Umr davomida eng kamida bir marta umra ibodatini ado etish sunnati muakkada hisoblanadi. Umra ibodatini yilning xohlagan vaqtida ado etish mumkin. Ya'ni umra qilish uchun aynan biror vaqt tayin qilinmagan. Ammo besh kunda – arafa kuni, iydu qurbon va undan keyingi uch kunda umra qilish makruhi tahrimiy bo'ladi. Chunki bu kunlar haj arkonlari ado etiladigan kunlardir.
Umra ibodati uchun eng afzal vaqt Ramazon oyi hisoblanadi.
Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hijratdan so'ng to'rt marta umra, bir marta haj qilganlar.
Umra ibodati Qur'oni karimda haj ibodati bilan birga zikr qilingan:
وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ
“Alloh uchun haj va umrani tugal ado eting”[1].
Ya'ni Alloh taolo haj va umrani ado qiluvchilarga: “Haj va umraning shartlarini to'kis ado etinglar. Ularni ado etish asnosida zohiriy va botiniy nuqsonlarga yo'l qo'ymanglar”, deya buyurgan.
Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam umra ibodati haqida shunday deganlar:
عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ الْعُمْرَةُ إِلَى الْعُمْرَةِ كَفَّارَةٌ لِمَا بَيْنَهُمَا وَالْحَجُّ الْمَبْرُورُ لَيْسَ لَهُ جَزَاءٌ إِلاَّ الْجَنَّةُ.
رَوَاهُ مُسْلِمُ
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: “Umra (oldin qilingan) umragacha (bo'lgan) ikkalasining o'rtasidagi (sag'ira gunohlar)ga kafforot bo'ladi. Mabrur hajning mukofoti, albatta, jannatdir” (Imom Muslim rivoyat qilgan).
Ushbu hadisda umraning fazli ya'ni, ikkita umra o'rtasidagi bandalarning haqlariga taalluqli bo'lmagan sag'ira gunohlar keyingi umra sababidan yuvilib ketishi xabar berilgan.
Umra so'zi lug'atda “ziyorat qilish” ma'nosini anglatadi. Istilohda esa “ maxsus shartlar bilan Baytullohni ziyorat qilish umra deyiladi”.
Umraning Hajdan farqlari:
– Umra farz emas, balki sunnat;
– Umraning muayyan vaqti yo'q;
– Arofatda turish yo'q;
– Muzdalifada turish yo'q;
– Shaytonga tosh otish yo'q;
– Ikki namozni jamlash yo'q;
– Hutba yo'q;
–Tavofi qudum va vido yo'q.
Umra ibodatida quydagi amallar bajariladi:
Ehrom bog'lanadi;
Ka'bani tavof qilinadi;
Safo va Marva orasida sa'yi qilinadi;
Soch to'liq oldiriladi yoki qisqartiriladi.
Ehrom bog'lash haqida
Umra qilishga kirishgan kishi miyqotdan ehromga kirishi lozim bo'ladi. Bizda hozir umrachilarga dastlab Madinani ziyorat qilish rejalashtirilgani sababli ziyoratdan so'ng umra qilish uchun Makkaga yo'lga chiqqanlarida Zulhulayfa nomli joyda ehromga kiradilar. Ushbu joyda ehromga kiruvchilar uchun barcha sharoitlar hozirlab qo'yilgan.
Ehromga kirishda quyidagi amallar qilinadi:
– G'usl qilish;
– Badanga xushbo'ylik surish (ehromga emas);
– Ikki rakat namoz o'qish;
– Talbiya aytish. (Labbaykallohumma labbayk, labbayka la shariyka laka labbayk. Innal hamda van ne'mata laka val mulk. La shariyka lak). Talbiyani har aytishda uch martadan aytish mustahab bo'ladi. To tavofni boshlagunicha imkon qadar ko'proq talbiya aytishga harakat qilinadi.
Ehromga kirgandan so'ng quydagi ishlarni qilish mumkin bo'lmaydi:
Erkaklar uchun odatdagi tikilgan kiyimni kiyish, boshni yo yuzni uzrsiz yopib yurish;
Soch, soqol, yoki boshqa biror a'zosining tuklarini uzrsiz olish;
Qo'llarining yoki oyoqlarining tirnoqlarini olish;
O'pish va quchoqlashga o'xshash narsalardan birini shahvat bilan qilish;
Biror a'zosiga uzrsiz xushbo'y surish.
Agar ushbu ishlardan birortasi to'liq bajarilsa, masalan, to'liq bir kecha yo bir kunduz tikilgan kiyim kiyib yursa, yoki bir qo'li yo bir oyog'ining tirnoqlarini bir o'tirishda to'liq olib qo'ysa, bir qo'y so'yish vojib bo'lib qoladi.
Ammo mazkur ishlardan birortasini to'liq qilmasdan sodir etsa, masalan, tirnoqlaridan birini olib qo'ysa, yoki biror a'zosiga to'liq qilmasdan xushbo'y surib qo'ysa, 2 kg bug'doy yoki uning qiymatini sadaqa qilish shart bo'lib qoladi.
Umra qiluvchilar ado etayotgan amallari ibodat ekanini doimo yodda tutishlari va uni kamchiligu nuqsonlarsiz bajarishga astoydil harakat qilishlari lozim bo'ladi.
Ka'bani tavof qilish haqida
Ka'bani tavof qilish umraning ruknlaridan biri bo'lib, tavofdan oldin umra uchun ehromga kirgan bo'lish shartdir. “Tavof” so'zi “aylanib chiqish” ma'nosini anglatadi. Istilohda esa: “Ka'bani 7 marta aylanib chiqish tavof deb ataladi”. Tavofda to'rtta aylanish farz, qolgan uchtasi vojib hisoblanadi.
Tavof “Hajarul asvad”ning ro'parasidan boshlanadi. Ka'bani aylanib tavofni boshlagan joyiga kelganda bir tavof hisoblanadi. “Hajarul asvad”ning ro'parasiga kelganda “Bismillahi vallohu akbar” deya imkoni bo'lsa, “Hajarul asvad” o'piladi, agar boshqalarga ozor berish xavfi bo'ladigan bo'lsa, qo'li bilan unga ishora qilinadi va o'sha qo'l o'piladi, so'ngra ikkinchi tavofga kirishiladi.
Tavofning vojiblari:
Tavofni “Hajarul asvad”dan boshlash;
Chap elkasini Ka'ba tarafga qilib tavof qilish;
Satri avrat;
Qodir kishining o'zi piyoda yurishi;
“Hatiym”ning orqasidan tavof qilish;
Tavofni 7 marta qilish;
Tahoratli bo'lish;
Tavofdan keyin 2 rakat namoz o'qish[2].
Tavofning sunnatlari:
Erkaklar uchun ehromni o'ng qo'ltig'ining tagidan va chap elkadan olib o'rash;
Erkaklar uchun avvalgi 3 tavofda qadamini kichik olib tez yurish;
Imkon bo'lsa “Hajarul asvad”ni o'pish.
Safo va Marva orasida sa'y qilish haqida
Safo va Marva orasida sa'y qilish vojib amal hisoblanadi. Sa'y Safodan boshlanadi. Marvaga borish bir, qaytib Safoga kelish ikkinchi sa'y hisoblanadi. Shu tarzda davom etib sa'y Marvada nihoyalanadi.
Safoga chiqayotgan paytda quyidagi duoni o'qish mustahab hisoblanadi:
بِاسْمِ اللهِ وَالصَّلاَةُ عَلَى رَسُولِ اللهِ اللَّهُمَّ افْتَحْ لِي أَبْوَابَ رَحْمَتِكَ وَأَدْخِلْنِي فِيِهَا
“Allohning nomi bilan boshlayman, Allohning elchisiga salovot bo'lsin. Ey Allohim, menga rahmating eshiklarini ochgin va meni ularga kiritgin!”.
Marvaga yurib ketayotganida quyidagi duoni o'qib ketishi mustahab bo'ladi:
رَبِ اغْفِرْ وارْحَمْ وَ تَجَاوَزْ عَمَّا تَعْلَمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْأَعَزُّ الْأَكْرَمُ
“Robbim, meni mag'firat etgin va rahm qilgin (gunohlarimni) O'zing bilib turibsan ularni afv qilgin. Albatta, Sen eng aziz, eng karamli zotsan”.
Safo va Marvaning ustida chiqqanda quyidagi duoni o'qish mustahab bo'ladi:
اَللهُ أَكْبَرُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شِرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ هُوَ حَيٌّ لاَ يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَلاَ نَعْبُدُ إِلاَّ إِيَّاهُ
“Alloh buyukdir, yolg'iz Allohdan o'zga iloh yo'qdir. Uning sherigi yo'qdir, barcha mulk va barcha hamdu sanolar Unikidir. Hayot beradigan ham, hayotni oladigan ham Udir. U hech qachon o'lmaydigan doimiy tirikdir. Barcha yaxshiliklar Uning qo'lidadir. U barcha narsaga qodirdir. Allohdan o'zga iloh yo'qdir. Faqatgina Unga ibodat qilamiz”.
Sa'yning vojiblari:
Tavofdan keyin qilish;
7 marta sa'y qilish;
Qodir kishining o'zi yurishi;
Safodan boshlash.
Sa'yning sunnatlari:
Tavofning orqasidanoq qilish;
Tahoratli bo'lish;
Tahlil, takbir aytish, duo qilish.
Soch oldirish yoki qisqartirish haqida
Sochni to'liq oldirish yoki qisqartirish vojib amallardan hisoblanadi. Qisqartirish deganda boshdagi barcha sochlarni barmoq uchi miqdorida qisqartirish tushuniladi. Qisqartirishda boshdagi barcha sochlarni qisqartirmasdan faqatgina ba'zilarini qisqartirib qo'yish erkaklar uchun makruh hisoblanadi. Agar boshning to'rtdan biri miqdoridan kam joyi qisqartirilsa vojib ado etilmagan bo'ladi va qo'y so'yish vojib bo'lib qoladi. Boshida umuman sochi yo'q odamlar boshning to'rtdan biriga ustara yurg'izib qo'yishlari sunnat bo'ladi.
Ayollarga esa sochlaridan barmoq uchi miqdorida qisqartirishlari lozim bo'ladi. Ayollarning sochlarini to'liq oldirishlari harom hisoblanadi. Chunki bu tabiy xilqatni o'zgartirishga o'xshash bo'lib qoladi.
Soch oldirayotgan paytda quyidagi duoni o'qish mustahab bo'ladi:
اللَّهُمَّ هَذِهِ نَاصِيَتِي بِيَدِكَ فَاجْعَلْ لِي بِكُلِّ شَعْرَةٍ نُورً يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَامْحُ عَنِّي بِهَا سَيِّئَةً وَارْفَعْ لِي بِهَا دَرَجَةً اَللَّهُمَّ بَارِكْ فِي نَفْسِي وَ تَقَبَّلْ مِنِّي اَلللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي وَلِلْمُحَلِّقِينَ وَالْمُقَصِّرِينَ يَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ
“Ey Allohim, ushbu peshona sochim Sening qo'lingdadir. Qiyomat kunida har bir soch tolam miqdorida menga nur bergin va ularning har biri miqdorida mendan bir gunohni yo'q qilgin, ularning har biri miqdorida darajamni ko'targin. Ey Allohim, meni barakotli qilgin, mendan qabul qilgin. Ey Allohim, meni, sochlarini to'liq oldirganlarni va qisqartirganlarni ham barchalarini mag'firat qilgin. Ey mag'firati cheksiz Zot”.
Soch oldirilgandan so'ng umra ibodati nihoyasiga etgan bo'ladi.
Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam umra qiluvchilar ham hojilar singari Alloh taoloning “mehmoni” bo'lishdek sharafga ega bo'lishlarini xabar berganlar:
نْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَالَ الْحُجَّاجُ وَالْعُمَّارُ وَفْدُ اللَّهِ إِنْ دَعَوْهُ أَجَابَهُمْ وَإِنْ اسْتَغْفَرُوهُ غَفَرَ لَهُمْ.
رَوَاه ابْنُ مَاجَه
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: “Hojilar va umra qiluvchilar Allohning mehmonlaridir, agar Unga duo qilsalar duolarini qabul qiladi, Undan mag'firat so'rasalar ularni mag'firat qiladi” (Imom Ibn Moja rivoyat qilgan).
Ulamolar: “Umra qilgan kishining yaxshi holatga o'zgarishi, qilgan umrasining maqbul bo'lgani alomatidir”, deganlar.
Abdulqodir Abdur Rahim
[1] Baqara surasi, 196-oyat.
[2] Tavofdan keyingi 2 rakat namozni “Maqomi Ibrohim”da o'qish mustahab, agar imkoni bo'lmasa boshqa joylarda o'qiydi. Ushbu namozda 1-rakaatiga “Kafirun”, 2-rakaatiga “Ixlos” suralarini zam qilish afzal.
O'MI Matbuot xizmati
Har yangi kunning tongini ko‘rganingizda qalbingizni zikr ila to‘ldiring. Iymon zikrlariga quloq tutar ekansiz, borliq Yaratgan Zot sari talpinayotganini his qilasiz. Alloh taolo aytadi: «...Mavjud bo‘lgan barcha narsa hamd bilan Unga tasbeh aytur...»[1]. Balki uyda, balki ko‘chada, qayerda bo‘lsangiz-da, Allohning zikriga shoshiling. Zikrlarni ko‘paytirganingiz sari Allohga bo‘lgan muhabbatingiz ortib boradi, osmonlaru yerning Xoliqi bo‘lgan Alloh taolodek buyuk Zot suyanchig‘ingiz ekanini anglaysiz...
Ushbu misralarni doim yodda tuting:
Gar ersa qalblar Xoliqin zikridin mosuvo,
Alar jasad ichidin joy olgan tosh kabi go‘yo.
Qalbingizni zabonsiz toshga aylantirib qo‘ymang.
Toshda na mehr va na his bor. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Robbini zikr qiladigan bilan zikrdan yiroqda bo‘lgan kishi xuddi tirik bilan o‘lik kabidir” [2], deganlar.
Yana Nabiy alayhissalom: “Sizlarga amallaringizning eng xayrlisi va Sultoningiz huzurida eng pokiza, darajangizni yuqorilatadigan, sizlar uchun tillo-kumushlarni ehson qilgandan-da, dushmaningizga yo‘liqib, uning boshini tanasidan judo qilishingiz, u ham sizning kallangizni bo‘yningizdan uzib tashlashidan-da yaxshiroq amal qaysi ekanini bildirib qo‘yaymi?!” – dedilar. Sahobalar: ”Ha, ey Allohning Rasuli”, deyishdi. U zot: U Allohning zikridir”,3] dedilar.
Ubayd ibn Umayr aytadilar: “Mo‘minning amal daftaridagi hamd ila tasbeh – u bilan dunyo tog‘laricha tillo sudralib yurishidan xayrlidir”.
Nabiy alayhissalom yana boshqa bir hadisda: «Alloh taoloning fazilat izlab kezib yuruvchi farishtalari bo‘lib, ular zikr aytib o‘tirilgan davralarni izlab yurishadi. Shu asnoda zikr bo‘layotgan davrani topishsa, farishtalar zikr halqasidagilar bilan birgalikda o‘tirishadi va bir-birlarini qanotlari bilan o‘rab olishadi, shu tarzda zikrdagi kishilar bilan dunyo osmonining orasi farishtalar bilan to‘lib ketadi. Zikr halqasidagi kishilar tarqalib ketishsa, farishtalar osmonga ko‘tarilib ketishadi.
Keyin Alloh taolo hammasini bilib turgani holda, ulardan: “Qayerdan keldinglar? – deb so‘raydi. Ular: “Biz yerdagi bandalaring oldidan keldik. Ular Senga tasbeh aytyaptilar, takbir, tahlil aytib, Senga maqtov yo‘llayaptilar va O‘zingdan so‘rashyapti”, deb javob qaytarishadi.
Alloh taolo: “Ular Mendan nimani so‘rayapti?” – deydi. Farishtalar javoban: “Sendan jannatingni so‘rashyapti”, deyishadi. Alloh taolo: “Ular jannatimni ko‘rishganmi?” – deya farishtalardan yana savol so‘raydi. Farishtalar javob berib: “Yo‘q! Ey Yaratgan Zot!” – deyishadi. Alloh subhanahu va taolo yana: “Mabodo ular jannatimni ko‘radigan bo‘lsalar, holat qanday bo‘ladi-ya?” – deydi. Farishtalar: “Ular yana Sendan panoh tilashyapti”, deyishadi. Alloh taolo savol tariqasida: “Nimadan panoh berishimni so‘rashyapti?” – deydi.
Ular: “Jahannamingdan, ey Yaratgan Zot!” – deb javob qaytarishadi. “Ular do‘zaximni ko‘rganmi?” – deb so‘raydi Alloh taolo. Javob qaytarib: “Yo‘q!” – deyishadi ular.
Alloh taolo: “Ular do‘zaximni ko‘rishsa qanday bo‘larkin?” – deydi.
Farishtalar: “Ular yana Sendan mag‘firat qilishingni so‘rashyapti”, deyishadi.
Alloh taolo: “So‘zsiz ularning gunohlarini kechirdim, ularga so‘rovlarini ato etdim va panoh tilagan narsalaridan ularni O‘z panohimga oldim”, deydi.
Farishtalar: “Ey Yaratgan Zot! Ular orasida falonchi, o‘ta xatokor qul ham bor. U o‘tib keta turib ularning oldiga o‘tirib oldi”, deyishadi. Alloh taolo shunday deya marhamat qiladi: “Uni ham kechirdim! Ular hammajlislari badbaxt bo‘lmaydigan kishilardir”, deydi»[4], dedilar.
[1] Isro surasi, 44-oyat.
[2] Imom Muslim rivoyati.
[3] Imom Termiziy rivoyati.
[4] Imom Muslim rivoyati.