Abdulloh ibn Amr ibn Os ibn Voil Sahmiy Qurashiy. Makkada, hijratdan etti yil oldin tug'ildi. Otasi Amr ibn Osdan avval Islomni qabul qildi. Madinaga hijrat qildi. Nabiy alayhissalomdan ta'lim oldi. Ibodat va ilmga ruju qo'ydi. Oldiniga arab, keyin suryoniy yozuvini o'rgandi. Payg'ambarimiz alayhissalomning vahiy kotiblaridan. Misr fathida ishtirok etdi. Keyinchalik Misrda yashab, o'sha erda olamdan o'tdi.

Abdulloh roziyallohu anhu faqat ibodat bilan cheklanib qolmadi. U Payg'ambarimiz alayhissalomning xatti-harakatlarini kuzatdi, so'zlarini eshitdi va fe'llarini o'rgandi. Sunnatlarini qalbiga jo qildi. Keyin u zot alayhissalomdan ruxsat olib, hadislarini sahifalarga bitdi. Yozganlarini jamlab ”Ishonchli sahifalar” deb atadi. Abdulloh roziyallohu anhu bu tashabbusi tufayli hadislarni sahi­falarda jamlagan birinchi shaxsga aylandi. Ushbu sahifalar hijriy birinchi va ikkinchi asrlarda yashagan ulamo, hofiz va muhaddislarga nabaviy sunnatlarga eltuvchi ishonchli eshikni ochib berdi.

Sahobai kiromning sa'y-harakati va urinishlari hijriy uchinchi asrda o'z natijasini ko'rsatdi. Imom Buxoriy va Imom Muslim rahimahumalloh singari buyuk muhaddislar etishib chiqdi.

Abdulloh ibn Amr ibn Os roziyallohu anhu mo'minlarning istiqboliga Alloh­ning kalomini taqdim etdi. Buning uchun u Qur'onni yod oldi. Sir-asrorlari va bayo­notlarini o'rgandi. Unda zikr etilgan dengizlarni tadqiq etdi. Mo''jizalarni kashf etdi. Mushafni kechayu kunduz tilovat qildi.

DOVUD ALAYHISSALOM RO'ZASI

Payg'ambarimiz sollallohu alayhi va sallam Abdulloh roziyallohu anhuning uzluksiz ro'za tutishidan xabar topdilar. Keyin unga: “Har oyda uch kun ro'za tutishing etarli bo'ladi”, dedilar. Abdulloh esa: “Bundan ko'piga ham toqatim etadi”, dedi. Payg'ambarimiz alayhissalom: “Haf­tada ikki kun ro'zador bo'lishing etar­lidir”, dedilar. Abdulloh yana: “Men bundan ko'piga qodirman”, dedi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Unday bo'l­sa, sen uchun eng yaxshi ro'za Dovud alay­his­salomning ro'zasidir. U zot alayhis­salom bir kun ro'za tutib, bir kun tutmasdilar”, dedilar. So'ng: “Har kechada Qur'oni karimni xatm qilishingdan xabar topdim. Men umring uzun bo'lib, Qur'on qiroatidan malollanib qoli­shingdan xavotirdaman. Qur'onni oy­da bir marotaba yoki o'n kunda bir bor, yoxud uch kunda bir bor xatm qilgin”, dedilar. Yana nasihatlarida davom etib: “Men ro'za tutaman, og'zim ochiq ham bo'ladi. Namoz o'qiyman, uxlayman ham, ayollarga nikohlanaman. Kim sunnatimdan bosh tortsa, mendan emas”, dedilar.

Amr ibn Os Nabiy alayhissalom huzur­lariga ibodatlarida mubolag'a qilayotgani uchun o'g'li Abdullohdan yana shikoyat qilib keldi. Payg'ambarimiz alayhissalom Ab­dullohga: “Senga buyurgan narsamni qil va otangga bo'ysun. Albatta, ayolingning senda haqqi bor. Ko'zingning senda haqqi bor. Badaningning senda haqqi bor. Har bir haq egasiga haqqini ber”, dedilar.

Abdulloh Payg'ambarimiz alayhissa­lomdan ta'lim olishni davom ettirdi. Majlislarini qoldirmadi. U zot alay­hissalomdan ota-onaga itoat – Allohga ­toat; Holiqqa ma'siyat bo'lganida max­luqqa itoat yo'q; din engillik, qiyinchi­lik emas; ibodatlarda o'rtalikni tutish Is­lomning asosi; amallarning eng yaxshi­si o'rtacha va davomiyligi; ilm talab qilish har bir musulmonga farz ekani kabilarni o'rgandi.

IMOM HUSAYN

Abdulloh ibn Amr ibn Os roziyallohu an­hu Masjidi Nabaviyda hamrohlari bilan birga o'tirarkan, oldilaridan Husayn ibn Ali roziyallohu anhumo o'tdi. Abdulloh ibn Amr: “Samo ahli uchun er ahlidan eng suyukli kishining xabarini berishimni istaysizmi? Bu inson hozirgina oldimizdan o'tgan Husayn ibn Ali roziyallohu anhumodir. Siffin kunidan beri menga biror narsa demadi. Mendan rozi bo'lishi, men uchun qizil ne'matdan yaxshiroq edi”, dedi. Abdulloh ibn Amr do'sti Abu Said Hudriy bilan Hasan ibn Ali roziyallohu anhumoni ziyorat qilishga kelishib oldi. Ikki birodar uchrashdi. Imom Husayn:

– (Siffin kuni) Muoviya bilan chiqi­shingga nima majbur qildi?

– O'shanda otam Amr ibn Os Rasululloh sollallohu alayhi va sallamga shikoyat qilib: “Abdulloh kunduzlari ro'za tutib, tun bo'yi namoz o'qiydi”, dedi. Shunda Nabiy alayhissalom: “Ey Abdulloh, namoz o'qi va orom ol, ro'za tut va og'zing ham ochiq bo'lsin. Otangga itoat qil”, dedilar. Siffin kuni otam menga ular bilan chiqishimni yolvorib so'radi. So'zlarini qay­tarolmadim. Lekin hech kimga qarshi qilich ko'tarmadim, nayza otmadim, o'q uzmadim.

* * *

Abdulloh roziyallohu anhu umrining so'nggi kunlarida: “Qani endi Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning ruxsat­larini qabul qilganimda edi”, deb ko'p bora orzuladi.

Mo'min, obid, mard, qasami va va'­dasiga sodiq Abdulloh ibn Amr roziy­allohu anhuning tili doimo Allohning zikri bilan namlanardi. Ro'za tutib namoz o'qirdi. Shunday bo'lsa ham doimo: “Qaniydi Siffinda ishtirok etmagan bo'lsam...” der edi. Alloh undan rozi bo'lsin.

Manbalar asosida

Yulduz ASQAR qizi tayyorladi.