Alloh taolo odamzotni azizu mukarram qilib yaratgan. Uning sha'nini ulug'lab, er yuzidagi barcha narsalarni uning manfaati uchun paydo qilgan. Insonning sha'niga, moliga, joniga nohaq tajovuz qilishni harom qilgan. Qur'oni karimda bunday deyiladi:
“Darhaqiqat, (Biz) Odam farzandlarini (aziz va) mukarram qildik va ularni quruqlik va dengizga (ot-ulov va kemalarga) mindirib qo'ydik hamda ularga pok narsalardan rizq berdik va ularni O'zimiz yaratgan ko'p jonzotlardan afzal qilib qo'ydik” (Isro surasi, 70-oyat).
Inson – hayot gultoji. Uning qadri, hurmati har doim e'zozga loyiq. Halqimizga xos xislatlar haqida gap ketsa, albatta, qadr-qimmat, mehr-oqibat kabi fazilatlar tilga olinadi. Keksalarni ardoqlash, ko'makka muhtojlarning hurmatini joyiga qo'yish qon-qonimizga singib ketgan fazilat. Rasululloh sallollohu alayhi vasallam: “Kichiklarimizga rahm-shafqatda va kattalarimizga hurmat va izzatda bo'lmaganlar bizdan emas”, — dedilar. (Imom Termiziy). Ushbu muborak hadisi sharif o'zbek xalqining ongu-shuuriga singib ketgan, urfu-odatiga aylanib bo'lgan. O'sib kelayotgan yosh avlodni ma'naviy muhitini sog'lomlashtira olsak, insonning qadr va sha'niga bo'lgan hurmatning asosini mustahkamlagan bo'lamiz. Islomda insonning qadr-qimmati qalbining pokligi, undagi iymon-ixlos va qilgan yaxshi amallari bilan o'lchanadi. Islom nazarida qalbi pok, iymonli inson dunyodagi barcha go'zal suratlardan go'zaldir, mo'min insonning solih amali dunyodagi barcha molu dunyodan ustundir. Alloh taolo insonni tashqi suratiga qarab emas, qalbining pokligiga qarab baholaydi. Alloh taolo insonni molu dunyosiga qarab emas, solih amaliga qarab taqdirlaydi. Inson qadrini o'lchashning ana shu ilohiy mezonlari ishga solingandagina insonlar o'zlarining haqiqiy qadrlarini topadilar. Ana shunda har bir inson iloji boricha qalbini poklashga, solih amal qilishga intiladigan bo'ladi. Turli o'tkinchi hoyu-xavaslar, molu dunyoga hirs qo'yishlar o'z ahamiyatini yo'qotadi. Ana o'sha ilohiy, odil o'lchov tufayli qora tanli qul Bilol Habashiy inson zoti musharraf bo'lmagan sharafga, ya'ni Ka'bai Muazzama ustiga chiqib, ilohiy madhiya − azon aytishga erishdi.
Shuning uchun ham, inson qadr-qiymatini o'lchashni shariat o'z zimmasiga olgan. Shariat o'lchovi bo'yicha inson qadr-qiymati uning molu-puliga qarab emas, mansabiyu nasabiga qarab emas, taqvosi va ahli solihligiga qarab o'lchanadi.
Bir dona taqvodor, ahli solih kambag'al Islom dini nazarida er yuzi to'la boyyu-badavlat fosiqlardan ko'ra afzal.
Inson o'z qadrini bilishi uchun ma'rifat soxibi bo'lishi kerak. Inson o'z qadriga nomunosib ishni o'zgaga xam ravo ko'rmasligi va o'z qadriga noloyiq sharoitga rozi bo'lmasligi kerak. Qadrlasang qadr topasan, qadrlanasan, - deydi xalqimiz. Bu dunyoda o'zgalarni qadrlab va qadrlanib yashash barchamizga nasib qilsin.
Yangiyo'l tumanidagi Imom sulton jome masjidi imom xatibi
Odiljon Narzullayev
Bismillahir Rohmanir Rohiym
1. Mehmonni hurmat qilish.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kim Allohga va oxirat kuniga imon keltirgan bo‘lsa, mehmonini hurmat qilsin. Kim Allohga va oxirat kuniga imon keltirgan bo‘lsa, qo‘shnisiga yaxshilik qilsin. Kim Allohga va oxirat kuniga iymon keltirgan bo‘lsa, yaxshi so‘z aytsin yoki jim bo‘lsin”, dedilar (Imom Bayhaqiy rivoyati).
2. Mehmonni ochiq yuz va shirin so‘zlar bilan kutib olish.
Ummu Hone’ roziyallohu anho aytadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga kelganimda: “Marhabo! Xush kelibsiz! Ey Ummu Hone’”, deb qarshi oldilar” (Imom Buxoriy, Imom Muslim rivoyati).
Avzo’iy rahimahulloh: “Mehmonning hurmati unga ochiq yuz bilan xizmat qilishdir”, degan.
3. Mehmondorchilikka taqvodor, dinu-diyonatli iinsonlarni taklif qilish.
Abu Said roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Faqat mo‘min bilan birga (yo‘ldosh) bo‘l. Taomingdan faqat taqvodorgina tanovul qilsin”, dedilar.
4. Mehmonlarni dasturxon oldida yolg‘iz qoldirmay, yonida gaplashib o‘tirish, birga yeb-ichish.
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Oisha roziyallohu anho onamizga: “Mehmoning bilan o‘zing ham ovqat yegin, chunki mehmon yolg‘iz o‘zi yeyishdan hayo qiladi”, deganlar (Imom Bayhaqiy rivoyati).
5. Taomni avval yoshi ulug‘lardan boshlash, keyin o‘ng tomondagilarga uzatish.
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam odamlarga suv uzatsalar: “Kattalardan boshlang”, der edilar.
Agar mehmonlar yoshda barobar bo‘lsalar, o‘ng tomondan uzatiladi.
6. Mehmon bir luqma taom yeganidan so‘ng, hadeb “oling”, “oling” deb uni yeyishga majburlanmaslik.
7. Mehmonni eshik oldigacha kuzatib qo‘yish.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Mehmonni eshik oldigacha kuzatib borish sunnatdir”, deganlar (Imom Bayhaqiy rivoyati).
8. Mezbonning haqiga duo qilish.
Nabiy sollallohu alayhi vasallam mehmon qilgan kishining haqiga duo qilardilar:
اللهم بارك لهم فيما رزقتهم واغفر لهم وارحمهم
“Allohumma barik lahum fiyma rozaqtahum vag‘fir lahum va arhamhum”
“Yo Alloh, bu xonadon ahlining rizqiga baraka ber, ularning gunohlarini mag‘firat qil va ularga rahm ayla!” (Imom Muslim rivoyati).
أللهم أطعم من أطعمني واسق من سقاني
“Allohumma at’im man at’amaniy, vasqi man saqoniy”
“Yo Alloh, meni taomlantirgan kishilarni Sen ham taomlantirgin, meni suv bilan sug‘organ kishilarni sen ham serob qilgin!”.
أفطر عندكم الصائمون وأكل طعامكم الأبرار وصلت عليكم الملائكة
“Aftara indakumus soimuna va akala toa’makumul abror va sollat alaykumul maloika”
“Xonadoningizda ro‘zadorlar og‘iz ochsin, taomingizni yaxshilar yesin va sizlarga farishtalar salavot aytib, haqingizga duo va istig‘for aytsin!” (Imom Abu Dovud rivoyati).
Davron NURMUHAMMAD