Basmala – buبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِdir, Qur'on o'qimoqchi bo'lgan kishi tilovatga kirishishdan avval basmala aytishi lozimdur.
Alloh taolo o'z rasuliga shunday amr etgan: “O'qi (ey, Muhammad! Butun borliqni) yaratgan zot bo'lmish Rabbing ismi bilan!” (A'laq, 1).
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Avvali Allohning ismi ila boshlanmagan har bir ish, oxiri yaxshilik ila tugamaydigan ishdir”, deganlar, (Imom Ahmad rivoyati).
Basmalani aytish Alloh taoloning buyrug'iga va Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sunnatlariga amal qilishdir.
Basmala isti'ozadan keyin, oyatdan avval o'qiladi. Faqatgina “Tavba” surasining boshida o'qilmaydi. Sababi, mushaflarda shunday kelgan. Yana bir sababi shuki, basmalada rahmat, mehr ma'nosi bor. “Tavba” surasi esa, urush, shiddat, mushriklarga nisbatan qattiqlik haqidadir. Yana boshqa bir sababi, “Tavba” surasi o'zidan avvalgi “Anfol” surasining davomi, ya'ni, bu ikki sura aslida bitta sura ekanligi ehtimoli ham bor.
Istioza, basmala va suraning boshini o'qilishi
Sura oxiri, basmala va keyingi suraning boshini o'qilishi
Ya'ni bir surani tamomlab, keyingi suraga o'tmoqchi bo'lganimizda, quyidagi uch yo'ldan birini tanlashimiz mumkin:
Bunda to'rtinchi ko'rinish yo'q, ya'ni suraning oxirini basmalaga qo'shib o'qib, to'xtab, keyingi suraning boshi o'qilmaydi, chunki basmala suraning oxirgi oyatiga o'xshab qoladi. Basmala suraning boshida o'qish uchundir, oxirida emas.
“Anfol” surasining oxirini va “Tavba” surasining boshini o'qilishi:
Mulohaza: Biz istioza, basmala va sura boshi haqida gapirib o'tdik. Agar suraning boshidan emas, o'rtasidan o'qilmoqchi bo'linsa, istioza, basmala va qasd qilingan oyat o'qiladi.
“Tavba” surasining o'rtasidan o'qilmoqchi bo'lsa, istiozaning o'zi bilan kifoyalanib, basmalani o'qimagan durust.
Mir Arab o'rta maxsus islom bilim yurti o'qituvchisi
Abdusamad Tojiddinov
Bir kuni Fath ibn Xoqon xalifa Mutavakkilning huzuriga kirdi. Xalifa jim o‘tarar va bir narsa haqida chuqur o‘ylardi. Fath bu jimlikni buzib: “Nimalar haqida o‘ylayapsiz, ey mo‘minlar amiri?” – deya so‘radi. Xalifa: “Men yer yuzida turmushi eng farovon kishi kim ekan?” deb o‘ylayotgan edim”, dedi. Fath bo‘lsa: “Dunyoda eng faravon hayot kechirayotgan kishi siz-da! Allohga qasamki, u – sizsiz!” – dedi. Xalifa: “Yo‘q! Men emas. Keng hovlisi, soliha ayoli, qobil farzandlari va yetarli rizqi bo‘lgan kishi – hayoti eng faravon odamdir”, dedi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ham: “To‘rt narsa baxtning belgisidir: soliha ayol, keng turar-joy, solih qo‘shni, yaxshi ulov. To‘rt narsa esa badbaxtlik belgisidir – yomon xotin, yomon qo‘shni, chatoq ulov, tor xonadon”, deganlar.
Ba’zilar baxtni mashhurlikda, molu davlatga ega bo‘lishda deb biladilar. Bu dunyoda Allohning muxlis bandalarigina his qiladigan saodat ta’mini totish baxtiga musharraf bo‘lmagan holda yashab o‘tadilar.
Oriflardan biri: “Podshohlar bizda qandayin baxt borligini bilganlarida edi, unga yetishish uchun bizga qarshi qilich ko‘tarib jang qilishardi”, deydi.
G‘alaba bilan saodat orasida katta farq bor. G‘alaba bu – o‘zingiz istab turganning ustidan zafar qozonish bo‘lsa, nening ustidan g‘olib bo‘lsangiz, u sizning xohishingizga mansub bo‘lmog‘i chin saodatdir.
Oskar Uayld[1]ning shunday gapi bor: “Baxt faqatgina unga bir nechta kishilar bilan birga yetishsang haqiqiy bo‘ladi. Og‘riq, azob ham faqatgina bir o‘zingning boshingga tushsa alamli bo‘ladi. Saodat – boshqa kishilarni baxtli qilishdir”.
Olmon fizigi Maks Plank: “Saodatni muhofaza qilish uchun uni boshqalar bilan bo‘lishishing kerak”, degan.
G‘arb mutafakkirlaridan yana biri: “Tajribamdan o‘tgan narsa shuki, eng buyuk baxt – yaxshilikni yashirincha qilganimdan keyin kutilmaganda bu yaxshiligim odamlar qulog‘iga yetib borishini ko‘rishim”, degan edi.
Ingliz yozuvchisi Uilyam Somerset Moem[2]: “Biz ulg‘ayib borarkanmiz saodat – olishda deb o‘ylardik, keyinchalik bildikki, baxt – berishda ekan”, deydi.
Baxt – boshqalarga tortiq qilish va yaxshi ishlarni amalga oshirishda mujassam. Baxt birovdan narsa olish va o‘zganing qo‘liga qarashda emas.
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] To‘liq ismi: Oskar Fingal O’Flaerti Uills Uayld. 1854 yilda Dublin shahrida tug‘ilgan. Shoir, dramaturg, ssenarist. 1900 yil 30 noyabrda 46 yoshida Parijda vafot etgan.
[2] 1874 yil 25 yanvarda Fransiyada tug‘ilgan. 1965 yil16 dekabrda Nitssa shahrida vafot etgan. 1897 yilda chop etilgan “Lambetlik Liza” romani bilan mashhur bo‘lgan.