Sayt test holatida ishlamoqda!
24 Iyul, 2025   |   29 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:34
Quyosh
05:11
Peshin
12:35
Asr
17:37
Shom
19:52
Xufton
21:21
Bismillah
24 Iyul, 2025, 29 Muharram, 1447

Mujodala va tortishuv

17.08.2022   2023   6 min.
Mujodala va tortishuv

Ma'ruf Karxiy aytadilar: "Alloh qaysi bandasiga yaxshilikni xohlasa, unga amal eshigini ochib, jadal eshigini yopib qo'yadi. Bordiyu bandaga yomonlikni iroda qilgan bo'lsa, uning yuziga amal eshigini yopib, jadal eshigini ochib beradi".

Jadal bu – mujodala va tortishuvni anglatadi. U ilmiy va xolisona bahsdan farqli o'laroq o'zini raqibidan ustun qo'ygan holda nima qilib bo'lsa ham uni engish uchun talashib-tortishishda ko'zga tashlanadi. Odatda mujodala yurituvchi kishi raqibining fikrini tarozuga solib ko'rmaydi. Chunki maqsad haqiqatni topish emas, balki, o'z ongiga o'rnashgan "haqiqat"ni qaror toptirib, uni boshqalar ongiga ham zo'rlik bilan singdirishdan iborat bo'ladi. Mujodalaga mukkasidan ketgan inson ko'pincha raqib tomonni ochiqchasiga yoki zimdan haqoratlab, kamsitishga odatlanib qoladi.

Mujodalaning munozaradan farqi ham shundaki, munozara o'z ma'nosi bilan ham mushkil bo'lib qolgan masalaga "birgalikda nazar solish" orqali masalaning tagiga etishni anglatadi. Munozaraning asl ma'no va maqsadi shundan iborat. Bu uslub ilm rivojiga hissa qo'shib, qalblarni birlashtirishga xizmat qiladi. Shu ma'noda Imom Shofeiy rahimahulloh: "Kim bilan munozara qilgan bo'lsam, har safar: "qaniydi haq uning tarafida bo'lsa edi!", deb orzu qilganman", der edilar. Bu ham bo'lsa, o'tgan ulug'larimizning bahs-munozaradan asl maqsadlari haqni topish va masalaning mohiyatiga etishdan iborat bo'lganligidan darak beradi. Ular garchi fiqhning ayrim ikkinchi darajali masalalarida bir-biridan farq qiluvchi o'rinlarni egallagan bo'lsalarda birov-birovlarining nomlari zikr qilinadigan bo'lsa, bir-birlarini doimo kamoli ehtirom bilan tilga olganlar. Vafot etgan bo'lsalar “Alloh rahmatiga olsin!”, deya xayrli duo bilan zikr qilganlar. Chunki ular hamma narsaga o'z hajmiga ko'ra yondashar edilar.

Fiqhiy ixtiloflar aslida ziddiyat emas, balki, rang-baranglik ixtilofi ekanligini va bu ham o'z navbatida Allohning rahmatidan bir ko'rinish hisoblanishini yaxshi idrok etganlar. Bunday turlilik mag'izdan emas, “po'stloq”dan joy olgani, bo'lib ham masalaning aslida emas, balki, bahs mavzusi bo'lgan ikki ishning qay biri afzalligi haqidagi savol tevaragida aylanishi ularga yaxshi ma'lum edi. Shu bois ham ular ixtilof odobiga to'la-to'kis rioya qilganlar. Yuqoridagi kabi ikkinchi darajali fiqhiy masalalarda o'z fikrlarini o'zlari uchun to'g'ri, raqiblarining fikrlarini ham ularning o'zlari uchun to'g'ri deb bilganlar.

Mujodalaga mukkasidan ketgan kishida esa qaysi masala bo'lishidan qat'iy nazar ko'pincha o'z fikrini ustun qo'yish xususiyati ustuvorlik kasb etadi. U haqiqatning bo'ynini o'z tomoniga burib bo'lsa ham fikrini isbotlashga harakat qiladi. Shuning uchun ham ko'pincha o'zi sezmagan holda adashadi.

Tortishuv hech qachon kutilgan ijobiy natijaga olib kelmaydi, aksincha, o'rtadagi ziddiyat jarligini yana ham kattalashtirib yuboradi. Jamiyat vakillari o'rtasida adovat va nafrat paydo qiladi. Musulmonlar orasiga nizo soladi. Shuning uchun ham dinda talashib - tortishish, kajbahslik qoralanadi.

Taassufki, ba'zan ayrim yoshlarda ilmni talashib-tortishish va o'z fazilati va ortiqligini ko'z-ko'z qilish uchun o'rganish holatlari kuzatilib qoladi. Hakimlar aytadilarki,“Aqlli bilan ham, ahmoq bilan ham tortishma! Chunki aqlli seni engib qo'yadi, ahmoq esa ozor etkazadi”.

Demak, talashib-tortishuvchi odam ikki toifaning biri bilan tortishayotgan bo'lar ekan: Aqlli yoki ahmoq. Boshqacharoq qilib aytsak: olim yoki johil. Agar tortishib mot qilishga urinayotgan raqibi dono bo'lsa, uni engib qo'yadi va natijada mulzam bo'lib qoladi. Bordiyu, qarshisidagi nodon bo'lsa, unga turli xil ko'rinishda aziyat etkazib qo'yish ehtimoli bor. Masalan, so'kib, haqoratlashi mumkin va hokazo. Har ikkala holatda ham tortishuvchi manfaat topmaydi.

Qarangki, tortishuv borasida yuqoridagi hikmatli o'gitda aytilgan mazmun undan-da go'zalroq ko'rinishda janob payg'ambarimiz Rasululloh alayhissalomning hadisi shariflarida o'z ifodasini topgan ekan. Ka'b ibn Molik raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisi sharifda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam marhamat qilib, dedilar: “Kimki ilmni olimlar bilan raqobatlashish, nodonlar bilan tortishish yoxud o'sha (ilm) orqali odamlarning yuzini o'zi tomonga og'dirish uchun o'rganadigan bo'lsa, Alloh uni do'zax oloviga kiritadi”(Imom Termiziy rivoyati).

E'tibor bering, bu erda ham tortishish ikki toifaning biriga qaratilishi aytilyapti: olimlar yoki johillar. “Kimki ilmni olimlar bilan raqobatlashish, nodonlar bilan tortishish yoxud o'sha (ilm) orqali odamlarning yuzini o'zi tomonga burish uchun o'rganadigan bo'lsa, Alloh uni do'zax oloviga kiritadi”.

Shu bilan bir qatorda hadisi sharifda tortishuvni yaxshi ko'radigan insondagi yana bir illat ham ochib berilgan. U ham bo'lsa ilmni xolis emas, balki, omma xalq va ilm ahlining yuzlarini o'ziga qaratish, obro' topish, uni ulug'lab hurmat ko'rsatishlarini maqsad qilgan holda tahsil qilishdir. Bu borib-borib riyo va ujub kabi nafs xastaliklariga aylanadi. Bu xastalik insonda shu qadar maxfiy hamda sekinlik bilan rivojlanib boradiki, kishi o'zini yaxshilab taftish qilmasa, uni sezmay ham qoladi. Oqibatda esa hadisning so'ngida aytilgan ayanchli oqibatga duchor bo'lib qolishi hech gap emas: “Alloh uni do'zax oloviga kiritadi!”. Alloh asrasin!

 

Odilxon qori Yunusxon o'g'li

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Tunda tosh ostidagi chumolini ko‘rgan Zot sizni ham ko‘rib turibdi

23.07.2025   1841   3 min.
Tunda tosh ostidagi chumolini ko‘rgan Zot sizni ham ko‘rib turibdi

Hasan Basriy rahimahulloh Robbiga osiylik qilayotgan bir jamoani ko‘rdilar va ularga qarata bunday dedilar: “Alloh taoloning nazdida xor bo‘lishdi va U Zotga osiy bo‘lishdi. Bordi-yu, ular Alloh uchun qadrli bo‘lganlarida, Alloh ularni gunohdan saqlagan bo‘lur edi”.

Demak, Alloh taolo qaysi bandasini yaxshi ko‘rsa, uni gunohlardan saqlab qo‘yar ekan. Birortamiz gunoh qilib, Allohni unutib, Robbining nazdida haqir banda bo‘lishni istaymizmi?! Albatta, yo‘q! 

Nafsingiz sizni gunohga chorlagan paytda qilayotgan ishingizning oqibati haqida o‘ylang hamda Alloh taolo sizni ko‘rib turganini his eting. O‘zingizga o‘zingiz shu savolni bering: “Seni hurmatlab e’zozlovchi biror kim shu holingda ko‘rib qolsa, undan uyalgan bo‘larmiding?! Qanday qilib Robbing bo‘lmish Alloh taolodan uyalmaysan?!”.

Nafsingizga: “Sen ertaga boshingga bu gunohlarning balosi urishi va sharmanda bo‘lishdan omondamisan?” deng. Bir narsani yodingizdan chiqarmangki, siz qanday gunoh qilishingizdan qat’i nazar, Allohning ato etgan ne’matlaridan foydalangan holingizda gunohga qo‘l urgan bo‘lasiz. Alloh taolo sizga bergan, siz u bilan haromga nazar tashlayotgan ko‘zingizning o‘zi qancha ne’mat?! Haromga cho‘zayotgan qo‘lingizning o‘zi aslida qancha ne’mat?! Qanchadan-qancha talaffuzi halol bo‘lmagan narsalarni tilingizda aylantirasiz. Ato etilgan ne’matlar ila gunoh qilishingiz ne’mat ato etguvchi Zotga nisbatan minnatdorchilikmi, shukrmi?!

Zimiston tunda tosh ostidagi chumolini ko‘ra olgan Zot sizni ham ko‘rib turibdi, buni yodingizdan chiqarmang!

Hikoyat. Bir kuni bir erkakka begona ayol bilan birga xilvatda qolishni shayton ziynatli qilib ko‘rsatibdi. Ayolning yoniga kirganida ko‘zlari olayganicha unga qarab: “Bizni hech kim ko‘rmayaptimi?” – debdi. Ayol: “Yo‘q, Allohdan boshqasi ko‘rmayapti”, debdi. Shu payt erkakning ko‘zlari yoshlanib: “Xudo haqqi, ko‘rayotganlar ichida Robbim buyukdir! Mabodo meni biror kichikroq bola ko‘rib turgan bo‘lsa-da, uning oldida bunaqangi ish qilishga jur’atim yetmaydi-yu, qanday qilib olamlar Rabbi bo‘lgan Zot ko‘rib turgan bo‘lsa, men bu kabi gunoh ishni qila olaman?!” – debdi va ayolning uyidan chiqgani holda Alloh taoloning: «(Alloh) ko‘zlarning xiyonatini (ya’ni, qarash man etilgan narsaga o‘g‘rincha ko‘z tashlashni) ham, dillar yashiradigan narsalarni (yomon niyatlarni) ham bilur»[1], degan kalomini eslabdi.

Shoir aytadi:

Xilvat bir go‘shada qolsang-da yuz yil,
Holing ko‘rib turgan Xudo bor, bilgil. 

Oshkoru yashirin – baridan voqif,
Alloh hech ishingdan emasdir g‘ofil.

Gunohkorga qilayotgan ishi qanchalik kichik, arzimasdek ko‘rinsa-da, Allohning nazdida qilgan gunohi kattalashib boraveradi.

Muhammad ibn Abu Bakr rahimahulloh aytadilar: “Bandaning gunohni kichik deb hisoblashi – bu uning Allohga bo‘lgan jur’atidan. Boisi, banda ma’siyatni kichik deb hisoblasa, gunohga bepisand qaraydi, qalbida uni yengil qabul qiladi va gunohlarining ko‘payishidan parvosi falak ham bo‘lmaydi”.

Ibn Mas’ud roziyallohu anhu ham bu borada shunday dey­dilar: “Musulmon odam bir tog‘ning ostida turibman-u, mana shu tog‘ boshimga qulab ketay deyapti, deya gunohlarini tasavvur qilgan odamdir. Fojir esa gunohlarni burniga qo‘nib, keyin tezda uchib ketgan pashsha deya hisoblaydi”. 


Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.


[1]  G‘ofir surasi, 19-oyat.