Sayt test holatida ishlamoqda!
09 Iyul, 2025   |   14 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:16
Quyosh
04:58
Peshin
12:33
Asr
17:41
Shom
20:02
Xufton
21:37
Bismillah
09 Iyul, 2025, 14 Muharram, 1447

Ulamolar va bid'atchilarning farqi

05.07.2022   1064   6 min.
Ulamolar va bid'atchilarning farqi

Ummati Muhammadiyya orasida turli ixtiloflar har zamon ko'tarilib turadi. Hozir bunday ixtiloflar rosa keng tarqagan zamonda yashamoqdamiz. 

 Odamlar orasida ixtilof chiqazish, ummatni tafriqa qilish juda xatarli ishlardan. Bu ish bizning ummatga zarar bo'lish bilan birga dushman uchun manfaatli hisoblanadi. Chunki bayrog'i, ommaviy fikrlashi, g'oyasi bir bo'lgan millatni yiqishdan ko'ra turli xil firqalarga bo'linib olgan millatni yiqitish ancha oson.

 Ixtiloflar ham turlicha. Millatchilik, mahalliychilik kabi illatlar yana aqiydaviy, fiqhiy, siyosiy, ijtimoiy ixtiloflar ummat kelajagiga rahna solib turgan xavflardan. 

 Aqiydaviy va fiqhiy ixtilof yoyilishining asosiy sababi ummat orasidagi befarosatlar yoki xoinlar tomonidan o'qtin o'qtin bunday ixtiloflarni esga olinishi va eslatilishidir. Yana asl maqsad tushunilishi qiyin bo'lgan hamda mutashobih bo'lgan oyatu hadislarni omma oldida zikr qilish ham bunday ixtiloflar qo'zg'alishi va tarqalishining eng katta sabablaridandir. Shuning uchun haq yo'ldagi zabardast ulamolarimiz bunday hadislarni omma oldida aytishni qoralashgan. Masalan Imom Suyutiy rahimahulloh Imom Navaviy rahimahullohning «Taqrib» nomli kitoblariga yozgan «Tadribur roviy» nomli asarlarida quyidagilarni aytadilar:

 «(Muhaddis) insonlar aqli ko'tarmaydigan va tushunmaydigan hadislarni (omma oldida aytishdan) chetlanmog'i darkor.*

 Masalan Allohning sifatlari zikr qilingan hadislar. Chunki ularning bunday hadislarni eshitib xato va noto'g'ri o'yga hamda tashbeh (ya'ni, Alloh taoloni yaratilgan mavjudotlarga o'xshatish)ga va tajsim (ya'ni, Alloh taoloni jism deb e'tiqod qilish)ga tushib qolishlari xavfi bor. 

 Aliy roziyallohu anhu: «Alloh va Rasuli yolg'onchiga chiqarilishini yaxshi ko'rasizlarmi?! Odamlarga ma'ruf narsalarni gapiring, ular inkor qiladiganlari esa tashlanglar», deb aytganlar (Imom Buxoriy rivoyat qilgan).

 Imom Bayhaqiy «Shuabul iymon»da Miqdom ibn Ma'diykaribdan rivoyat qiladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: «Qachonki odamlarga Rabbilari haqida gapirsangiz, ularga g'arib bo'lgan va og'ir keladigan gaplarni aytmangiz».

 Ibn Mas'ud roziyallohu anhu: «Sen qavmga ularning aqli etmaydigan biror hadisni aytsang, albatta, ularning ba'zisida fitna bo'ladi», deganlar (Imom Muslim rivoyati).

 Hatib Bag'dodiy aytadilar: «(Muhaddis) yana avomga (shubhali ishlarning) ruxsatlari haqidagi hadislarni, sahobalar o'rtasida bo'lib o'tgan fitnalarni va isroiyliyotlarni aytishdan saqlanadi». Iqtibos tugadi. («Tadribur roviy» kitobi, «Muhaddis odoblari» bobi). 

 Shuningdek Hofiz Hatib Bag'dodiy rahimahulloh «Al-jome' liaxloqi ar-roviy va odobi as-some'» (Roviy axloqi va eshituvchining odobi jamlanmasi) asarlarida quyidagilarni aytadilar:

 «Muhaddis o'z imlolarida** avomning aqli ko'tarmaydigan hadislarni rivoyat qilishdan chetlanadi. Chunki bunda avom xatoga va vahmlar - turli o'ylarga kirib qolishlari, Alloh taoloni maxluqotlarga tashbeh qilishlari va U zotning vasfida mustahil bo'lgan sifatlarni U zotga nisbat berib qo'yishlari xavfi bor. Masalan zohiri tashbeh va tajsimni taqozo qiladigan va Azaliy Qadim zot - Allohga a'zo va qismlarni isbot qilishni keltirib chiqaradigan hadislar. Garchi bu hadislar sahih va ularning turli xil ta'villari bo'lsada, lekin ular faqatgina ahl bo'lgan kishilargagina rivoyat qilinishi kerakdir. Sababi ularning ma'nolarini bilmagan kishilar adashib ketib, hadislarni zohiriga yo'yishlari yoki ularni inkor qilishlari xavfi bor. Natijada esa u hadislarni rad etadilar va ularning roviylarini yolg'onchiga chiqazadilar». Iqtibos tugadi. Imom Hatib Bag'dodiy bu gaplaridan keyin aytilganlarga dalil o'laroq qariyb o'nta rivoyatni keltilaridar. 

 Imom Zahabiy rahimahulloh «Al-Muqizah» kitobida aytadilar: 

 «Muhaddis ommaning qalbi (aqli) ko'tarmaydigan mushkiloti (ma'nosida chigallik) bor hadislarni rivoyat qilishdan chetlansin. Agar bularni rivoyat qiladigan bo'lsa, bu xos majlislarda bo'lsin». Iqtibos tugadi.

 Ko'rib turganimizdek insonlar aqli ko'tarishi qiyin bo'lgan, zohiri tajsim va tashbehga olib boradigan hadislarni, agarchi ular sahih bo'lsa ham, omma oldida zikr qilish mumkin emas.

 Bugun esa ummatning 1400 yillik karvonini adashganga chiqarib, bunga o'zicha hadisdan dalil keltirayotganlarga qarasangiz, minbarlarda, ijtimoiy tarmoqda og'iz to'ldirib faqat ana shunday ommaga aytilishi mumkin bo'lmagan hadislarni aytadilar. Ummatni hadafidan, vazifasidan chalg'itadilar. Go'yo o'n to'rt asr hamma johil ediku, bular kelib musulmonlarning aqiydasini to'g'rilashdi. Go'yo bular kelguncha ushbu hadislarni hatto ulamolar ham bilmaganu, bular sahih manbalardan olib chiqib, ummatni zalolatdan qutqarib qoldi. Aslida esa ish g'irt teskarisi bo'ladi. Ulamolarimiz bu hadislarni bilgan, yodlagan, yozgan, sharhlagan va bunday hadislarni fitna bo'lmasin uchun ommaga zikr qilinishi taqiqlagan bo'lishadi.

 Kim haq kim esa aksi, buning o'zingiz xulosa qiling.

 Allohim hidoyatidan ayirmasin!

 ___

 *Ishora qilingan birinchi jumla Imom Navaviyning «Taqrib»da aytgan gaplari.

** Imlo - muhaddis hadisni o'ziga etib kelgan sanadi bilan to'liq aytib, rivoyat qilishi.

Mirolim Mansur

MAQOLA
Boshqa maqolalar

Ilm olish yo‘llari: Muqaddima - 1 son

08.07.2025   8766   1 min.

#Ajdodlar_merosini_o‘rganamiz

Buyuk mutafakkir va faqih Burhoniddin Marg‘inoniyning yetuk shogirdi, hanafiy olim Imom Zarnujiy rahimahullohning "Ta’limul muta’allimi toriqot ta’allumi" kitobi asosida ilm olishning foydalari, odoblari, inson va jamiyat taraqqiyotida ilm-fanning o‘rni haqida so‘z boradi.

Sakkiz asrdan beri ilm ahli, talabalar va ziyolilar orasida keng foydalanib kelinayotgan mazkur asar haqida Alloma Laknaviy rahimahulloh haqida "Ko‘p foydalarga ega, nafis, manfaatli kitob", deya ta’rif bergan.


Abduvohid domla Ahmadaliyev
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi mutaxassisi