Yurtimizda islom ilmlarining o'chog'i hisoblangan Buxoro, Samarqand yoki Nasaf kabi katta shaharlar bo'lgan. Mazkur shaharlarda o'ziga xos ilmiy maktablar ham yuzaga kelgan. Toshkent shahrini ham xuddi shunday katta ilm markazlaridan biri deyilsa, hech mubolag'a bo'lmaydi. Buning dalili sifatida bugungi kunimizda Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf rahimahulloh kabi ulamolarning etishib chiqqqanligi bilan isbotlash mumkin.
Shayx Muhammad Sodiq rohimahulloh hijriy 1371 yil 21-rajab – melodiy 1952 yil 15-aprel kuni O'zbekiston Respublikasi Andijon viloyati Asaka tumanida, Niyozbotir qishlog'ida Muhammad Yusuf domla xonadonida tavallud topdi. 1960 yili Muhammad Yusuf domla diniy xizmat yuzasidan Andijonning Buloqboshi tumaniga imom bo'lib saylangach, bu oila mazkur tumanga ko'chib o'tdi. Muhammad Yusuf domla mazkur Buloqboshi tumanida 45 yil imom-xatiblik qilgan va o'z masjidida juma oldidagi mav'iza asnosida vafot etgan.
Yetuk alloma, mujaddid, mufassir, muhaddis, faqih, mutafakkir, murshid, zohid Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf rohimahulloh o'z zamonasida islom olamining yirik namoyandasi, ulkan arbob, SSSR Oliy Kengashining xalq deputati, O'rta Osiyo va Qozog'iston musulmonlari diniy idorasining sobiq muftiysi, mustaqil O'zbekistonning birinchi muftiysi, ko'plab xalqaro ilmiy muassasalar, diniy tashkilotlarning a'zosi, o'zbekzabon xalqlarning diniy rahnamosi bo'lgan.
Alloh rahmat qilsin, Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf hazratlari ixlos va taqvo xonadonida dunyoga keldi. Otasi ustoz Muhammad Yusuf domla Boybo'ta o'g'li rahmatli Andijon viloyatining ko'zga ko'ringan ahli ilmlaridan, taqvo va ibodatda mustahkam, dinu el xizmatida kamarbasta kishi bo'lgan. Alloh rahmatiga olsin, onalari Tilakberdi qizi Sobiraxon ona ham juda sodda, parhezkor, ibodatgo'y, fidokor, samimiy ayol edi. Ustoz Muhammad Yusuf domla va Sobiraxon ona farzandlarining tarbiyasiga qattiq e'tibor berishgandi. Onasi chaqaloqni imkon qadar betahorat emizmasdi. Uni bir lahza ham nazardan chetda qo'ymas edilar. Muhammad Yusuf domla farzandi Muhammad Sodiqning ilm olishiga bor e'tiborlarini qaratgandi. Maktabda a'lo baholarga o'qishiga, uyda mustaqil mutolaa qilishiga alohida ahamiyat berardi.
Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf ilm talabini umrining so'nggi onlarigacha tark qilmadi. U bilan birgan Toshkent islom instituti va Buxoradagi Mir arab madrasasida Kavkaz muftiysi Alloshkukr Poshshozoda, Usmonxon Alimov, Rossiya va Qozon muftiysi Tal'a Tojiddin kursdosh bo'lganlar. Checheniston prezidenti Ahmad Qodirov hazratning shogirdi bo'lganlar. U kishi ishlari, mashg'ulotlari nihoyatda ko'p bo'lishiga qaramay, ilmiy bahslari, ta'liflaridan tashqari mustaqil mutolaani ham umrining oxirigacha to'xtatmadi. Shuning uchun ham umri mobaynida qilgan yuzlab safarlarida faqat kitob olib kelardi va o'zi uchun yangi bo'lgan har qanday kitobni o'qib tamomlardi.
Hazratning asarlari uning diniy ilmdagi keng qirrali bilimi va boy ilmiy merosidan dalolat beradi. Ular nafaqat zamonamizning, balki kelasi davrning talabiga ham javob beradi. Asarlarda ko'tarilgan masalalarning dolzarbligi bois, ularga asrlar osha ko'plab sharhlar va hoshiyalar yozilishi tayin.
Allomaning barcha yozgan asarlarini o'qigan kitobxon qisqa fursatda barcha ijtimoiy va ruxiy tarbiyaga oid ilm va ma'lumotlarni o'zida mujassam qiladi. Hususan hanafiy fiqhi bo'yicha mazhabdagi asliy masalalarni o'rganib chiqadi. O'rni kelganda ko'proq fikr yuritib, mujmal joylarini kashf qilishga urinadi. Bu esa, masalani to'g'ri tushuinish malakasini oshiradi.
Hazratning bosib o'tgan shonli tarix yo'lini o'rgangan inson o'zida musofirlik va muqimlik davrida inson qanday holatlarda bo'lishi va o'sha holatlarga tushgan payitda qanaqa yo'llar qo'llashi borasida keng ma'lumotlarni o'zida jamlaydi. Misoli, hazrat Makkada payitlarida onalari vafot etgan. Hazrat bundan qattiq mahzun bo'lganlar. Hattoki, onalarining dafn marosimiga ham kela olmaganlar. Bu gaplar odamlar uchun oddiy hodisaday to'yiladi. Lekin, haqiqiy tafakkur qilib, o'ylagan odam uchun bu narsalarning qalbidan o'tishi va bu voqeani his qilishi o'ta og'ir narsa. Albatta, hazratning boshidan o'tgan har bir voqeada musulmon inson uchun katta bir ibrat bor.
Biz faqatgina hazrat haqlarida qisqa ma'lumot keltirib o'tdik. Yozsak maqola va siyoh tugamaydi. Alloh taolo hazratimizni O'zining rahmatiga bo'rkasin. Bizni ham u kishi qoldirgan ilmiy merosdan nasibador aylasin!
Hulosa o'rnida shuni aytish joizki, hazratning ilmiy meroslarini chuqur o'rganish, hayotga tadbiq qilish, uning qoldirgan asarlaridan unumli foydalanib, yosh-avlodni ma'rifatli qilish va ularni ham hazrat kabi ulug' olim qilib tarbiyalash, hozirgi zamonamiz talabidir.
Toshkent islom instituti
4-kurs talabasi Ahadqulov Fayzulloh
Muhtaram vatandoshlar!
Siz, azizlarni, barcha mo‘min-musulmon yurtdoshlarimizni, butun xalqimizni ulug‘ va mo‘tabar ayyom – Qurbon hayiti bilan chin qalbimdan samimiy muborakbod etib, o‘zimning yuksak hurmatim va ezgu tilaklarimni bildirishdan g‘oyat mamnunman.
Jamiki islom ummati uchun qadrli bo‘lgan ushbu shukuhli bayram – Iyd al-Adhoni el-yurtimiz bilan birgalikda tinch va osoyishta muhitda kutib olayotganimiz uchun, avvalo, mehribon va qudratli Alloh taologa behisob shukronalar aytamiz.
Hech shubhasiz, keyingi yillarda Yangi O‘zbekistonda ijtimoiy, xalqchil davlat barpo etish, uning ma’naviy asoslarini mustahkamlash va ta’sirchanligini oshirishda muqaddas islom dini, uning asosiy bayramlaridan biri bo‘lgan Qurbon hayiti ham muhim rol o‘ynamoqda.
Ayniqsa, bu bayramning insonparvarlik, ahillik, saxovat va olijanoblik kabi fazilatlari yurtimizda “Inson qadri uchun, inson baxti uchun” degan ezgu g‘oya asosida amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlarga uyg‘un va hamohang bo‘lib, aholining ehtiyojmand qatlamlarini qo‘llab-quvvatlash, keksalar, yoshlar va xotin-qizlar haqida alohida g‘amxo‘rlik ko‘rsatish, kambag‘allikni qisqartirishga qaratilgan dasturlarimiz samarasini oshirishga xizmat qilayotganini alohida ta’kidlash o‘rinlidir.
Aziz do‘stlar!
Bugungi kunda mamlakatimizda turli millatlar va diniy konfessiyalar o‘rtasidagi hamjihatlikni mustahkamlash, vijdon erkinligini ta’minlash, diniy-ma’rifiy merosimizni asrab-avaylash, yosh avlodni milliy va umumbashariy qadriyatlar ruhida tarbiyalash bo‘yicha ulkan ishlar amalga oshirilmoqda.
Bu haqda so‘z yuritganda, islom dinining ezgu tamoyillarini chuqur o‘rganish, buyuk tariximiz va madaniyatimiz durdonalarini, mashhur allomalarimizning boy merosini to‘plash va keng targ‘ib etishga alohida e’tibor qaratilayotganini ta’kidlash lozim. Jumladan, ko‘hna Sharq mo‘jizasi – Samarqand shahri 2025 yilda islom madaniyati poytaxti, deb e’lon qilindi, ulug‘ vatandoshimiz Imom Moturidiyning 1155 yillik tavallud sanasi yurtimiz bo‘ylab keng nishonlanmoqda, Imom Buxoriy, Imom Moturidiy va Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari qatoriga, shu yil Buxoro shahrida o‘z faoliyatini boshlaydigan Bahouddin Naqshband ilmiy-tadqiqot markazi ham qo‘shildi.
Poytaxtimiz Toshkent shahrida bunyod etilayotgan Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy-ma’naviy yo‘nalishdagi ulkan va noyob loyiha sifatida el-yurtimiz va xalqaro jamoatchilikda katta qiziqish uyg‘otmoqda. Bu muazzam maskan ko‘p ming yillik qadimiy tariximiz, boy va betakror milliy madaniyatimizning yorqin timsoli sifatida Yangi O‘zbekiston hayotidagi g‘oyat muhim voqeaga aylanadi, deb ishonaman.
Hurmatli yurtdoshlar!
Shu saodatli kunlarda 15 ming nafar vatandoshimiz muqaddas haj ziyoratini ado etmoqda. Ezgu duo va niyatlar ijobat bo‘ladigan mana shunday munavvar lahzalarda ularni ham Qurbon hayiti bilan samimiy qutlab, Yaratgandan yurtimizga sog‘-omon qaytib kelishlarini so‘raymiz.
Umid qilamizki, muhtaram hojilarimiz jamiyatimizda birdamlik, oila va mahallalarimizda mehr-oqibat muhitini yanada mustahkamlash, yoshlarimiz tarbiyasini kuchaytirish, ularni ilm-ma’rifatga, zamonaviy kasb-hunarlarni egallashga, Vatan himoyachisi bo‘lishga targ‘ib etish, muhtoj insonlarga ko‘mak berishda alohida ibrat va namuna ko‘rsatadilar.
Qalblarimiz quvonchga to‘lgan ushbu fayzli kunlarda xorijiy davlatlarda bo‘lib turgan vatandoshlarimizni ham bugungi ulug‘ ayyom bilan chin dildan qutlab, ularga sog‘lik-omonlik, baxt va omad tilaymiz.
Jahonning uzoq-yaqin o‘lkalaridagi musulmon ummatini ham qizg‘in tabriklab, ularning xalqlari va mamlakatlariga tinchlik, ravnaq va farovonlik tilab qolamiz.
Aziz va muhtaram vatandoshlar!
Hozirgi kunda dunyo naqadar murakkab va tahlikali bo‘lib borayotganini barchamiz ko‘rib turibmiz. Bunday keskin sharoitda yurtimizda tinchlik, o‘zaro hurmat va totuvlik muhitini saqlab, barcha soha va tarmoqlarda fidokorona mehnat qilib ko‘zlagan yuksak maqsadlarimizga yeta olamiz.
Albatta, o‘z tarixida ne-ne sinov va mashaqqatlardan munosib o‘tgan mard va olijanob xalqimiz bunga har tomonlama qodir.
Bu yo‘lda el-yurtimizga mansub mehr-oqibat, o‘zaro birlik va jipslik biz uchun beqiyos kuch-qudrat manbai bo‘lib xizmat qiladi, deb ishonaman.
Siz, azizlarni muqaddas Qurbon hayiti bilan yana bir bor chin dildan tabriklab, barchangizga tinchlik-xotirjamlik, sihat-salomatlik, xonadonlaringizga fayzu baraka tilayman.
Qutlug‘ ayyom barchamizga muborak bo‘lsin!
Shavkat Mirziyoyev,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti