— Qurbonlik qiladigan odam 10 kun oldin sochini, soqolini, tirnog'ini olishi mumkin emas, degan gaplar bor. Shu rostmi?
— O'sha qisqartirmay turish shariat tarafidan mustahab qilingan. Ya'ni qilgan odam savob oladi, qilmaganga esa gunoh yo'q. Va bu amal Zulhijja oyining hurmati va odobi yuzasidandir.
— Biz tomonlarda qurbonlik uchun so'yiladigan qo'y dalaga qo'yib yuborilganda adashib ketmaslik uchun qulog'i qaychida ozroq qirqilib, belgi qilinadi. Lekin eshitishimcha, bunday qilish shariatimizda mumkin emasmish va bu qo'ylar qurbonlikka o'tmasmish... Shunga oydinlik kiritib bersangiz?
— Ali roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bizlarni ko'z va qulog'ini yaxshilab ko'rib olishimizga, g'ilayni, muqobalani, mudobarani, xarqoni va sharqoni qurbonlik qilmasligimizga amr qildilar. Men: “Muqobala nima?”dedim.“Qulog'ining bir tomoni kesilgan”, dedilar. “Mudobara nima?” dedim.“Qulog'ining uchi kesilgan”, dedilar. “Sharqo nima?” dedim.“Qulog'i yorilgan”,dedilar.“Harqo nima?” dedim. “Qulog'i belgi uchun yirtilgan”,dedilar(Sunan egalari rivoyat qilgan).
So'yiladigan jonivorning sog'lom bo'lishidan quyidagi hikmatlar ko'zda tutilgan:
Musulmonlarning Allohga nisbatan yuksak odoblari. Qurbonlik Alloh taologa atab qilingani uchun uni sog'-salomat, hech bir nuqsonsiz bo'lishiga urinish Alloh taologa nisbatan yuksak odobni ko'rsatadi. Qurbonlikning go'shti ham, qoni ham Alloh taologa kerak emasligi va etmasligi aniq. U zotga faqat taqvo etadi, xolos. Go'shti va qoni etmasa ham, qurbonlik qilinadigan hayvonning aybu nuqsonsizini topish esa taqvoning barkamolligi uchun urinishdir.
Kambag'allarning ko'ngillarini ko'tarish. Ularga yaroqsiz bo'lib qolgan, nuqsonli hayvonlar go'shtini emas, eng afzal hayvonlar go'shtini sovg'a qilish yaxshi ish. Bunda kambag'allarning ko'ngillari ko'tariladi. O'zlarini muhtaram kishilar sifatida his etadilar.
— Mening bir bosh qo'zichog'imni cho'pon boqib yurganida, bir ko'ziga tosh tegib, oqib tushdi. Shu qo'zichoq sog' qolsa, so'yib ehson qilsa bo'ladi-mi?
— Savob umidida go'shtini tarqatish, u bilan beva bechoralarni holidan xabar olish uchun, albatta bo'ladi. Ammo ibodat hisoblangan qurbonlik kabi amallar uchun joiz bo'lmaydi. Qurbonlik hayvonini barcha a'zolari salomat bo'lishi shart qilingan.
Muhammad Ayyub domla Homidov
Abu Hanifa aytdilar: "Men dahr’ (abadiy vaqt) nima ekanini bilmayman." Ya’ni, "Men unga "dahr" gapirmayman," degan iboradagi "dahr" so‘zidan qancha muddat qasd qilinganini bilmaganlar. Shuningdek, Imom Abu Hanifa quyidagi masalalarda ham tavaqquf qilib javob bermaganlar. Jumladan:
Birinchi savol: "Faqat najosat bilan oziqlangan hayvonning go‘shti qachon halol bo‘ladi?"
Bu masalada ulamolar ixtilof qilganlar: ba’zilar uch kundan keyin halol bo‘ladi, degan bo‘lsalar, boshqalari yetti kundan keyin, deganlar. Imom Abu Hanifa ushbu masalada tavaqquf qilib javob bermaganlar.
Ikkinchi savol: "Ovchi itni qachon "o‘rgatilgan" deb hisoblash mumkin?"
Imom bu masalaning yechimini amaliy tajriba bilan shug‘ullangan kishiga qoldirganlar. Ushbu masalada ba’zi ulamolar: "Agar it uch marta ovini yemasa, u o‘rgatilgan hisoblanadi", deganlar.
Uchinchi savol: "farzandni xatna qilish yoshi qachon?"
Bu masalada ulamolar ixtilof qilganlar: ba’zilar bolani 10 yoshida sunnat qilish kerak, deganlar; ba’zilar esa 7 yoshida yoki 12 yoshida qilish kerak, deb aytganlar. Imom Abu Hanifa esa ushbu masalada tavaqquf qilib javob bermaganlar.
To‘rtinchi savol: "Xunasa (ya’ni ikki jinsli odam) siydikni ikki joydan chiqarsa, uni erkak yoki ayol ekaniga qanday hukm beriladi?"
Bu masalaning javobini Imom Abu Hanifa ushbu dart ila balolangan kishiga qoldirib: "Siydikning qaysi joydan ko‘proq chiqishiga qaraydi", deb to‘xtalganlar.
Beshinchi savol: eshakning ortgan suvining pokligi masalasi bölib,
Abu Hanifa eshakning ortgan suvining pok yoki nopokligi masalasida qaror chiqarmaganlar.
Oltinchi savol: "Farishtalar payg‘ambarlardan afzalmi yoki yo‘qmi?"
Bu masalada ba’zi ulamolar payg‘ambarlar va maxsus insonlar farishtalardan afzal, deganlar. Imom Abu Hanifa esa ushbu masalada tavaqquf qilib javob bermaganlar.
Yettinchi savol: "Mushriklarning yosh holatda vafot etib ketgan bolalari oxiratda qayerda bo‘ladi?"
Bu masalada ba’zi ulamolar mushriklarning bolalari jannatda bo‘ladi, deganlar. Imom Abu Hanifa ushbu masalada tavaqquf qilib javob bermaganlar.
Sakkizinchi savol: "Masjid devorini shaxsiy mol bilan bezash mumkinmi?"
Ba’zi ulamolar zarurat bo‘lsa, masjidni bezash mumkin, deganlar. Imom Abu Hanifa ushbu masalada tavaqquf qilib javob bermaganlar.
To‘qqizinchi savol: "Jinlarning itoat va ibodatlari tufayli oxiratda insonlar kabi mukofotlanishlari masalasi"
Bu masalada Imom Abu Hanifa jinlar ham insonlar kabi mukofotlanadimi yoki yo‘qmi, degan savolda aniq bir fikr bildirmaganlar.
Xulosa qilib aytganda, bu holatlar Imom Abu Hanifaning chuqur ilmiy ehtiyotkorligi, taqvosi va shar’iy masalalarda asosli dalillarsiz qaror chiqarmaganliklarini ko‘rsatadi. Shuningdek, ular Qur’on va Sunnatni ijtihodlarining asosiy manbasi sifatida ko‘rganlar va qiyosni hech qachon ulardan ustun qo‘ymaganlar.
Azizbek Boqiyev,
Mir Arab oliy madrasasi o‘qituvchisi