Mamlakatimizning Avstriyadagi elchixonasi tashabbusi bilan Vengriyada yashab ijod qilgan o'zbek olimi Mulla Isoq Ibrohim (1836-1892) tavalludining 186 yilligi munosabati bilan vatandoshimiz dafn etilgan Feyer viloyati Velentse shaharchasidagi qabristonda gulchambar qo'yish marosimi o'tkazildi, deb xabar bermoqda “Dunyo” AA.
Marosimda Turkiy davlatlar tashkilotining Vengriyadagi vakolatxonasi rahbari Yanosh Hovari, Velentse shahri meri Gerxard Akosh, vengriyalik turkolog olimlar va tadqiqotchilar hamda O'zbekistonning Avstriyadagi elchixonasi vakillari ishtirok etdilar.
Yanosh Hovari o'z nutqida venger va o'zbek xalqlari qadim aloqalarga egaligi xususida to'xtalar ekan, ikki xalqning tarixiy kelib chiqishi bir-biriga tutash ildizlarga borib taqalishini, o'zaro tarixiy munosabatlar XIX asrda Armin Vamberi va Mulla Isoqning o'zaro do'stligi natijasida qayta tiklanganligini alohida ta'kidladi. “Hozirgi paytda mamlakatlarimiz o'rtasidagi o'zaro munosabatlar O'zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoev va Vengriya Bosh vaziri Viktor Orban sa'y-harakatlari bilan sifat jihatdan yuqori bosqichga ko'tarilgan”, dedi u.
Shuningdek, turkshunos olimlar Mulla Isoqning Vengriyada kechgan hayoti haqidagi tarixiy ma'lumotlarga alohida e'tibor qaratdilar. Hususan, Vengriya Fanlar akademiyasi tadqiqotchisi D.Somfai o'zbek olimi Mulla Isoq o'z hayot yo'li va ijodi bilan Vengriya madaniyati rivojiga hissasini qo'shganini alohida ta'kidladi.
Mulla Isoq 1836 yilda Qoraqolpog'istonning Qo'ng'irot tumanida tavallud topgan. 1863 yilda Hivada Muhammadaminbek madrasasi talabasi bo'lgan vaqtida vengriyalik mashhur tukrshunos olim, sayohatchi Armin Vamberi bilan uchrashgan va u bilan birgalikda Turkiya orqali Vengriyaga kelgan. Mulla Isoq mahalliy xalq tilini o'rganib Vengriya Fanlar akademiyasining Sharqshunoslik kutubxonasida ishlagab ijod qilgan. U shu erda oila qurgan va hayotining so'nggi damlarida Vengriyaning Velentse shaxarchasiga ko'chib kelgan. Vatandoshimiz 1892 yili 56 yoshida vafot etgan.
Mulla Isoq Armin Vamberining do'sti va shogirdi bo'lgan. Armin Vamberi o'zining 1864 yildagi “O'rta Osiyoga sayohat” nomli mashxur asarida Mulla Isoq haqidagi ma'lumotlarni yozib qoldirgan.
Mulla Isoq venger yozuvchisi Yanosh Aronning «Ajoyib ohuning hikoyati» she'riy asarini mojar imlosida o'zbek tiliga tarjima qilgan. Hozirgi paytda ushbu kitobning asl nusxasi Vengriya Fanlar akademiyasi kutubxonasida saqlanmoqda.
Alohida qayd etish joizki, mazkur tarjima asarning yangi taxrirdagi nusxasi Vengriya Bosh vaziri V.Orbanning 2021 yil mart oyida O'zbekistonga buyurgan tashrifi chog'ida O'zbekiston Prezidenti Sh.M.Mirziyoev tomonidan unga tuhfa qilingan.
Qoraqalpog'iston Respublikasi Qo'ng'irot tumanida Mulla Isoq Ibrohim nomi bilan ataladigan jome masjid mavjud. Uning peshtoqida Vengriyaning O'zbekistondagi elchixonasi bilan birgalikda Mulla Isoq Ibrohimning Vengriyadagi hayoti haqidagi ma'lumotlar bitilgan lavha o'rnatish rejalashtirilgan.
O'zbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati
Xolid ibn Valid roziyallohu anhu yoshlari o‘tib, keksayib qolgan chog‘larida Mus'hafi sharifni olib, yig‘lab turib shunday der edilar: “Jihodlar bilan ovora bo‘lib seni o‘qiy olmay qoldik”.
Bu qandayin go‘zal uzr! Xo‘sh, biz o‘zimizni nima deb oqlaymiz?! Xolid ibn Valid roziyallohu anhu shundayin gap aytdilar, ammo biz nima deymiz?! Qiyomat kunida “Qur’oni karim o‘qishdan seni nima chalg‘itdi?!” – deb so‘ralsak, nima deb javob beramiz?! Toki u bizni zararimizga emas, foydamizga hujjat bo‘lishi uchun ko‘ksimizga bosib, kechayu kunduz tilovat qilib bormaymizmi?! Axir Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Alloh taoloning zikrini lozim tut, Qur’oni karim tilovatida mahkam bo‘l. Chunki bu sening osmondagi ruhing, yerdagi zikringdir” [1], deganlar.
Quroni karim oyatlarini tadabbur qilmasdan, ma’nolari haqida fikr yuritmagan holda, hech qanday tushunchasiz ko‘p tilovat qilish asosiy maqsad emas. Agar inson bir necha oyatni tadabbur qilsa, tafsir kitoblariga murojaat etsa yoki tafsir darslariga qatnashsa, ma’nolarni o‘zlashtirsa va ularga amal qilsa, bu ishi o‘sha inson uchun ulkan yaxshilik, xayr-baraka bo‘ladi.
Imom G‘azzoliy hazratlari bunday deydilar: “Qur’on siz so‘rashingiz mumkin bo‘lgan va u sizning so‘rovlaringizga javob bera oladigan tirik Rasuldir. Siz unga quloq solsangiz, u sizni qondiradi”.
Qalblari iymon nuri ila qorishib ketgan zotlar uchun, albatta, Qur’onda shifo bordir. Yana Qur’oni karimda sarosima, shaytoniy vasvasalar, nafsu havoga ergashishdan saqlovchi shifo bor. Qur’on o‘qigan paytimizda bizni farishtalar qurshab oladi va ular ham bizga qo‘shilib Rahmon bo‘lgan Zotning oyatlariga quloq tutadi. Samo farishtalari tuni bilan Qur’onga qoim bo‘ladigan yer farishtalariga yaqinlashadilar. Endi ayting-chi, odamlar uxlayotgan paytda, tun qorong‘usida biz Qur’on tilovat qilyapmizmi?! Yeru osmonlar Robbi bizga quloq soladigan darajada oyatlarini tilovat qilyapmizmi?!
Alloh taoloning shifo oyatlari quyidagilardir:
«...Va mo‘min qavmlarning ko‘ngillariga shifo beradir» (Tavba surasi, 14-oyat).
«Ey odamlar! Sizga o‘z Rabbingizdan mav’iza, ko‘ksingizdagi narsaga shifo, mo‘minlarga hidoyat va rahmat keldi» (Yunus surasi, 57-oyat).
«Biz Qur’onni mo‘minlar uchun shifo va rahmat o‘laroq nozil qilurmiz...» (Isro surasi, 82-oyat).
«...U iymon keltirganlar uchun hidoyat va shifodir...» (Fussilat surasi, 44-oyat).
«...Unda (asalda) odamlar uchun shifo bordir...» (Nahl surasi, 69-oyat).
«Bemor bo‘lganimda menga shifo beradigan ham Uning O‘zi» (Shuaro surasi, 80-oyat).
Qur’oni karimni tilovat qilish, eshitish, amal qilish va har bir ishda undagi hukmlarga tayanib ish ko‘rishdan chetlashmang!
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] Imom Ahmad rivoyati.