Bu voqeani rus tili ustozimiz aytib bergandilar.

“1989-yil. O'shanda Respublika rus tili va adabiyoti Pedagogika instituti (hozirgi Jahon tillari universiteti)da o'qirdim. Yozgi ta'til tugay deb qolgan, 3-kurs endi boshlanish arafasi edi. O'zim yoqtirgan o'qish, dars qilish mas'uliyati, dunyoni unutib kitob o'qish zavqiga hech narsani tenglashtirmas, kitob men uchun, men kitob uchun tug'ilgandek edim! Yangi o'quv yiliga bir necha hafta qolgan, intiq kutib narsalarimni mehr bilan hozirlab qo'ygan edim. Bir varaqqa qiladigan ishlarim, rejalarim, o'qiladigan kitoblarimning ro'yxatini tuzib qo'ygandim.

Onam rahmatlik uy ishlariga talabchan edilar. Bu talaba, o'qishini o'qisin demasdilar. Uy ishlari bilan o'qishimni teng olib borishga majbur edim. Hammasini bir maromda olib borishga bazo'r ulgurayotgan kunlarimning birida uyimizga “mehmonlar” kelib qoldi. Sovchi ekan. Darrov unashtirishdi. Mendan so'rab ham o'tirmay rozilik berib yuborishdi. Na so'z, na yig'i-sig'i kor qildi. Ayni darslar qizigan pallada ota uyini tashlab, kelin bo'ldim. Axloq va tarbiya maskanimda olgan bilimlarimni qo'llash, ro'zg'orda o'rgangan tajribalarimni sinash payti kelgan edi. Epli onaning elagidan o'tgan, talabchan otaning chig'irig'idan chiqmagan mendek farzand – bir oilaga kirishib ketishimga anchayin amin edim. Biroq... oila bilan oilaning farqi bor ekan. Tushgan xonadonim katta, ish ko'p, vazifalar tugay demas, keldi-kettining orti uzilmasdi. Aksiga olgandek, yangi kelinlik kunlari qish fasliga to'g'ri kelib qoldi. Samovorda choy damla, qozonga o'tin qala, pechga ko'mir tashla, kirga suv qaynat, sahar ko'cha supur, sigirni sog', o't yul; kunduz o'qishga yugur, qaytgach, yana o'sha-o'sha takroriy ishlar. Kitob o'rniga o'tin quchoqlashga, qalam o'rniga tesha ushlashga bora-bora ko'nika boshladim...

Orada yukli bo'ldim. Yukimga yuk qo'shilganday bo'lar, darslarim o'lda-jo'lda qolib ketardi. Bir kun darsga borsam, ikki kun uydaman. Borsam ham arang o'tiraman. Nachora, oilani ham, o'qishni ham eplashim kerak. Chunki, ota-onam ziyoli insonlar bo'lsalarda, shu qoida asosida tarbiya qilgan edilar! Ammo uyimizdagi ishlar bunchalik ko'p emasdi.

Hullas, shu zaylda kunlar o'tib ketdi. Farzandlik bo'ldik. Hamma xursand. Tabiiyki, men ham. Ona bo'ldim! Lekin onalik yumushlari ham oson emasdi. Endi o'zimdan ko'ra ko'proq farzandimni o'ylar, uni parvarishlash uchun kuyib pishardim. Uy ishlarimiz engillashmas, aqalli kimdir “kel, sen dam ol” yoki “mana bu ishn keyin qil” deya qolmasdi. Mashaqqat cheksam ham, goho tanbehlar yomg'iriga shalabbo bo'lsam ham, gap qaytarmas, uydagilarga esa lom-mim demasdim. Barcha qizlarning qismati shu bo'lsa kerak-da, deb o'ylaganman, shekilli... Balki, ota-onamning tarbiyasi bunga yo'l ham qo'ymaganmidi?!

Yumaloq yostiqday o'qish ham nihoyalanib, yozgi imtihonlar boshlandi. Ilgari har bir o'qishda tibbiyotdan darslar qo'yilgan, davlat imtihonlariga tibbiyot sinovlari ham kiritilgan edi. Esimda, o'shanda dushanba kuniga tibbiyotdan imtihon qo'yildi. Kelinning yakshanbadan dushanbagacha bo'sh soatlari, ayniqsa imtihonga tayyorgarlik ko'rishi amri mahol. Tavakkal, boramanda, nechiga bo'lsa ham topshiraman dedim. Imtihonga tayyorgarligim – o'zimga-o'zimning bergan katta daldam bo'ldi. Hotirjam ko'zimni yumdim. Dunyo ko'zimga chiroyli ko'rindi. Kayfiyatim baribir yaxshi edi... lekin kechasi go'dagim ko'p bezovtalandi. Qaradim: issig'i baland, chirillab yig'lar, hech ovunmasdi. Imtihon tugul, o'zini ham unutgan devonaday zir yugurardim. Shu issiq menda chiqsa-yu, bolajonimning joni orom olsa! Tongga qadar go'dagimning harorati tushdi, tinchlanib uxlab qoldi. Nonushtadan so'ng, yolvora-yolvora imtihonga ruxsat oldim. Bolamni beshikka belab, buvisiga topshirdim. Yengil egnimga nimadur ildimda, ko'chaga otildim. Ko'chada yurmasdim, yugurardim, balki, oyog'im erga tegmay uchdimmi?

Imtihon. Ulgurish kerak. Mayli nima bo'lsa ham, topshirib kelaman.  Institut hovlisiga qadam qo'ydim. Jiddiy muhit, katta ustozlar, ko'zlari hadiksiragan talabalar. Chekka-chekkada kitob ushlagan kursdoshlarimni ko'rdim.

Tibbiyotdan dars bergan M.Vorfolomeeva ismli ustozimiz mening familiyamni chaqirdi. Kirdim. Bilet tortdim. Nazariy savollarning ba'zilariga javob berdim. Amaliy savol quyidagicha ekan: “Pintsetda ignani shpritsga qo'shib, ukol qilishni ko'rsating”. U mahalda shpritslar ko'p martalik, hozirgiday plastmassa emasdi. Pintsetni qo'limga oldim. Endi ignani temir tovoqdan olaman deb tursam, ustoz “To'xta! Qo'llaringni stolga qo'y”, dedi. Qo'ydim. Qaradi-yu: “Ux... Gryazniee ruki!” dedi-da, 30 sm.lik chizg'ichda qo'llarimga “sharaq” etib soldi. Haqiqatda qo'llarim kir edi: tirnoqlarim orasi ko'mirdan qoraygan, qo'llarim yorilgan, kamiga sho'ralab, timsohning terisiga o'xshab dag'al bo'lib qolgan edi. Bir qo'llarimga, bir ustozga qarayman. Na yig'lashni va na gapirishni bilaman. Hammaning oldida izza bo'lganim qattiq alam qildi. Ho'rligim keldi. Shartta xonadan otildimu, bekatga qarab yugurdim. Menga kim qo'yibdi imtihonni? Bolam kasal bo'lsa, uyda shuncha ish bo'lsa, menga imtihon kerakmidi! Shunaqa imtihonni kutganmidim? Tamom, haydashsa, o'qishdan haydab yuborishsin. Ketaman! Bekatga ettim. Ko'zim jiqqa yoshga, ichim alamga to'ldi. Boshimni ham qilib, ko'zyosh to'kardim. Kimdir ortimdan chaqirdi: “Umidaxon, ustoz sizni chaqiryaptilar!” Dugonam ortimdan ergashib kelibdi. Men: “Bormayman, qaytib o'qishga ham kelmayman”, dedim. Dugonam majburlab, qo'llarimdan tortib o'qishga qaytarib olib ketdi. Kirdim. Boya qo'llarimga chizg'ich bilan urgan ustoz xonada menga qarab turardi. Ichimdan qaltiroq keldi. Endi battar koyiydi. Hali xumoridan chiqmagan ko'rinadi, deya battar siqildim. “Beri kel!” dedi. Bordim. “Qo'llaringni cho'z” dedi. Ming hadikda qo'llarimni cho'zdim-u, ko'zimni yumdim. Boshqa biror narsani ko'rishga yuragim toqat qilmaydi, nima qilsa, qilsin, dedim. Dag'al qo'llarim mayin qo'llar orasiga qo'yildi. Yumshoq kaft qo'llarimni ustidan ohista siladi. Ustoz qo'llarimni biroz yuqoriga ko'tardi, ularni o'pdi va: “Bu qo'llar o'pishga loyiq!” Bunisini kutmagan edim. Keyin ustoz M.Vorfolomeeva uzoq gapirdi: “Qizim, meni kechir... Sening oilali ekaning, katta xonadonda yumushlaring ko'p ekanligini, shunday bo'lsada, o'qishni tashlamay harakat qilayotganingni bilmagan ekanman. Mehnatda qoraygan bu qo'llar ehtiromga loyiq. Qizim imtihondan o'tding, ketaver”, dedi. Boya xafa bo'lib yig'lagan bo'lsam, endi quvonchdan entikib-entikib yig'lardim. Ichimdagi barcha qora bulutlar tarqalib ketdi.

Yillar o'tdi. O'qishni tamomladim. O'zim ustoz bo'ldim, necha-necha shogirdlar chiqardim. O'sha qo'llarimdan o'pgan ustozimni aslo unutmadim. M.Vorfolomeeva nafaqat bilimli ustoz, balki ham kuchli pedagog, ham yaxshi psixolog edi.

Shuni anglab etdimki, tashqi ko'rinishga qarab baho berish katta xato! O'quvchining darsda oqsayotgani dangasalikdan, biror vazifani uddalay olmayotgani qobiliyatsizlikdan, ko'zlari ishgani ko'p uxlaganidan bo'lmasligi, balki boshqa sababi bor bo'lishi mumkinligini tushunib etdim. Talaba va o'quvchilar bilan ishlash jarayonida avvalo uning ruhiyati, ichki dunyosini anglashga, shu asosida muomala qilishga harakat qiladigan bo'ldim. Hayot menga shuni o'rgatdi. O'zim bosib o'tgan mashaqqatli kunlar hulosasiga e'tiborli bo'ldim.

Barcha yosh ustozlarga tavsiyam shuki, ilm olish faqat kitob bilan chegaralanib qolmaydi. Balki, katta ustozlar tajribasi, keksalarimizning hayot saboqlariga e'tibor berish, oltinga teng nasihatlariga quloq tutish zarur. Ular bizga odam bo'lib yashashni, odamni qanday yashatish kerakligini oddiy gaplar bilan o'rgatib qo'yadilar...”

N.Saidakbarova,

Toshkent islom instituti

“Hadis va Islom tarixi kafedrasi” o'qituvchisi