, “Habibimiz hayotlari”, “Suluk darajalari”, “Suluk maqomotlari”, “Naqshbandiya tariqatining zikrlari”, “Naqshbandiya shayxlari silsilasi”, “Dil davosi”, “Qalb xotirjamligi”, “Foydali ilm”, “Namunali ayol”, “Gunohlardan qanday saqlanamiz?”, “Erkak kamolotida ayolning o‘rni”, “Noumid bo‘lmang”, “Imonning ahamiyati”, “Qalbni poklash usullari”, Mag‘firat qilinish shartlari”, “Ayollar uchun islohiy tarbiyalar”, “Turmushning namunali ko‘rinishi”, “Muslima ayollar uchun yo‘riqnoma”, “Tasavvuf va suluk”, “Odobli nasibalidir”, “O‘limga tayyorlanish”, “Lahurdan Buxoro va Samarqand tuproqlarigacha”, “Islomning ayollarga mehribonligi”.
Xulosa o‘rnida shunday deyish mumkin, insoniyat taraqqiyoti tarixida shunday shaxslar bo‘lganki, ularning faoliyati mahalliy, madaniy hudud chegarasidan tashqariga chiqibgina qolmay, balki davrlar chegarasini yorib o‘tib, g‘oyalar rivojlanishida umumjahon jarayonining bir qismiga ham aylangan. Ularning asarlari barcha nodir hodisalar singari avval o‘tganlar tajribalarni eng qimmatli tomonlarini o‘zida gavdalantiradi, jamiyat ilmiy fikri hamda ma’naviy madaniyatning keyingi ko‘p asrlarda sodir bo‘ladigan olg‘a harakatini belgilab beradi. Mana shunday buyuk siymo bu so‘zsiz shayx Zulfiqor Ahmad Naqshbandiydir.
Nodir Odinayev