“Qaza'” nima ekanini bilasizmi?
Hadis sharhi
Ibn Umar roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam qaza'dan qaytardilar. Men Nofe'ga: “Qaza' nima?” dedim. U: “Yosh bola boshi (sochining)ning bir qismini olib, bir qismini qoldirish”, dedi» (Imom Muslim rivoyati).
Rasululloh sollallohu alayhi va sallam ummatni qaza'dan, ya'ni sochning ba'zisini olib, ba'zisini qoldirishdan qaytardilar. Abu Dovud “Sunan”ida: “Sochning hammasi olinadi, undan biror narsa tark qilinmaydi. Ba'zisi qisqartirilib, ba'zilari qoldirilmaydi. Sochni qaza' ko'rinishida olish tabiiy xilqatni o'zgartirish hisoblanadi. Bu qaytarigan amaldir”, degan.
Ibn Umar roziyallohu anhumodan qilingan boshqa rivoyatda Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning huzurlariga bir bola keltiriladi. Uning boshidagi ba'zi sochlari olingan, ba'zilari esa olinmagan edi. Shunda Rasululloh: “Soch olsangizlar, barchasini olinglar yoki tark qilsangizlar, barchasini tark qilinglar”, dedilar.
Agar zarurat bo'lmasa, qizlarning kichigini ham, kattasini ham sochi qirib olinmaydi. Boshda jarohat bo'lib, davolash uchun soch olsa, zarari yo'q. Chunki Rasululloh sollallohu alayhi va sallam hijomaga ehtiyoj sezdilar va ehromdaliklarida sochini oldirdilar.
«Ibn Umar roziyallohu anhumo: “Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning qaza'dan qaytarganlarini eshitdim”, dedi. “Qaza' nima?”, dedim. Ubaydulloh bizga ishora qilib: “Agar bolaning sochini qirib olsangizlar ba'zi joylarini olib, ba'zi joylarini qoldirmanglar yoki boshning ikki yoni va old tomonini qoldirmanglar”, dedi.
Hazrat Ali roziyallohu anhu: “Rasululloh sollallohu alayhi va sallam ayollarning sochini qirib olishdan qaytarganlar”, dedi. Barcha hadislarda qaza' va uning kayfiyati, Alloh taolo erkaklarni undan qaytargani, sochlarni qirib olishi kerakligi haqida gapirdik. Bu masala atroflicha izohlandi. Ammo bu qaytariq ayollarga tegishli emas. Chunki ayollarga sochni qirib olish vojib emas. Sababi, soch ayollarga husn va ziynat qilib berilgan.
Soch – ayollar ziynatlanishida eng muhim narsa. Ayollar erlari uchun sochlarini asraydilar va turmaklab ziynatlanishadi.
To'rt mazhab ulamolari qaza' turli joylarda bo'lsa, makruh ekaniga ijmo qilganlar. Agar davolanish va shu kabi narsalar bo'lsa, joiz. Qaza'ning haromligiga kelsak, agar biror kishi u ishni o'zga dindagilarga yoki fosiqlarga taqlidan qilsa, harom bo'ladi. Bu haqda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Kim bir qavmga taqlid qilsa, u ulardandir”, deganlar.
Ibn Umar roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Kim bir qavmga taqlid qilsa, u ulardandir. Ya'ni,tashqi ko'rinishda, kiyinishda, ba'zi amallarda ko'rinadi”, dedilar».
Alloh taolo bunday marhamat qiladi: “Imon keltirgan zotlar uchun dillari Allohning zikriga va nozil bo'lgan haq (Qur'on)ga moyil bo'lish (vaqti) kelmadimi?! (Yana ular uchun) ilgari kitob ato etilgan, so'ngra (payg'ambarlaridan keyingi) muddat uzaygach, dillari qotib ketgan kimsalar (ya'ni, yahudiy va nasroniylar) kabi bo'lib qolmaslik (vaqti kelmadimi)?! Ularning ko'pi fosiq (itoatsiz)dirlar!” (Hadid surasi, 16-oyat).
Ibn Kasir rahimahulloh tafsirida bunday deyiladi: «...(Yana ular uchun) ilgari kitob ato etilgan, so'ngra (payg'ambarlaridan keyingi) muddat uzaygach, dillari qotib ketgan kimsalar (ya'ni, yahudiy va nasroniylar) kabi bo'lib qolmaslik (vaqti kelmadimi)?!..” Bu oyat asliy va far'iy masalalarda ahli kitoblarga o'xshashdan qaytarilganiga ishoradir».
Abu Hurayra roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi va sallamdan rivoyat qiladi: “Ummatim to o'zlaridan avvalgi zamonlardagilarga qarichma-qarich, ziro'ma-ziro ergashmagunlaricha Qiyomat qoim bo'lmaydi. Hatto ular zobbning uyasiga kirgan bo'lishsa, sizlar ham xuddi shunday unga kirasizlar”. “Yo Rasululloh, forslar va rumlarga o'xshabmi?” dedik. U zot: “Ular bo'lmay kim bo'lsin?!” dedilar» (Imom Buxoriy rivoyati).
Manbalar asosida
Dilfuza RAHIMOVA
tayyorladi.
Feyk xabar tarqatish yolg‘onga sheriklikdir
Bugungi kunda axborot tarqatish imkoniyati har bir insonda mavjud. Birgina so‘z, aloqa qurilmalaridagi birgina harakat butun jamiyatda shov-shuv, vahima keltirib chiqarishi mumkin. Anglamay yoki o‘yinqaroqlik bilan yoki maqsadli yolg‘on axborot tarqatish hollari ko‘p kuzatilmoqda. Xususan, din va e’tiqod kabi nozik masalalarda tarqatilayotgan feyk xabarlar nafaqat shaxsiy xatolik, balki jamiyatga salbiy ta’sir o‘tkazuvchi umumiy mas’uliyat hamdir.
Yolg‘on gapirish og‘ir gunohlardan sanaladi. Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam dedilar: “Rostgo‘ylikni mahkam tutinglar. Zero, rostgo‘ylik ezgulikka yo‘llaydi, ezgulik esa jannatga boshlaydi. Kishi rost gapirish va rostgo‘ylikka intilishda davom etaveradi, natijada Alloh huzurida rostgo‘y deb yoziladi. Yolg‘onchilikdan saqlaninglar. Zero, yolg‘onchilik gunohkorlikka, fojirlik esa do‘zaxga boshlaydi. Banda yolg‘on gapirish va yolg‘onchilikka intilishda davom etaveradi, nihoyat Alloh huzurida yolg‘onchi deb yozilad”, dedilar. (Imom Buxoriy, Muslim, Termiziy rivoyati).
Shunday ekan, haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan axborotni tarqatish qat’iy man qilingan.
Feyk xabar tarqatishning ko‘plab salbiy oqibatlari bor:
- Jamiyatda fitna keltirib chiqaradi – noto‘g‘ri ma’lumot odamlar o‘rtasida ishonchsizlik, gumon va bo‘linishlarga sabab bo‘ladi;
- Dinning mavqeyini tushiradi – to‘g‘ri tushunchalarni buzib ko‘rsatadi, e’tiqod qiluvchilarni adashtiradi;
- Rasmiy diniy muassasalarga nisbatan ig‘vo va ishonchsizlikni keltirib chiqaradi – feyk xabarlar ba’zan taniqli rasmiy diniy mas’ullar nomidan soxta fatvo va bayonotlar sifatida tarqatiladi;
- Jinoyatga olib boradi – ba’zi hollarda feyk xabarlar odamlarni tajovuzkor harakatlarga undaydi.
Qur’oni karimning Hujurot surasi 6-oyatda shunday marhamat qilinadi:
“Ey iymon keltirganlar! Agar fosiq xabar keltirsa, aniqlab ko‘ringlar, bilmay bir qavmga musibat yetkazib qo‘yib, qilganingizga nadomat chekuvchi bo‘lmanglar”.
Feyk, yolg‘on xabarlardan ehtiyot bo‘lish kerakligini Qur’oni karim ta’kidlamoqda. Demak, har qanday xabarni tekshirish va ehtiyot bilan yondoshish kerak.
Rost xabarni qanday ajratish mumkin:
- Rasmiy axborot manbalariga tayanish;
- Sarlavhasi emas, mazmuniga e’tibor berish;
- Tarqatayotgan shaxs yoki sahtfalarni tekshirib ko‘rish;
- Mutaxassislarga murojaat qilish.
Har bir xabar – tarqatuvchi uchun ham, undan foydalanuvchi uchun ham mas’uliyat. Aloqa vositalari va ijtimoy tarmoqlarga joylayotgan post bilan yo to‘g‘rilikni targ‘ib qilish, yoki odamlarni chalg‘itish mumkin.
Shunday ekan, feyk axborot tarqatish og‘ir ma’naviy jinoyatdir. Har bir musulmon bunday xatarli holatdan o‘zini va boshqalarni saqlashi lozim.
Xorazm viloyati Shayx Qosim bobo
jome masjidi imom-xatibi Shermuhammad Boltayev
