Sayt test holatida ishlamoqda!
25 Iyul, 2025   |   30 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:35
Quyosh
05:12
Peshin
12:35
Asr
17:36
Shom
19:51
Xufton
21:20
Bismillah
25 Iyul, 2025, 30 Muharram, 1447

Mujodala va tortishuv

17.08.2022   2028   6 min.
Mujodala va tortishuv

Ma'ruf Karxiy aytadilar: "Alloh qaysi bandasiga yaxshilikni xohlasa, unga amal eshigini ochib, jadal eshigini yopib qo'yadi. Bordiyu bandaga yomonlikni iroda qilgan bo'lsa, uning yuziga amal eshigini yopib, jadal eshigini ochib beradi".

Jadal bu – mujodala va tortishuvni anglatadi. U ilmiy va xolisona bahsdan farqli o'laroq o'zini raqibidan ustun qo'ygan holda nima qilib bo'lsa ham uni engish uchun talashib-tortishishda ko'zga tashlanadi. Odatda mujodala yurituvchi kishi raqibining fikrini tarozuga solib ko'rmaydi. Chunki maqsad haqiqatni topish emas, balki, o'z ongiga o'rnashgan "haqiqat"ni qaror toptirib, uni boshqalar ongiga ham zo'rlik bilan singdirishdan iborat bo'ladi. Mujodalaga mukkasidan ketgan inson ko'pincha raqib tomonni ochiqchasiga yoki zimdan haqoratlab, kamsitishga odatlanib qoladi.

Mujodalaning munozaradan farqi ham shundaki, munozara o'z ma'nosi bilan ham mushkil bo'lib qolgan masalaga "birgalikda nazar solish" orqali masalaning tagiga etishni anglatadi. Munozaraning asl ma'no va maqsadi shundan iborat. Bu uslub ilm rivojiga hissa qo'shib, qalblarni birlashtirishga xizmat qiladi. Shu ma'noda Imom Shofeiy rahimahulloh: "Kim bilan munozara qilgan bo'lsam, har safar: "qaniydi haq uning tarafida bo'lsa edi!", deb orzu qilganman", der edilar. Bu ham bo'lsa, o'tgan ulug'larimizning bahs-munozaradan asl maqsadlari haqni topish va masalaning mohiyatiga etishdan iborat bo'lganligidan darak beradi. Ular garchi fiqhning ayrim ikkinchi darajali masalalarida bir-biridan farq qiluvchi o'rinlarni egallagan bo'lsalarda birov-birovlarining nomlari zikr qilinadigan bo'lsa, bir-birlarini doimo kamoli ehtirom bilan tilga olganlar. Vafot etgan bo'lsalar “Alloh rahmatiga olsin!”, deya xayrli duo bilan zikr qilganlar. Chunki ular hamma narsaga o'z hajmiga ko'ra yondashar edilar.

Fiqhiy ixtiloflar aslida ziddiyat emas, balki, rang-baranglik ixtilofi ekanligini va bu ham o'z navbatida Allohning rahmatidan bir ko'rinish hisoblanishini yaxshi idrok etganlar. Bunday turlilik mag'izdan emas, “po'stloq”dan joy olgani, bo'lib ham masalaning aslida emas, balki, bahs mavzusi bo'lgan ikki ishning qay biri afzalligi haqidagi savol tevaragida aylanishi ularga yaxshi ma'lum edi. Shu bois ham ular ixtilof odobiga to'la-to'kis rioya qilganlar. Yuqoridagi kabi ikkinchi darajali fiqhiy masalalarda o'z fikrlarini o'zlari uchun to'g'ri, raqiblarining fikrlarini ham ularning o'zlari uchun to'g'ri deb bilganlar.

Mujodalaga mukkasidan ketgan kishida esa qaysi masala bo'lishidan qat'iy nazar ko'pincha o'z fikrini ustun qo'yish xususiyati ustuvorlik kasb etadi. U haqiqatning bo'ynini o'z tomoniga burib bo'lsa ham fikrini isbotlashga harakat qiladi. Shuning uchun ham ko'pincha o'zi sezmagan holda adashadi.

Tortishuv hech qachon kutilgan ijobiy natijaga olib kelmaydi, aksincha, o'rtadagi ziddiyat jarligini yana ham kattalashtirib yuboradi. Jamiyat vakillari o'rtasida adovat va nafrat paydo qiladi. Musulmonlar orasiga nizo soladi. Shuning uchun ham dinda talashib - tortishish, kajbahslik qoralanadi.

Taassufki, ba'zan ayrim yoshlarda ilmni talashib-tortishish va o'z fazilati va ortiqligini ko'z-ko'z qilish uchun o'rganish holatlari kuzatilib qoladi. Hakimlar aytadilarki,“Aqlli bilan ham, ahmoq bilan ham tortishma! Chunki aqlli seni engib qo'yadi, ahmoq esa ozor etkazadi”.

Demak, talashib-tortishuvchi odam ikki toifaning biri bilan tortishayotgan bo'lar ekan: Aqlli yoki ahmoq. Boshqacharoq qilib aytsak: olim yoki johil. Agar tortishib mot qilishga urinayotgan raqibi dono bo'lsa, uni engib qo'yadi va natijada mulzam bo'lib qoladi. Bordiyu, qarshisidagi nodon bo'lsa, unga turli xil ko'rinishda aziyat etkazib qo'yish ehtimoli bor. Masalan, so'kib, haqoratlashi mumkin va hokazo. Har ikkala holatda ham tortishuvchi manfaat topmaydi.

Qarangki, tortishuv borasida yuqoridagi hikmatli o'gitda aytilgan mazmun undan-da go'zalroq ko'rinishda janob payg'ambarimiz Rasululloh alayhissalomning hadisi shariflarida o'z ifodasini topgan ekan. Ka'b ibn Molik raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisi sharifda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam marhamat qilib, dedilar: “Kimki ilmni olimlar bilan raqobatlashish, nodonlar bilan tortishish yoxud o'sha (ilm) orqali odamlarning yuzini o'zi tomonga og'dirish uchun o'rganadigan bo'lsa, Alloh uni do'zax oloviga kiritadi”(Imom Termiziy rivoyati).

E'tibor bering, bu erda ham tortishish ikki toifaning biriga qaratilishi aytilyapti: olimlar yoki johillar. “Kimki ilmni olimlar bilan raqobatlashish, nodonlar bilan tortishish yoxud o'sha (ilm) orqali odamlarning yuzini o'zi tomonga burish uchun o'rganadigan bo'lsa, Alloh uni do'zax oloviga kiritadi”.

Shu bilan bir qatorda hadisi sharifda tortishuvni yaxshi ko'radigan insondagi yana bir illat ham ochib berilgan. U ham bo'lsa ilmni xolis emas, balki, omma xalq va ilm ahlining yuzlarini o'ziga qaratish, obro' topish, uni ulug'lab hurmat ko'rsatishlarini maqsad qilgan holda tahsil qilishdir. Bu borib-borib riyo va ujub kabi nafs xastaliklariga aylanadi. Bu xastalik insonda shu qadar maxfiy hamda sekinlik bilan rivojlanib boradiki, kishi o'zini yaxshilab taftish qilmasa, uni sezmay ham qoladi. Oqibatda esa hadisning so'ngida aytilgan ayanchli oqibatga duchor bo'lib qolishi hech gap emas: “Alloh uni do'zax oloviga kiritadi!”. Alloh asrasin!

 

Odilxon qori Yunusxon o'g'li

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Olim quyoshga o‘xshaydi...

23.07.2025   3704   8 min.
Olim quyoshga o‘xshaydi...

Barchamizga ma’lumki, har bir ota-ona o‘z farzandlarining istiqboli, baxt-saodati va kelajakda mustaqil hayot kechirib, jismoniy va ruhiy jihatdan barkamol avlod bo‘lib yetishishini niyat qiladi. Mana shu maqsadlarga yetishishda Islom dinining tom ma’nodagi ulug‘vor ta’limotiga amal qilish muhim ahamiyatga ega. Islom dinida bolalarni hali murg‘akligidanoq go‘zal axloq va odobga o‘rgatib borish tavsiya etiladi.

Dinimizda yoshlarni asosan rostgo‘ylik, va’daga vafo, omonatdorlik, kattaga hurmat, kichikka izzat, o‘zgalarga mehr-oqibatli bo‘lish kabi fazilatlar sohibi qilib voyaga yetkazishga katta ahamiyat qaratiladi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hadislarining birida bunday deganlar: “Ota o‘z bolasiga chiroyli odobdan ko‘ra yaxshiroq narsa bera olmaydi” (Imom Termiziy rivoyati).

Tarbiya inson kamolotining asosidir. Bizda farzand tarbiyasi har bir oila uchun asosiy vazifa bo‘lib kelgan. Hozirda ham yoshlar tarbiyasiga, ularning sifatli bilim olishlariga davlatimiz miqyosida katta ahamiyat berilmoqda.

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev yoshlar bilan uchrashuvda shunday ta’kidlagan edilar: “Mening eng katta tashvishim, maqsadim — yoshlar tarbiyasi. Biz olgan marralar uchun bilimli avlod kerak. Buning uchun hamma sharoitlarni yaratishga harakat qilyapmiz. Sizlar esa vaqtning qadriga yetib, bor imkoniyatni ishga solib, o‘qishingiz kerak. Olgan bilimingiz, o‘rgangan kasb-hunaringiz kelajakda sizlarga qanot bo‘ladi”.

Bugungi kunda davlatimiz tomonidan yoshlarni qo‘llab-quvvatlashga, ularni aqlan va ma’nan yetuk avlod bo‘lib yetishishiga katta e’tibor qaratilmoqda.

Islom dini ta’limotida yoshlarni aqlan tarbiya qilish ham muhim masala sanaladi. Bunda ularni manfaatli ilm sohibi qilib tarbiyalash, fikriy va ilmiy jihatdan yetuk inson qilib kamolga yetkazish nazarda tutiladi. Islom dinida ilm deganda diniy ham dunyoviy ilmlar tushuniladi. Diniy ilm insonning ruhiy hayoti, uning e’tiqodiga oid bo‘lib, oxirati uchun zarur bo‘lsa, dunyoviy ilm uning jismoniy hayoti, dunyo obodligi uchun zarurdir.

Islom ta’limotlariga jonu dili bilan amal qilgan ajdodlarimiz, buyuk bobokalonlarimiz ham shariat, ham tariqat va ham ilm-fan sohasida butun dunyoga o‘rnak bo‘lganlar.

Buyuk shoir va mutafakkir Nizomiddin Alisher Navoiy hazratlari yozganidek, “Kitob – beminnat ustoz, bilim va ma’naviy yuksalishga erishishning eng asosiy manbai”.

Inson dunyoda yashar ekan, o‘z hayotini go‘zal o‘tkazishga harakat qiladi. Turmushning farovon bo‘lishi, jamiyatning taraqqiy etishi esa faqat ilm-fan bilan bo‘ladi. Qayerda ilm-fan rivoj topsa, o‘sha yerda tarqqiyot bor. Ilm-fanning rivoji esa ilm egalari – olimlar bilan bo‘ladi.

Islom dini musulmonlarni doimo ilmga undagan. Chunki inson shaxsiyatini ilmdan boshqa hech narsa to‘g‘ri yo‘lga sola olmaydi, taraqqiyotga ham erishtira olmaydi.

«Bilimli inson quyoshga o‘xshaydi, kirgan joyini yoritadi».

Ha, ilm qorong‘uliklarni yorituvchi mash’aladir. Qorong‘ulikda qolgan har bir kishi unga muhtoj. Yuksak pog‘onalarga ilm narvoni bilan chiqiladi. Taraqqiy etishni va kamolot topishni istasak ilmning etagini mahkam ushlaylik.

Shunday ekan, biz musulmonlar o‘z farzandlarimizni bugungi kun talablari asosida tarbiyalashimiz, ularni zamonaviy ilm va kasb-hunarga yo‘naltirishga bor kuchimizni sarflashimiz lozim. Shunda farzandlarimiz xorij mamlakatlariga ishlash uchun “qora ishchi” bo‘lib emas, balki mutaxassis sifatida boradilar.

So‘nggi yillarda Yurtboshimiz tomonlaridan yoshlarni zamonaviy kasb-hunarlar va chet tiliga o‘rgatish bo‘yicha ilgari surilgan “1000 dasturchi”, “Ikki til, bir kasb” loyihalaridan ham aynan shu ezgu maqsad ko‘zlangan...

Albatta, musulmon inson o‘zga insonlarga avvalo o‘zining yuksak axloqi bilan namuna bo‘lishi kerak. Zero, insonlar xulqi go‘zal kishini yaxshi ko‘radilar. Shuning uchun ham Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Islomga chaqirishni boshlaganlarida qarindoshlarini “Ey Bani Fihr, ey Bani Adiy” deb chaqirdilar. Barcha to‘plandi, uyidan chiqishga imkoni bo‘lmagan kishilar nima bo‘layotganini bilib kelish uchun odam jo‘natdilar. Rasululloh alayhissalotu vasallam: “Agar men sizlarga mana bu tog‘ etagidagi vodiyda otliqlar ustingizga bostirib kelishga tayyor turibdi, deb xabar bersam, menga ishonasizlarmi?”, dedilar. Ular: “Sizning biror marta yolg‘on gapirganingizni bilmaymiz, Sizga ishonamiz”, deyishdi. Shundan keyin u zot o‘zlarini Payg‘ambar qilib yuborilganlarini aytdilar.

Bu o‘rinda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam payg‘ambar ekanlarini turli hujjat va mo‘jizalar orqali isbotlash bilan e’lon qilmadilar. Balki, eng avvalo ularga o‘zlarining axloqlari haqida savol berib, o‘zlarining rostgo‘y ekanliklarini tasdiqlatib oldilar. Bundan ko‘rinib turibdiki, musulmon kishi o‘zga kishilarga eng avvalo amali, xulqi va odobi bilan namuna bo‘lishi kerak ekan.

Kishi husni xulqli bo‘lishi uchun ahli ilm va solih zotlarni suhbatlaridan bahramand bo‘lishi va ularni odob axloqlaridan o‘ziga namuna olishi ham ayni muddaodir. Bu haqda Ibn Vahb rahmatullohi alayh bunday deganlar: “Imom Molikning ilmlaridan ko‘ra, u zotning odoblaridan o‘rganganimiz ko‘proq bo‘ldi”.

Demak, husni xulq va odob kishida o‘z-o‘zidan shakllanib qolmas ekan. Balki uni ilm ahli bilan hamsuhbat bo‘lish, ulardan ilm olish bilan birga odob-axloqlarini o‘rganish bilan kasb qilinar ekan. Ushbu xislat o‘tgan salafi solihlarimizning go‘zal odatlaridan bo‘lgan.

Junayd Bag‘dodiy rahimahulloh aytadilar: “Garchi insonning ilmi va amali oz bo‘lsa ham, to‘rtta narsa uni yuqori darajalarga ko‘taradi: Hilimlik, tavoze’lik, saxiylik va husni xulqdir. Husni xulq imonning komilligidir”.

Luqmoni Hakimning o‘g‘li otasiga: “Ey otajon, inson uchun qaysi xislat yaxshiroq?” dedi. Otasi: Din, deb javob berdi. “Agar xislat ikkita bo‘lsa-chi?” deb so‘radi. Otasi: Din va mol, dedi. Agar uchta bo‘lsa-chi? dedi o‘g‘li. Otasi: “Din, mol va hayo, dedi. O‘g‘il: “Agar to‘rtta bo‘lsa-chi?” dedi.

Otasi: Din, mol, hayo va chiroyli xulq, dedi. “Agar beshta bo‘lsa-chi?” dedi o‘g‘li. Otasi: Din, mol, hayo, chiroyli xulq va saxiylik, deb javob berdi. O‘g‘il yana: Oltita bo‘lsa-chi? deb ham so‘ragan edi, Luqmoni Hakim: “Ey o‘g‘lim, agar insonda mana shu besh xislat jamlansa, u pokiza, taqvodor, Allohga do‘st va shaytondan uzoq bo‘ladi” deb javob qildi. Mana shu beshta xislatlar borligi ham mo‘minlik sifatlaridandir.

Anas ibn Molik roziyallohu anhu aytadilar: “Albatta, banda chiroyli xulqi bilan jannatda oliy maqomga yetadi, garchi (nafl) ibodatini ko‘p qilsa ham”.

Inson yomon xulqi bilan boshqa insonlarni ko‘ngliga ozor beradigan bo‘lsa, o‘sha xulqi tufayli qilgan yaxshiliklari ham bekor bo‘ladi.

Kishi ilmga qancha muhtoj bo‘lsa, go‘zal xulqqa va odobga ham shuncha muhtojdir. Zero, ilm, go‘zal xulq va odob insonni kamolotga yetkazuvchi ikki qanotdir. Axloqi komil, bir-biriga mehribon va madadkor jamiyat baxtli va farovon jamiyatdir.

Farzandlarimiz ilm-ma’rifatli bo‘lishida eng katta mas’ul biz ota-onalar ekanimizni zinhor zinhor unutmaylik. Farzandim ilmli, odobli, kasb-hunarga ega bo‘lib, hayotda o‘z o‘rnini topib, oilasiga, vataniga, muborak diniga xizmat qiladigan, orzu-havaslaringizni ro‘yobga chiqaradigan inson bo‘lsin desak, hayotda turli keraksiz, ortiqcha hoyu-havaslarga berilib ketmasdan, ularning ehtiyoji uchun eng zaruriy badiiy, ilmiy, tanlagan kasbiga oid, dunyo va oxiratiga manfaat beradigan kitoblar, darsliklar olib berishga erinmaylik. Albatta, olib berib, ularni xursand qilib, qo‘llab-quvvatlab, shu kitoblarni birga o‘qiylik yoki o‘qishini albatta nazorat qilib turaylik.

Muhammad Quddus ABDULMANNON,
Xo‘jaobod tumani “Yetti chinor” jome masjidi imom noibi.