Sayt test holatida ishlamoqda!
26 Iyul, 2025   |   1 Safar, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:36
Quyosh
05:13
Peshin
12:35
Asr
17:36
Shom
19:50
Xufton
21:19
Bismillah
26 Iyul, 2025, 1 Safar, 1447

“Sen oilangda baxtli bo'lsang, ko'chada ham baxtlisan”

17.05.2022   2008   4 min.
“Sen oilangda baxtli bo'lsang, ko'chada ham baxtlisan”

Oila – muqaddas tushuncha. Har bir odam o'zini oilasiz tasavvur qila olmaydi. Oila jamiyatning bir bo'lagi.

Barcha narsa juft-juft bo'lib yaratilgan ekan, shunday yashash tabiat qonunidir. Lekin oila bo'lib yashash tabiat taqozasidir. Yer yuzida birinchi oilani Odam Ato bilan Momo Havo tuzishgan. Ular uzoq ayriliqdan keyin bir-birini juda sog'inib qolishgach, diydor ko'rishganlar. Muhabbat tarixi ham birinchi otamiz va birinchi onamizdan boshlanadi desak, yanglishmaymiz. Muhabbat juda qadimgi tushuncha, lekin uni har bir yurak yangilaydi, deganida shoir haqdir.

Ma'lumki, oila jamiyatning birinchi va birlamchi zarrasidir. Jamiyat ana shu kichik zarralardan tashkil topadi. Lekin u shunchaki zarra emas, tirik vujudlar ittifoqidir. Har bir tirik vujudning o'zi alohida bir olam. Yer yuzida agar 7 milliarddan ortiq odam yashasa, ularning har biri o'ziga xos fe'l-atvorga ega, bir odam ikkinchi odamdan nimasi bilandir farqlanadi, bu yorug' jahonda bir-birini aynan takrorlaydigan kishilar yo'q. Odamlarki betakror bo'lsa, oilalarning bir-biriga o'xshamasligi o'z-o'zidan ayondir. Er va xotin – ikki tirik vujudning, ikki odamning o'zaro ittifoqidan paydo bo'lgan uchinchi bir olam- bu oiladir. Ittifoq iborasida ahillik, totuvlik degan ma'nolar ham bor, albatta. Agar oila haqiqatan tinch-totuv, ahil bo'lsa, olam guliston. Aks holda turmush do'zaxga aylanadi, oila esa zindonning o'zi bo'ladi, er-xotin esa bir-biriga raqib va raqiba bo'lib qoladilar, buning jabrini esa ulardan ko'ra farzandlari, yaqin qarindoshlari tortadilar. Jamiyatga moddiy va ma'naviy ziyon etadi.

Darhaqiqat, oila faqat er va xotinning o'zidan iborat emas. Oila er- xotin, ularning bola-chaqalari, eng yaqin tug'ishganlaridan iborat kishilar guruhi, boshqacha aytganda xonadondir. Oila odamlarning tabiiy, iqtisodiy, huquqiy, ma'naviy munosabatlarlariga asoslangan ijtimoiy birligidir. Tabiiy munosabat deyilganda, er-xotinlik munosabatlari, farzand ko'rish; iqtisodiy munosabatlar deyilganda, mulkiy munosabatlar: uy-ro'zg'or, hovli-joy – boshpana – kichik vatan; xuquqiy munosabat deyilganda, nikohni davlat yo'li bilan qayd etish nazarda tutilmoqda. Oila rasmiy tus olgan taqdirdagina, er xotini oldida, xotin eri oldida,ularning ikkovlari farzandlari oldida, farzandlari ota-onalari oldida mas'uliyati va burchlari, haqlari bo'ladi. Ma'naviy munosabat deyilganda er-xotin, ota-ona va farzandlari o'rtasidagi mehr-muhabbat, mehr- oqibat, odob-axloq, ta'lim- tarbiya kabi insoniy tuyg'ular va talablar ko'zda tutilmoqda.

Oila a'zolari bir-birlari bilan umumiy turmush, o'zaro iqtisodiy-mulkiy, huquqiy,axloqiy, ruhiy aloqalar bilan bog'lanadi. Oilaning birinchi vazifasi o'z nasl-nasabini davom ettirishdan, solih va soliha farzandlarni tarbiyalashdan, oila a'zolarining tirikchiligini, bo'sh vaqtni ko'ngilli o'tkazishni ta'minlashdan iborat.

Oilaviy munosabatlar nisbatan mustaqil hodisa bo'lib, oilaning ichki ishlarlariga hech kim huda-behuda aralashishga haqli emas. Shu sababli oila muqaddas va daxlsiz hisoblanadi. Oila o'ziga xos kichik bir muxtor davlatdir. Lekin oila osmondan tushmaydi, oila jamiyatdan tashqarida bo'lmaydi, uning tarkibida bo'ladi. Oilaviy munosabatlar jamiyatdagi mavjud ijtimoiy, iqtisodiy, mafkuraviy va ma'naviy munosabatlar bilan belgilanadi va ular ta'sirida o'zgarib boradi. Oilaviy munosabatlar jonli va o'zgaruvchan jarayondir. Shunga ko'ra har bir jamiyat o'ziga mos va xos oila turini tanlaydi va shakllantiradi. Masalan, XII asrdagi o'zbek oilasi bilan bugungi o'zbek oilasi o'rtasida farqlar bor.

O'zbek oilasining jahondagi boshqa oilalarga o'xshash tomonlari ko'p. Shu bilan birga uning o'ziga xos jihatlari ham yo'q emas. Halqimizda, nikoh eng, avvalo, Arshi a'loda o'qilur, keyin esa erda, degan naql behudaga aytilmagan. Ota-bobolarimizning azaliy tushunchalari bo'yicha, nikoh – ilohiy ahd, oila muqaddasdir.

Hazrat Rumiy: “Sen oilangda baxtli bo'lsang, ko'chada ham baxtlisan”, deb bejiz aytmaganlar. Baxtli oila – baxtli hayot asosi hisoblanadi. Bunday oilalarni asrab-avaylash eng asosiy vazifalarimizdan. Baxtli oilamiz qadriga etish har birimizning burchimiz. Oila baxtli bo'lishida esa diniy tarbiya va ilmning ahamiyati juda kattadir.

Faxriddin YeRNAZAROV,
Toshkent Islom instituti
“Tillar” kafedrasi katta o'qituvchisi.

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Yarimta olma haqqi

21.07.2025   5682   2 min.
Yarimta olma haqqi

Sobit ibn Ibrohim tahorat ola turib ariqda oqib kelayotgan bir olmaga ko‘zi tushadi va olmani olib yeydi. Olmaning yarmini yeb bo‘lganida, uning haqqi haqida o‘ylab qoladi. Shu xayolda Sobit ibn Ibrohim ariq chetidan yurib olma oqib chiqqan bog‘ga kiradi va bog‘ egasiga:

– Yeb qo‘ygan yarimta olmam uchun haqqingizni halol eting. Qolgan yarmi mana, oling, – deydi.

– Mayli, haqqimni halol etaman, faqat bir shartim bor, – deydi bog‘ egasi yigitning halol, taqvoli ekanini anglab.

– Shartingizni ayting, – deydi Sobit ibn Ibrohim.

Shunda bog‘ egasi:

– Bir qizim bor, uni nikohingga olasan. Lekin rozi bo‘lishingdan avval uning holatidan seni ogoh etishim lozim. Qizimning ko‘zi ojiz, hech narsani ko‘rmaydi, soqov – gapirmaydi va yana qulog‘i eshitmaydi – kar, qimirlamaydi – shol, – deydi.

Bog‘ egasining gaplarini eshitgan Sobit ibn Ibrohim lol bo‘lib qoladi. Yeb qo‘ygan yarimta olmaning haqqidan qo‘rqib, qizga uylanishga rozi bo‘ladi va:

– Mayli, taklifingizni qabul qildim, zora shu bilan Allohning roziligiga erishsam, – deydi.

Ota qiziga oq fotiha beradi. To‘y-tomoshalar o‘tgach, Sobit ibn Ibrohim salom berganicha qizning yoniga kiradi. Qiz salomga alik qaytargancha qo‘li ko‘ksida qulluq qiladi.

Yigit bo‘layotgan ishlardan hayratlanadi: Bu juda g‘alati-ku, soqov emas ekan-da, salomimga javob berdi. Tik turibdi, demak shol ham emas. Qo‘li ko‘ksida, bundan chiqdi ko‘zlari ham ko‘radi”.

Yigit shoshgancha tashqariga chiqadi va qizning otasiga: “Bu menga va’da qilingan qiz emas-ku, ko‘r, soqov, kar va shol deganingizning boisi ne?!” – deydi.

“Nega endi?” – izoh beradi qizning otasi: “Bu o‘sha qiz. Ko‘zi ojiz deganim – uning ko‘zlari Alloh harom qilgan narsaga boqmagan, qulog‘ining karligi – Alloh harom qilgan narsalarga quloq tutmagan, soqovligi ham rost, chunki tili Allohning zikrigagina aylangan, sholligi – yomon ishga yurmagan”.

Sobit ibn Ibrohim birovning haqqidan qo‘rqqanligi evaziga oliy mukofotga erishadi. Vaqt o‘tishi bilan uning ayoli yer yuzini ilm va fiqhga to‘ldirajak bir zotga, buyuk Imom Abu Hanifaga homilador bo‘ladi.