Zakot, kafforat, fitr sadaqasi, ushr, nazr kabi to'lovlarda beriladigan narsa yoki hayvon o'rniga ularning qiymati miqdorida pul bilan to'lash ham mumkin. (Fatovoyi Olamgiriya”)
2. Tuyalardan zakot berilganda erkagidan emas, urg'ochisidan beriladi. Qo'ylardan berilganda esa, erkak-urg'ochisining farqi yo'q. (“Fatovoyi Olamgiriya”)
3. Boydan zakot puli (qirqdan bir) miqdorida qarzi bor kambag'alga o'sha pulni zakot niyati bilan hadya qilib yuborsa, zakotga o'tmaydi. Qarzni undirib olishning shar'iy yo'li quyidagicha: Unga zakot niyati bilan pul berib, so'ngra qarzini undirib oladi. (“Sirojiya”)
4. Qo'lida yarim nisob boyligi bo'lib, odamlarda ham yarim nisob miqdorida qarzga bergan puli bor odam zimmasiga zakot berishlik vojibdir. (“Fatovoyi Bazzoziya”)
5. Bir necha hovlisi, do'konlari va ko'p miqdorda g'allasi bo'lsa ham o'zi va oilasining bir yillik xarajatiga etib etmay turgan bo'lsa, shunday odam ham zakot olishi joiz. Bu imom Muhammad rahmatullohi alayhi so'zlaridir. (“Fatovoyi Bazzoziya”)
6. Fiqh ilmi bilan shug'ullanadigan olimning uyidagi kitoblari juda katta mablag'ga teng bo'lsa ham agar ulardan foydalanib turishga muhtoj bo'lsa, bu kitoblardan zakot berishi vojib emas. Lekin zarur bo'lmaydigan kitoblarning qiymati nisobga etsa, ulardan zakot berishi vojibdir. (“Fatovoyi Olamgiriya”).
7. Qarzdor uzoq joyga qochib ketsa, qaraladi – agar qarz bergan odam uni topib kelishga qodir bo'la turib, harakat qilmasa, zakot soqit bo'lmaydi. Topib kelishga imkoniyati bo'lmasa, undagi qarz puldan zakot bermaydi. (“Fatovoyi Olamgiriya”).
8. Zakotda yil hijriy-qamariy sana bilan o'lchanadi (354 kun). Yilning boshi va oxirida zakot nisobi mavjud bo'lib, o'rtasida nisobdan kamayib turishi zakotning soqit qilmaydi. (“Fatovoyi Olamgiriya”).
9. Yil davomida foyda va qo'shimcha daromadlar nisobga etgan boyligiga qo'shiladi. Nisobga etmagan boyligiga qo'shib hisoblanmaydi. Agar nisobga etmagan moliga yangi daromadni qo'shganida nisobga etadigan bo'lsa, qo'shib shu kundan boshlab yil o'tishini kutadi. (“Fatovoyi Olamgiriya”).
10. Birovga omonatga pul qo'ygandan keyin o'sha odam kim ekanini unitib qo'ygan bo'lsa, zakot beradigan vaqti o'tib ketganidan keyin omonat saqlovchi odamning kimligi esiga kelsa va u notanish odam bo'lsa, o'tgan yil uchun zakot bermaydi. Bordi-yu, u odam eskidan o'zining tanishi bo'la turib, esidan chiqargan bo'lsa, esiga tushgandan keyin o'tgan yil uchun zakot beradi. (“Fatovoyi Bazzoziya”).
11. Bir necha hovlisi, do'konlari va ko'p miqdorda g'allasi bo'lsa ham o'zi va oilasining bir yillik xarajatiga etib-etmay turgan bo'lsa, shunday odam ham zakot olishi joiz. Bu Imom Muhammad rahmatullohi alayhi so'zlaridir. (Fatovoyi Bazzoziya”).
12. Zakotni qarzdor kishiga berish uni faqir kishiga bergandan ko'ra yaxshiroqdir. (“Fatovoyi Bazzoziya”).
13. Hovlidagi mevali daraxtlarning mevasidan ushr berilmaydi, balki dalasidagi – bog'idagi daraxtlarning mevasidan ushr beriladi. Zero, hovlidagi narsalar undagi imoratlarga tobe hisoblanib, ulardan zakot yoki ushr olinmaydi. (“Fatovoyi Bazzoziya”).
14. Boyligini daladagi eriga yashirib ko'mib qo'yib, so'ngra bir necha yil topa olmay yurgandan keyin topsa, o'tgan yillar uchun undan zakot berilmaydi. Ammo uyining biror joyiga yashirib qo'ygan boyligini bir necha yil topa olmay yurgan odam topgach, o'tgan yillar uchun uchun undan zakot beradi. (“Fatovoyi Qozixon”).
O'zbekiston musulmonlari idorasi
fatvo hay'ati
Qadrli do‘stlar!
Siz, azizlarni, hayotini dunyodagi eng ulug‘ va olijanob ishga – navqiron avlod ta’lim-tarbiyasiga bag‘ishlagan muhtaram ustoz va murabbiylar, sohaning barcha jonkuyar xodimlarini umumxalq bayrami – O‘qituvchi va murabbiylar kuni bilan samimiy muborakbod etaman.
Mana shunday quvonchli kunda siz, mehribon ustozlarga el-yurtimizning yuksak hurmat-ehtiromini yana bir bor izhor etib, barchangizga Yangi O‘zbekiston kelajagini yaratish yo‘lidagi mashaqqatli va sharafli mehnatingiz uchun chin qalbdan tashakkur bildiraman.
Hurmatli ustoz va murabbiylar!
Yaqinda sizlar bilan bo‘lib o‘tgan ochiq, aytish mumkinki, tarixiy muloqotimizda ta’lim-tarbiya tizimidagi ishlarimizni chuqur tahlil qilib, ularni yangi bosqichga ko‘tarish bo‘yicha aniq maqsad va rejalarni belgilab oldik.
Kuni kecha Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 80-sessiyasida ta’lim sohasidagi islohotlarimiz natijalari jahon hamjamiyatida katta e’tibor va qiziqish uyg‘otdi. Bu borada biz erishgan yutuqlar xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan yangi tashabbuslarni ilgari surish uchun asos bo‘ldi.
Xususan, keyingi sakkiz yilda yurtimizda ta’lim va ilm-fan uchun xarajatlar 6 karra oshirilib, 378 trillion so‘mni tashkil etgani, yuzlab yangi bog‘chalar, maktab, texnikum va oliygohlar qurilgani, ta’lim va ilm dargohlarini zamon talablari asosida jihozlash, ustoz va murabbiylarning mehnatini munosib qadrlashga qaratilgan dasturlarimiz alohida e’tirof etildi.
Bu haqda gapirganda, mamlakatimizda qisqa muddatda bog‘chalar sonini 5200 dan 38 mingtaga, qamrov darajasini 27 foizdan 78 foizga oshirganimiz, tarbiyachilar maoshi maktab o‘qituvchilari oyligiga tenglashtirilgani, ushbu muassasalardagi rahbar va pedagoglar maoshi qariyb 2 barobar oshirilganini ta’kidlash lozim.
Kelgusi yildan Qoraqalpog‘iston va barcha viloyatlarda Prezident maktablari kabi “Yangi avlod” bog‘chalari tashkil etilib, ularda tarbiyachilar ilg‘or pedagogik texnologiyalarni o‘rganadi.
Farzandlarimizga bilim va tarbiya berishning eng muhim bosqichi – maktab ta’limini rivojlantirish doimiy e’tiborimiz markazida bo‘lib kelmoqda. So‘nggi yillarda 500 ga yaqin yangi maktablar barpo etilib, mavjudlari kengaytirilgani hisobidan 1 million o‘quvchi o‘rni yaratildi. Xususiy maktablarga yo‘l ochilishi tufayli ota-onalar va o‘quvchilar uchun tanlash imkoniyati paydo bo‘ldi. Bugungi kunda 200 mingdan ziyod o‘g‘il-qizlarimiz ana shunday maktablarda o‘qimoqda.
Yangi o‘quv yilidan 12 yillik maktab ta’limi hamda 9- va 11-sinf o‘quvchilari uchun yagona davlat imtihonlari joriy qilinib, ularning natijalari bo‘yicha bitiruvchilar bevosita texnikum va oliygohlarga kira oladigan tartib yo‘lga qo‘yiladi.
Hammamizga ayonki, kelajak – zamonaviy bilim bilan qurollangan kasb-hunar egalarinikidir. Biz bu haqiqatni hech qachon unutmasligimiz lozim. Shu bois yoshlarimizni davr bilan hamnafas bo‘lib, har qanday raqobatga bardosh bera oladigan yetuk mutaxassislar etib tarbiyalashimiz kerak.
Shu maqsadda tashkil etilayotgan Kasbiy ta’lim agentligidan umidimiz katta. Ushbu agentlik kasb ta’limi sohasiga, mavjud texnikumlarga xalqaro standartlar asosida yangi hayot nafasini olib kirishi zarur.
Bir yil ichida 100 ta texnikumda Germaniya, Buyuk Britaniya, Shveysariya, Xitoy, Koreya Respublikasi kabi rivojlangan mamlakatlarning ta’lim tashkilotlari bilan hamkorlik yo‘lga qo‘yilib, ularning ilg‘or o‘quv dasturlari joriy etiladi. Jumladan, Angliyaning “Pirson” kompaniyasi bilan hududlardagi 14 ta texnikumda “BITЕK” xalqaro dasturi orqali yoshlar turizm, axborot texnologiyalari, tibbiyot, qurilish, logistika, elektrotexnika, energetika, mashinasozlik, biotexnologiya, kreativ iqtisodiyot kabi yo‘nalishlarda talab yuqori bo‘lgan kasblarni egallaydi.
Mamlakatimizda dual ta’lim bilan qamrov 5 barobar oshiriladi. Ayni paytda yangi texnologiyalarni o‘zlashtirish, chet ellik investor va hamkorlar bilan erkin muloqot qilish uchun texnikumlardagi xorijiy til soatlari to‘rt karra ko‘paytiriladi.
Umuman, kelgusi yildan yangi, raqamli ochiq platforma ishga tushirilib, unda texnikum bitiruvchilarining kasbiy ko‘nikmalari haqidagi ma’lumotlar mahalliy va xorijiy ish beruvchilar uchun e’lon qilinadi.
Shu bilan birga, umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida maktab maslahatchisi lavozimi joriy etilib, ular 7-sinfdan boshlab o‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirish bilan shug‘ullanadi.
Barchangizga ma’lumki, biz keyingi yillarda oliy ta’lim masalasiga ustuvor ahamiyat qaratmoqdamiz. Amalga oshirilgan islohotlarimiz natijasida o‘tgan sakkiz yil ichida oliygohlarimiz soni 77 tadan 202 taga, talabalar soni esa 250 mingdan 1,5 millionga yetdi. Yoshlar uchun oliygohlarga kirishda tanlov imkoniyati ko‘paytirildi. Mazkur ta’lim muassasalarida dars beradigan o‘qituvchilarning oyligi sezilarli darajada oshirildi.
Fanning muayyan sohasida tadqiqotlar olib borib, aniq natijaga erishayotgan olimlarimizning asosiy qismini professor-o‘qituvchilar tashkil etayotgani ayniqsa e’tiborlidir.
Qadrli do‘stlar!
Biz o‘qituvchi va ustozlik kasbining maqomi va nufuzini oshirishga hal qiluvchi masala sifatida qaramoqdamiz. Shu bois soha xodimlarining mehnat va yashash sharoitini yaxshilash islohotlarimizning eng ustuvor yo‘nalishi bo‘lib qoladi. Jumladan, yangi yildan boshlab kamida 15 yil stajga ega bo‘lgan oliy toifali pedagoglarga ipoteka krediti boshlang‘ich badalining 25 foizi qoplab beriladi.
Kelgusi o‘quv yilida davlat oliygohlariga o‘qishga kirgan pedagoglar farzandlarining kontrakt summasiga 30 foiz chegirma joriy etilishi mo‘ljallanmoqda. O‘qituvchilarning zamonaviy kompyuter texnikalarini xarid qilishlari uchun 10 million so‘mgacha imtiyozli kredit ajratiladi. Yangi yildan soha xodimlari uchun davlat xizmatlari to‘lovi ikki karra kamaytiriladi. Dunyodagi TOP-300 talik oliygohlarga o‘qishga kirgan bo‘lg‘usi pedagoglarga 20 ming dollargacha imtiyozli ta’lim krediti ajratiladi.
Muxtasar aytganda, o‘qituvchi va murabbiylik kasbini jamiyatimizdagi eng muhim va obro‘li kasbga aylantirish bo‘yicha boshlagan ishlarimiz izchil davom ettiriladi.
Muhtaram ustozlar, aziz murabbiylar!
Yurtimiz tarixidagi ikki buyuk Renessansni yaratgan ulug‘ mutafakkir va allomalarni ham o‘z vaqtida siz kabi o‘qituvchi va muallimlar tarbiyalab voyaga yetkazgan. Bu ezgu an’analarning davomchilari sifatida siz, azizlar ham bugun jonajon Vatanimizda barpo etilayotgan Uchinchi Renessans bunyodkorlarini kamol toptirishga munosib hissa qo‘shasizlar, deb ishonaman.
Ana shunday olijanob maqsad yo‘lida sizlarga mustahkam sog‘liq, kuch-g‘ayrat, yangi yutuqlar va oilaviy baxt tilayman.
Barchangizga hamisha el-yurtimiz, shogirdlaringizning hurmat va ardog‘ida bo‘lish nasib etsin!
Shavkat Mirziyoyev,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti