O`zbekiston musulmonlari idorasi

26.11.2021 y. Ilm o'rganish har bir musulmon uchun farzdir

23.11.2021 8815 16 min.

ILM O'RGANISh HAR BIR MUSULMON UChUN FARZDIR

Muhtaram jamoat! Islom dini “johiliyat” deya atalgan davrda nozil bo'lib, ulkan ilmiy boylikni o'zida mujassam etgan din sifatida butun dunyoga ma'rifat nurini tarqatdi. Islomdan oldingi davrni “johiliyat davri” deb eslanishining o'zi ham Islom – ilm dini ekaniga ochiq-ravshan dalildir. Chunki ilm – johillikning ziddidir. Ilm o'rganish – har bir musulmon uchun farzdir.

Alloh taolo ilmni Qiyomatgacha bandalar uchun ma'rifatga erishish, haqiqatni topish, ikki dunyo saodatiga erishish vositasi qildi. Ilmsizlik esa insoniyatni tubanlikka, halokatga olib borishini bildirdi.

Har bir ish mukammal, mustahkam bo'lishi uchun ilm, amal va ixlos birlashishi shart. Dunyoda ilmdan ko'ra yuksak daraja va martaba yo'qdir! Alloh taolo aytadi:

يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آَمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ

( سورة المجادلة/11)

ya'ni: “...Alloh sizlardan imon keltirgan va ilm ato etilgan zotlarni (baland) daraja (martaba)larga ko'tarur. Alloh qilayotgan (barcha yaxshi va yomon) amallaringizdan xabardordir” (Mujodala surasi 11-oyat).

Darhaqiqat, Islom – dini insonning dunyo hayoti uchun lozim bo'lgan barcha ilmlarni o'rganishni farz darajasiga ko'targan dindir! Ilm talab qilishni fazilati haqida ko'plab hadisi shariflar mavjud. Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qilgan hadisi sharifda Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam shunday marhamat qilganlar:

﴿طَلَبُ العِلْمِ فَرِيْضَةٌ عَلَىْ كُلِّ مُسْلِمٍ﴾

(رواه الإِمَامُ ابن ماجه عن أنس بْنِ مَالِكٍ رضي الله عنه)

ya'ni: “Ilm izlash – har bir musulmonga farzdir” (Imom Ibn Moja rivoyatlari).

Abu Dardo raziyallohu anhudan keltirilgan rivoyatda: Rasululloh sallallohu alayhi vasallam bunday deganlarini eshitdim: “Kim ilm talabida yo'lga chiqsa, Alloh uni jannat tomon yo'lga boshlab qo'yadi. Albatta, farishtalar tolibi ilmdan rozi bo'lib, unga o'z qanotlarini yoyishadi. Albatta, olim uchun osmonlaru erdagilar, hatto suvdagi baliqlar istig'for ayturlar. Olimning obidga nisbatan afzalligi xuddi Oyning boshqa yulduzlarga nisbatan afzalligiga o'xshaydi” (Imom Termiziy rivoyatlari).

Bu hadisi shariflarni puxta o'rgangan ulamolarimiz undan quyidagilarni chiqarganlar:

Ilm ikki qismga bo'linadi – farzi a'yn va farzi kifoya.

Farzi ayn. Har bir balog'at yoshiga etib, aqli raso bo'lgan inson qaysi soha yoki kasb sohibi bo'lsa ham, sohasining ilmini chuqur o'rganishi – farzi ayndir. Shuningdek har bir musulmon kishi zimmasiga farz bo'lgan ibodatlarni shariatga muvofiq darajada bajarishi uchun zarur bo'ladigan ilmlarni o'rganishi ham farz bo'ladi.

Farzi kifoya. Alloh taolo musulmonlar jamoasining zimmasiga buyurgan amaldir. Musulmonlarning bir qismi uni bajarishi bilan boshqalarning zimmasidan soqit bo'ladi. Agar hech kim bajarmasa, hamma birdek gunohkor bo'ladi. Jamiyatda qaysi sohaga ehtiyoj sezilsa, o'sha sohaga bo'lgan ehtiyojni qondiradigan darajada ilmlarni o'rganish farzi kifoya hisoblanadi.

Agar jamiyatda bir sohada yoki biror fan bo'yicha mutaxassis olim etishmasa va bunga harakat qilinmasa, shu jamiyat kishilarining barchasi gunohkor bo'ladilar. Sababi – har bir sohada mutaxassislar bo'lishi shart.

Masalan, tibbiyot yoki muhandislik ilmini olaylik. Bu ilmlarsiz inson hayotini saodatli kechishini tasavvur qilib bo'lmaydi. Boshqa dunyoviy ilmlar ham xuddi shular kabidir. Bu ilmlarni o'rganish farzi kifoya hisoblanadi. Bu ilmlar bilan mashg'ul bo'layotgan kishilar farz ibodatini bajaryapman degan niyatda mashg'ul bo'lishsa, dunyoviy manfaatlarni qo'lga kiritishdan tashqari, ulkan ajr-savoblarga ham erishadilar. O'z navbatida, agar jamiyatda ularning sohasi bo'yicha kamchilik yuzaga kelsa, gunohi o'sha mutaxassislarga bo'ladi.

Huddi shuningdek, turli ishlab chiqarish va sanoatga doir ilmlar ham farzi kifoyadir. Demak, hozirgi zamonda musulmonlar fan-texnika sohasida ham barcha daqiq ilmlardan kifoya qilish darajasida bilishlari zarur bo'ladi. Chunki davlatning kuch-qudrati, o'zga davlatlarga qaram bo'lib qolmasligi ilm-fanning rivoji va taraqqiyotiga bevosita bog'liqdir.

Yoshlarni dunyoviy bilimlar sohibi va hunarli bo'lishga targ'ib qilish eng muhim masala deb hisoblangan. Shuning uchun ham Ali raziyallohu anhu: “Bolalaringizga o'zlari yashayotgan davr ilmlarini o'rgatinglar, chunki ular sizning davringizdan boshqa davrda dunyoga kelganlar”, - deb ta'kidlaganlar.

Muoz ibn Jabal raziyallohu anhu ilm o'rganish va o'rgatish haqida bunday deganlar: “Ilm o'rganinglar, zero uni o'rganish – Allohdan qo'rqish, uni talab qilish – ibodat, muzokarasi – tasbeh, uni izlash – bamisoli jiddu jahd qilish, bilmaganga o'rgatish – sadaqa, uni o'z ahliga bildirish – Allohga yaqinlik hosil qilishdir. Ilm tanholikda – hamroh, xilvatda – do'st, to'g'ri yo'l ko'rsatuvchi dalil, xursandligu xafalik paytida – ko'makchi, do'stlar oldida – vazir, begonalar oldida – yaqin do'st va jannat yo'lining mash'alidir. Alloh ilm bilan qavmlarni yuksaltirib, etakchi qilib qo'yadi. Ular odamlarni yaxshilikka etaklaydi, boshqalar ularning izidan yuradi, qilgan ishlari e'tiborli bo'ladi”.

Bugungi kunda ilm-ma'rifatli bo'lishimizga juda ko'p imkoniyatlar yaratib berilgan. Bu imkoniyatlardan oqilona va to'g'ri foydalanishimiz lozim. Lekin, ming afsuslar bo'lsinki, ba'zi yoshlar, xossatan maktab yoshidagilar, vaqtlarining aksarini internet va foydasiz komp'yuter o'yinlarini o'ynab, insonning qalbi va imoniga zarar keltiradigan rasm va videolarni tomosha qilib hamda to'g'ri yo'ldan adashtiruvchi notanish kishilar bilan suhbat o'tkazib, umrlarining oltin davrini zoye qilmoqdalar. Barchamiz yosh avlod ta'lim-tarbiyasi borasida yurtimizda olib borilayotgan izchil islohotlarni amalga oshirishda o'zaro hamjihatlik ruhida sa'y-harakat qilsak, bu boradagi dunyoqarash va tasavvurlarni tubdan o'zgartirsak, ko'zlangan maqsad va natijalarga erishamiz. Alloh taolo marhamat qilib aytadi:

إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ

(سورة الرّعد/11)

ya'ni: “...Albatta, Alloh biror qavm o'zlaridagi narsani (ne'matlarga nisbatan munosabatni) o'zgartirmagunlaricha, ulardagi narsani (holatni yomon holatga) o'zgartirmas...” (Ra'd surasi 11-oyat)

Dunyoda ilm-fan shiddat bilan rivojlanmoqda, har kuni kashfiyotlar qilinmoqda. Lekin shu kashfiyotlarning qancha qismi musulmonlar hissasiga to'g'ri kelmoqda? Afsuski, bu nisbat juda ham kam bo'lib, bizni ogohlikka, ilm-fan bilan jiddiyroq shug'ullanishga undaydi. Vaholanki, tarixda musulmon olimlari dunyo xalqlariga ko'plab kashfiyotlarni taqdim etganlar. Kashfiyotlarning ko'pi aniq fanlarga to'g'ri kelgan, ya'ni matematika, geometriya, astronomiya, fizika, kimyo hamda tibbiyot fanlari rivojlangan.

Dinimizda ilmni diniy va dunyoviyga ajritilmaydi. Ota-bobolarimiz bu qoidaga amal qilganlaridan ularning ichidan Abu Rayhon Beruniy, Ahmad Farg'oniy, Muhammad Horazmiy, Ibn Sino va Ulug'bek kabi qomusiy olimlar etishib chiqqan. Ular ham diniy, ham dunyoviy ilmlarda peshqadam bo'lganlar. Avlodlarimiz ham bizdan faxrlanishlari uchun bugun, o'zimiz va farzandlarimizni ilm olishlari va shu orqali jamiyatimizni peshqadam saflarga olib chiqishi uchun harakat qilishimiz – ham farzimiz, ham qarzimiz, ham burchimiz!

Siz-u bizga tanish bo'lgan jadidchi olimlarimizdan Munavvar Qori Abdurashidxonov o'zini “Men – sendamen” asarlarida quyidagi ta'sirchan jumlalarni keltirganlar: “Ovrupo xalqi osmong'a uchar ekan, bizda soch va soqol nizolari, ovrupolilar dengiz ostida suzar ekan, bizda uzun-qisqa kiyim janjallari, Ovrupo shaharlari butun elektrik bilan isitilur va yoritilur ekan, bizda maktablarda jo'g'rofiya va tabiyot o'qitish, o'qitmaslik ixtiloflari... davom etadi”.

Oradan bir asr o'tgan bo'lsa-da, bu jumlalarning ahamiyati mutlaqo o'zgarmagan.

Kishi o'zidagi johillikni ketkazish maqsadida ilm izlashi uchun albatta yosh bo'lishi shart emas, balki qaysi yoshda bo'lishidan qat'iy nazar, imkon bo'lishi bilan ilmli bo'lishga harakat qilish kerak. Chunki Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam shunday deganlar:

مَنْ جَاءَ اَجَلُهُ وَهُوَ يَطْلُبُ الْعِلْمَ لَقِيَ اللهَ تَعَالَى وَلَمْ يَكُنْ بَيْنَهُ وَبَيْنَ النَّبِيِّيْنَ اِلَّا دَرَجَةُ النُّبُوَّةِ

(رَوَاهُ الْإِمَامُ الطَّبَرَانِيُّ عن ابن عباس رضي الله عنه)

ya'ni: “Kimning ajali ilm talab qilayotgan vaqtida etib qolsa, Alloh taoloning huzurida u bilan payg'ambarlar o'rtasini faqat payg'ambarlik darajasigina ajratib turadi” (Imom Tabaroniy rivoyatlari).

Ta'kidlash joizki, Davlatimiz Rahbarining shaxsan o'zlari yoshlarimizni ilm-ma'rifatga targ'ib qilishni kuchaytirish doirasida ularni ko'proq kitob o'qishga jalb qilish yuzasidan salmoqli ishlarni amalga oshirmoqdalar. Ammo biz, ota-onalar, mazkur masalada qanchalik e'tiborlimiz? Oxirgi marta o'g'il-qizlarimizga qanday kitob olib berganimizni yoki shaxsiy ibrat ko'rsatib, birorta adabiyot mutloaa qilganimizni eslay olamizmi? Vaholanki, telefon, kiyim-boshni “modadan qoldi” yoki “modeli eskirdi” deb, oy sayin yangilab berishga mablag' topamiz.

Yoki farzandlarimizni qo'shimcha to'garak yoki repetitorga yo'naltirish masalasiga qanday qaramoqdamiz? Mazkur ishga “qimmat” deb mablag' ishlatishni ayaymiz. Biroq, ushbu mablag' farzandlarimizning kelajagi uchun sarmoya ekani, ularga olib berayotgan avtomobil yoki boshqa ashyodan ko'proq foyda keltirishini o'ylab ko'raylik. Majoziy ma'noda aytganda, farzandlarimizga “baliq” emas, “qarmoq” olib beraylik.

Har qanday jamiyatning olimlari, ziyolilari, ayniqsa, ota-onalar millatning ma'naviy dunyosi qashshoqlanmasligi, axloqi buzilmasligi, soxta va buzg'unchi e'tiqodlar va madaniyatlar ta'siriga tushib qolmasligiga mas'uldirlar. Farzandlarimizga maktabga borib ta'lim olish ham ibodat ekanini etkazishimiz kerak. Yoshlarning maktabda berilayotgan darslarni puxta o'zlashtirishlariga alohida e'tibor qaratish – har bir ota-ona va ustozlarning mas'uliyatidir. Ularni o'z hollariga tashlab qo'yib, qayerda yurgani, kimlar bilan o'rtoqlashayotgani, nimalarga qiziqayotganidan ogoh bo'lmaslikning oqibati ayanchli bo'ladi. Alloh asrasin!

Bolalarimizni yoshligidan o'zi qiziqqan sohaga maqsadli yo'naltirib, rejali va tizimli ta'lim olishiga mas'ulmiz. Zaruriy ilmlarni olish nafl ibodatdan ustun turadi. Hozirda maktablarda har bir bola bilishi zarur bo'lgan, asosiy bilim va ko'nikmalar o'rgatiladi. Majburiy ta'limdan keyin bu bilimlarni hech kim tekinga o'rgatmaydi.

Hukumatimiz tomonidan 2021 yil – “Yoshlarni qo'llab-quvvatlash va aholi salomatligini mustahkamlash yili” deb e'lon qilinishi ham barkamol avlodning tarbiyalash ishlariga bundanda ko'proq ahamiyat qaratilishini anglatadi.

Darhaqiqat, imon va go'zal xulq bilan payvasta bo'lgan ilm insonni baxtiyor qiladi, martabasini balandga ko'taradi. Ilm hosil qilishdan maqsad – ko'rkam va ezgu ishlarni amalga oshirishdir. Bandasining qilayotgan amallaridan esa Alloh taolo xabardordir!

Muhammad ibn Hasan rahimahulloh aytadilar: “Huddi ilm olish farz bo'lgani kabi, kasbu hunar o'rganish ham – farzdir”. Hakimlar ilm-hunarsiz kishini “qanotsiz qush” deb nomlaganlar.

Ali ibn Abu Tolib raziyallohu anhu Kumaylga: “Ilm moldan yaxshidir, u seni muhofaza qiladi, molni esa sen qo'riqlaysan. Ilm – hokim, mol – mahkumdir. Mol nafaqa qilish bilan kamaysa, ilm ziyoda bo'ladi”, – deganlar.

Shunday ekan, muhtaram ota-onalarga farzandlari tarbiyasi va ta'limiga jiddiy ahamiyat berishga, ularni har vaqt nazorat qilish, maktabdan so'ng albatta biron-bir mashg'ulot bilan shug'ullanish, sport, uy yumushlari, tomorqa ishlari kabi jismoniy ishlarga jalb qilishlari zarur ekanligini ta'kidlaymiz.

Alloh taolo yoshlarimizni kamolotga erishishini, ajdodlariga munosib avlod bo'lishini nasib qilsin. Omin!

Juma mav'izalari

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Kitob ko‘p, nega kitobxon kam?

15.07.2025 6626 10 min.

“Hozir kim ham kitob o‘qirdi?”. Bugungi kunda kitob mutolaasini unutgan odamlar jamiyat nomidan ana shu gapni gapirishga o‘rganib qolgan.

Rostdan ham kitob o‘qishdan yuz o‘girdikmi yoki o‘qishga to‘siqlar bormi? Balki muammo o‘qimaslikda emas, mutolaa madaniyati va targ‘ibotning pasayganidadir?

Odamlar kitob mutolaasi haqida qanday fikrda?

Bu haqda maqola yozishdan avval ijtimoiy tarmoqda va aholi o‘rtasida “Nega kitob o‘qishga odatlanmay qo‘ydik?” savoli bilan so‘rovnoma o‘tkazdik.

So‘rovnoma natijasiga ko‘ra, ishtirokchilarning eng katta ulushi — 29 foizi “Muntazam kitob o‘qib boraman” javobini tanlagan. Bu yaxshi, ammo 26 foiz ishtirokchi kitob o‘qishga vaqti yo‘qligi, 25 foiz qatnashchi kitobdan ko‘ra telefon qulayligi, 2 foizi kitob o‘qish zerikarli ekanini bildirdi. 13 foiz respondentlar esa kitob o‘qishga sabri yetmasligini ta’kidladi. Shuningdek, ayrim fuqarolar erinchoq bo‘lib ketgani, kitob o‘qimaslikka turli bahonalar topilishi, qiziqarli kitoblar kamligi, audio va elektron kitoblar qulayligini qayd etdi.

Bundan tashqari, kuzatuvchilarning asosiy qismi ilgari metro va avtobuslarda ham kitob o‘qilishi, hozir esa nafaqat uyda, balki ovqatlanganda, yo‘lda yurganda, chorrahada, ishxonada, xullas, aksariyat hollarda eng ko‘p vaqtimiz telefonga tikilish bilan o‘tayotgani, ayniqsa, yoshlar telefondan bo‘shamasligini kam kitob o‘qilishining asosiy sababi sifatida aytishdi.

So‘rovnoma natijasidan ko‘rish mumkinki, jamiyatda kitob o‘qishga bo‘lgan qiziqish saqlanib qolgan. Biroq ko‘pchilik vaqtini telefon, internet yoki boshqa texnologiya va yumushlarga sarflayotgani yomon. Bu kitob o‘qish madaniyatini shakllantirish zarurligi, qulay muhit yaratish va ommaviy targ‘ibot ishlarini kuchaytirish, shuningdek, mutolaa faqat shaxsiy istak emas, balki muhit va hayot tarziga bog‘liq ekanini anglatadi.

Kitobxonlikni rivojlantirishga berilayotgan e’tibor natija beryapti(mi)?

Ma’lumotlarga ko‘ra, eng taraqqiy etgan mamlakatlar emas, so‘nggi yillarda tez rivojlanayotgan davlatlar aholisi ko‘proq kitob o‘qir ekan. Xususan, hindistonliklar faqat qo‘shiq kuylaydi yoki kino ko‘radi, desak adashamiz. Ular dunyoda eng ko‘p kitob o‘qiydigan xalq. Hindlar haftasiga 10,7 soat vaqtini kitob o‘qishga sarflaydi. Umuman, eng ko‘p kitob o‘qiydigan davlatlar o‘ntaligiga e’tibor beradigan bo‘lsak, keyingi o‘rinlarda Tailand - haftasiga 9,4 soat, Xitoy - haftasiga 8 soat, Filippin - haftasiga 7,6 soat, Misr - 7,5 soat, Chexiya - 7,4 soat, Rossiya - 7,1 soat, Shvetsiya – haftasiga 6,9 soat, Fransiya - 6,9 soat, Vengriya aholisi esa haftasiga 6,8 soat kitob o‘qir ekan.

Xo‘sh, yurtmizda kitobxonlik madaniyatni shakllantirish borasida amalga oshirilayotgan ishlar qanday samara beryapti?

Axborot oqimining tezlashishi va raqamlashuvning kengayishi natijasida kitobxonlik madaniyatini yuksaltirish nafaqat ijtimoiy, balki ma’naviy taraqqiyot uchun ham muhim vazifaga aylanmoqda. Yurtimizda ham ushbu yo‘nalishda bir qancha qarorlar, farmonlar va dasturlar qabul qilinib, samarali ishlar amalga oshirilyapti. Xususan, davlatimiz rahbari tashabbusi bilan yoshlar orasida kitobxonlikni rivojlantirish va targ‘ib qilish maqsadida tashkil etilgan “Yosh kitobxon” tanlovi orqali kitob o‘qiyotgan yoshlar sezilarli oshdi. Yoshlar ishlari agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, 2017 yildan buyon an’anaviy tarzda o‘tkazilayotgan “Yosh kitobxon” tanlovi orqali qariyb 5 millionga yaqin yoshlar qamrab olingan. Kitob do‘konlari va kutubxonalarda eng ko‘p izlanayotgan kitoblar ham “Yosh kitobxon” tanlovida e’lon qilingan 140 nomdagi adabiyotlar ekan. Bu o‘z o‘rnida kitob bozorida talab va taklifning ortishiga ham xizmat qilmoqda.

2017-2024 yillarda 280 nafar yoshlar “Yosh kitobxon” tanlovining respublika bosqichida ishtirok etgan bo‘lsa, shundan 20 nafari g‘oliblikni qo‘lga kiritib, Prezident sovg‘asi sovrindori bo‘lgan. E’tiborlisi, tanlovda g‘olib bo‘lgan 17 nafar qizning 7 nafari keyinchalik O‘zbekiston Prezidenti tomonidan davlat mukofotlari bilan taqdirlangan. Demak, kitob yoshlarning keyingi taqdiriga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Ayniqsa, kitob o‘qib, ota-onasiga avtomobil sovg‘a qilayotgan yoshlar safi kengaymoqda. Misol uchun, o‘tgan yil ushbu tanlovning respublika bosqichida 10-14 yosh toifasida qirqdan ortiq badiiy-ommabop kitoblarni o‘qigan Jomboy tumanidagi 12-umumta’lim maktabi o‘quvchisi Nargiza Muhammadiyeva birinchi o‘rinni egalladi. Unga Prezident sovg‘asi – “Cobalt” avtomashinasi sovg‘a qilindi.

Albatta, kitobxonlikni targ‘ib qilish ishlari shu bilan to‘xtab qolgani yo‘q. Davlat dasturlari, mahalliy va xalqaro loyihalar orqali kitobga bo‘lgan qiziqishni oshirish, yosh avlodni ma’naviy jihatdan boyitish uchun keng ko‘lamli ishlar davom etmoqda. Jumladan, Vazirlar Mahkamasining “2020 — 2025 yillarda kitobxonlik madaniyatini rivojlantirish va qo‘llab-quvvatlash milliy dasturini tasdiqlash to‘g‘risidagi qarori hamda “O‘zbekiston – 2030” strategiyasining asosiy maqsadlaridan biri yoshlar orasida kitobxonlikni rivojlantirish va targ‘ib qilish vazifasi sifatida belgilangani ham ushbu masalaga jiddiy e’tibor qaratilayotganini ko‘rsatadi.

Yoshlar kitob o‘qiyapti, siz ham o‘qing

Bugun yoshlarning kitob o‘qishga bo‘lgan qiziqishi kamaygandek tuyulsa-da, aslida ular turli xil formatlarda va platformalarda kitob o‘qiyapti. Yoshlarning kitob o‘qishga qiziqishi kamayganini ta’kidlashdan oldin, ularning kitob o‘qish uchun imkoniyatlarini va kitob o‘qishga odatlanmaslikka nima sabab bo‘layotganini e’tiborga olish lozim. Bu haqda O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan yoshlar murabbiysi, filologiya fanlari doktori, professor Suyun Karimovning mulohazalarini keltiramiz.

- “Yoshlar kitob o‘qimay qo‘ydi”. Keyingi paytda bu gapni muntazam kitob mutolaa qiladiganlar ham, o‘qimaydiganlar ham aytadigan bo‘ldi, - deydi S.Karimov. - To‘g‘ri, xalqimiz ma’naviyati uchun kuyinib gapiradiganlar bor. Ammo men bu gapga qo‘shilmayman. Albatta, yoshlar doim kitob o‘qiyapti, deyishdan yiroqman, lekin ular kitob o‘qimay qo‘ygani yo‘q, o‘qiyapti. Elektron kitoblar, audiokitoblar va onlayn platformalar yoshlar uchun kitob o‘qishni osonlashtiryapti. Yoshlarni ko‘ryapmiz, xalqaro fan olimpiadalarida g‘olib va sovrindor bo‘lyapti, xorijdagi nufuzli universitetlarda tahsil olyapti, ixtirolar qilyapti, jahon arenalarida yurtimiz bayrog‘ini baland ko‘taryapti, davlat mukofotlariga sazovor bo‘lyapti. Agar yoshlar kitob o‘qimayotgan bo‘lsa, bunday natijalarga qanday erishyapti? Balki kimningdir farzandi kitob o‘qimayotgandir yoki tarbiyasi “buzilib” to‘g‘ri yo‘ldan adashgandir, lekin hammaning ham emas. Buning sababi bitta - oiladagi muhit va ota-onaning farzand tarbiyasidagi e’tiborsizligi.

Deylik, bir oilada 4 farzand tug‘ilib, voyaga yetdi. Ularning hammasini ham kitobga, ilmga qiziqtirish mushkul. Bittasi sportchi bo‘lishni xohlasa, boshqasi usta, shifokorlikni tanlaydi. Albatta, bu jarayonda bola, avvalo, ota-onasidan keyin yon-atrofidagilardan o‘rnak olib, o‘rganganlarini amaliyotda qo‘llaydi. O‘shanda biz, ota-onalar har bir ishning samarali va natijador bo‘lishi uchun farzandlarimizga o‘rnak bo‘lishimiz, ularda ijobiy taassurot qoldirib, ma’rifatga undashimiz kerak bo‘ladi.

Masalaning ikkinchi tomonini ham bor. Ba’zilar «Yoshlar kitob o‘qimay qo‘ydi”, deb ko‘pincha badiiy adabiyotni nazarda tutadi. Badiiy adabiyot ham axborot manbai. Ayni paytda, insonga badiiy-estetik zavq bag‘ishlovchi, ruhiyatiga ijobiy ta’sir o‘tkazuvchi noyob manba. Internet tarmoqlarida media olamning axborot ta’minoti g‘oyatda kuchayib ketgan, butun insoniyat undan foydalanishni afzal deb bilayotgan bir paytda yoshlarni kitob o‘qishga qiziqtirish oson ish emas. Faqat targ‘ibot-tashviqot bilan bu muddaoga erishib ham bo‘lmaydi. Badiiy kitob o‘qish ko‘ngil ishi, yosh qalbni tarbiyalash esa avvalo ota-onaning, keyin esa ustozlar va jamiyatning zimmasida bo‘ladi. Shunday ekan, o‘zgarishni har birimiz o‘zimizdan boshlaylik.

“Tirik kitob” nega tanqidga uchradi? Yoxud ma’naviyatli insonlarga ergashish kerak

Axborot texnologiyalari rivojlanib, elektron qurilmalar hayotimizning asosiy ajralmas qismiga aylanib qoldi va kitob mutolaasiga juda kam vaqt ajratadigan bo‘ldik. Ammo shunday insonlar borki, ular kitobning qadrini eslatib, jamiyatni ma’rifatga chorlamoqda. Ulardan biri ijtimoiy tarmoqlarda “Tirik kitob” nomi bilan mashhur bo‘lgan kitob sotuvchisi Xayrulla Asadov. U kitobga da’vat etuvchi chiqishlari, ijtimoiy tarmoqlardagi faolligi va ma’naviyat haqidagi nutqlari orqali minglab insonlarni, ayniqsa, yoshlarni ko‘proq kitob o‘qishga undamoqda.

Biroq u ham har bir ommaviy shaxs singari tanqidlarga duch keldi. Albatta, tanqidlar tabiiy hol, ayniqsa, jamoatchilik diqqat markazida bo‘lgan inson uchun. Xayrulla Asadov kitobga bo‘lgan muhabbatni keng ommaga yetkazishda zamonaviy, xalqona va ta’sirli usullarni qo‘llamoqda. U olim emas, ma’rifat yo‘lida fidoyilik qiluvchi shaxs. Ko‘pchilik uning qarashlarida ilmiy yondashuv va isbotlar yo‘qligini ta’kidlamoqda. Bu bir tomondan to‘g‘ri. Lekin u o‘z hayot tajribasi va o‘qigan kitoblari orqali xulosa chiqaryapti, misollar keltiryapti. Bu amaliyotga asoslangan, xalqqa yaqin uslub.

Ijtimoiy tarmoqlarda kitob sotuvchisi mashhur bo‘lish bilan birga, kitobni emas, o‘zini va faoliyatini targ‘ib qilayotgani haqida ham tanqidiy fikrlar bildirildi. Bugungi axborot texnologiyalari asrida raqamli to‘lqinda ajralib turish uchun har qanday shaxsning auditoriyaga mos vizual va muhokamabop formatda chiqishi talab etiladi. Chunki bu zamon talabi. Shuningdek, Xayrulla Asadovning shaxsi kitobga bo‘lgan sadoqat bilan tanilgan. Agar shaxs orqali kitobga muhabbat uyg‘onsa, bu ma’rifat ulashishda eng samarali usul.”Tirik kitob” o‘zini emas, shaxsiy namunasi orqali kitobni hayot tarzi sifatida hamda kitoblarni shunchaki o‘qish emas, balki o‘qilgan g‘oyalarni hayotda tatbiq qilishni targ‘ib qilmoqda.

Albatta, tanqidlar rivojlanish va xolislik uchun kerak. Biroq kitob o‘qish, uni targ‘ib qilish, jamiyatni ma’rifatga yetaklovchi, ilmli insonlarni qo‘llab-quvvatlash, ularga ergashish va to‘g‘ri xulosa chiqarish kerak. Zero, kitob inson ongini uyg‘otadi, ma’naviy dunyosiga nur olib kiradi.

Fazliddin Ro‘ziboyev.