Bismillahir rohmanir rohim
Alhamdulillahi robbil a'lamin. Allohumma solli ala sayyidina Muhammad va a'la a'lihi va as'habihi ajma'iyn.
Fatvo savolga javob berish ma'nosini anglatadi. Istilohda esa, kishi savoliga shar'iy dalil asosida javob berish ma'nosida ishlatiladi. Fatvo berishning o'ziga xos shartlari mavjud. Mo''tabar manbalarda qayd etilishicha, arab tili, Qur'on va hadis ilmlari, fiqh va Islom tarixini chuqur va mukammal biladigan va yana boshqa zarur sifatlarga ega bo'lgan shaxslargina fatvo berish huquqiga ega. Imom Shotibiy fatvo berish mas'uliyati haqida to'xtalib, quyidagilarni ta'kidlaydi:“Muftiy – hukmlarni etkazishda Rasulullohga (sollallohu alayhi va sallam) o'rinbosar va U zotning merosxo'ri hisoblanadi. Shu bois u – Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) nomlaridan gapiradi”. Qolaversa Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) Imom Dorimiy rivoyat qilgan hadisda bu borada ogoh va e'tiborli bo'lishga chaqirib: “Fatvoga jur'atli bo'lganlaringiz do'zaxga jur'atli bo'lganingizdir”,
deganlar. Ya'ni, voqe'likni to'liq o'rganmay, etarli bilim va tajriba orttirmay turib, qo'rqmasdan, jur'at bilan fatvo berishdan qaytarganlar. Buni chuqur anglab etgan musulmonlarning dastlabki avlodlari o'zlaridan ilmli shaxs bo'lgan joyda sukut saqlashgan. Imom Navaviy (rahmatullohi alayh) o'zlarining “al-Majmu'” nomli kitobida Abdurahmon ibn Abi Laylodan quyidagilarni rivoyat qiladi: “Rasululloh ning (sollallohu alayhi va sallam) 120 sahobalaridan savol so'ralganda, “anavidan so'rang”, deb boshqalariga ishora qilishar va oxiri aylanib birinchi kishiga savol qayta berilganini ko'rdim”. Shayx Ramazon Butiy aytadi: “Hukm chiqarish ilmi tibbiyot ilmi kabidir. Mabodo birovning farzandi og'ir kasalga chalinib qolsa, u tegishli tashxis qo'yish va farzandini davolash uchun tibbiyotga oid kitoblarni titadimi yoki malakali shifokorning oldiga boradimi? To'g'risini aytganda, uning esi joyida bo'lsa, keyingi yo'lni tutadi. Dinda ham xuddi shunday. Aslida u tibbiyotdan ham muhimroq, shuningdek, qamrovi jihatidan xavfliroqdir”.
Hulosa o'rnida aytish joizki, kishi o'zi bilmagan masala haqida so'ralganda unga ilmsiz holatda javob berishi halol bo'lmaydi. Agar o'sha holatda ham javob berishdan o'zini tiymay fatvo berishga jur'at qilsa, unday inson go'yo jahannamga oshiqayotgan kishi bo'ladi. Alloh taolo bizlarni johilona ilmsiz holatda fatvo berishdan asrasin.
JAMOLIDDINOV SALIMHON
Mir Arab oliy madrasasi talabasi
2025 yil 10 iyul kuni Qur’oni Karim xodimi, ustoz, shayx Alijon qori Fayzulloh Maxdum boshchiligida «Qur’on va tajvidni o‘rgatish» bo‘limi xodimlari O‘zbekiston musulmonlari idorasi kutubxonasiga tashrif buyurishdi.
Ma’lumki, kutubxonada turli mavzudagi nodir qo‘lyozma asarlar, Qur’oni Karim qo‘lyozma nusxalarining namunalari saqlanadi. Mana shunday nodir manbalardan biri Hazrati Usmon mus'hafi hisoblanadi. Qur’oni Karimning ushbu noyob va qadimiy qo‘lyozma nusxasi tadqiqotchilar va keng jamoatchilikning doimiy e’tiborida bo‘lib kelgan.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev rahbarligida 2023 yil 22 dekabr kuni o‘tkazilgan Respublika ma’naviyat va ma’rifat kengashining kengaytirilgan yig‘ilishida muzeylar faoliyatini takomillashtirish bo‘yicha yetti yillik dastur qabul qilinishi e’lon qilindi. Ushbu yig‘ilish davomida berilgan topshiriqlar bo‘yicha 50-son Bayonnomaning 47-bandida Muqaddas kitob – Usmon Qur’oni sahifalarining konservatsiya va restavratsiya qilinishini ta’minlash belgilangan. Mazkur dasturni amalga oshirish maqsadida O‘zbekiston Madaniyat va san’atni rivojlantirish jamg‘armasi qo‘llab quvvatlovi ostida xorijlik mutaxassislar, jumladan, Kembrij universitetidan Kristine Rose, fransiyalik restavratorlar Aksell Deleau va Koraliye Barbe, Istanbul qo‘lyozmalar ustaxonasi va arxiv bo‘limi mudiri Nil Baydar Usmon mus'hafini bosqichma-bosqich ta’mirlash rejasini ishlab chiqib, kelgusida muhofaza qilish bo‘yicha tavsiyalarni berdilar. Jumladan, «yengil restavratsiya ishlari»ni amalga oshirishdan avval Hazrati Usmon Qur’oni sahifalarini skaner qilish va matnini kodikologik tadqiq qilish bo‘yicha yo‘nalishlar belgilab olindi.
Ushbu xayrli ishlarning davomi sifatida O‘zbekiston musulmonlari idorasi kutubxonasida Hazrati Usmon Mus'hafi matnini kodikologik tadqiq qilish bo‘yicha muhim yig‘ilish bo‘lib o‘tdi. Unda «Qur’on va tajvidni o‘rgatish» bo‘limi mudiri shayx Alijon qori Fayzulloh va Kutubxona mudiri Kamoliddin Mahkamov boshchiligida bo‘lim xodimlari ishtirok etishdi. Yig‘ilishda «Mo‘yi muborak» madrasa-muzeyida saqlanayotgan Hazrati Usmon Mus'hafining tarixi va bugungi kundagi ahamiyati haqida so‘z yuritilib, uni kelajak avlodlar asrab-avaylashga xizmat qiladigan muhim masalalar muhokama qilindi. Jumladan, Hazrati Usmon Qur’oni sahifalari va fondda saqlanayotgan 1905 yilda Sankt-Peterburgda olingan nusxasini kodikologik tadqiq qilish bo‘yicha taklif va mulohazalar bildirilib, kelgusida qilinadigan ishlar rejalashtirildi.
AlQuranuz