Cавол: Ҳозирги кунда Ҳарам ҳудудида иссиқ 50 даражагача етмоқда. Бошга иссиқ ўтмаслиги учун эҳромдаги киши бошга ўрнатиб олинадиган соябонлардан фойдаланиши жоизми?

Жавоб: Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм. Аввало шуни таъкидлаш лозимки, ҳаж ўзига хос умр сафаридир. У буюк ишларни қасд қилишдир ва унга бериладиган мукофот ҳам жуда каттадир. Шунга муносиб тарзда уни адо қилиш ўзига яраша машаққат касб этади.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “У нафақанг ёки машаққатинг миқдорига қарабдир яъни қилган умранг ажри унда чеккан машаққатингга қараб зиёда бўлади”, деганлар. Лекин динимиз асосларидан бири енгиллик бўлгани учун сояланиш борасида ҳам баъзи енгилликлар бор. Масалан, эҳромдаги шахс бино, дарахт ёки оддий қўлда тутиладиган соябон (зонтик) остида сояланиши мумкин.

Бироқ юқорида айтилган сифатдаги бош кийимни кийиш жоиз эмас. Чунки бу каби бошга ўрнатиб олинадиган соябонлар баъзи халқлар томонидан бош кийим сифатида кийилади.

“Агар эҳромдаги шахс бошига одамлар киядиган нарсани қўйиб олса уни кийган ҳисобланади. Агар одамлар киймайдиган, масалан тоғорани қўйиб олса кийган ҳисобланмайди” (“Раддул Муҳтор” китоби).

Бошқа кўплаб китобларимизда ҳам ушбу маънони ифода қилувчи иборалар келади. Бинобарин бошига ўрнатиб олинадиган соябонни кийиш жоиз эмас. Валлоҳу аълам.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази

Толҳа ибн Абдуроҳман ибн Авф ўз замонасида Қурайшнинг энг саховатли кишиси эди.

Бир куни унга хотини:

- “Сизнинг биродарларингиздек пасткаш инсонларни кўрмаганман” - деди.

У:

- Нима учун бундай деяпсан?” – деб сўради.

Хотини:

- Агар сиз бойиб кетсангиз, улар сиздан ажралишмайди, агар сиз камбағал бўлиб қолсангиз, (хабар олиб) келишмайди” - деди.

Толҳа хотинига қараб:

- Аллоҳга қасамки, бу уларнинг гўзал хулқ соҳиблари эканидандир. Уларга саховат кўрсатишга имконимиз бор пайтда келишади, агар уларнинг ҳаққини адо қилишдан ожиз бўлиб қолсак, (бизни безовта қилиб, хижолатга қўймаслик учун) келишмайди” - деб жавоб берди.

Имом Мовардий ушбу қиссага қўшимча қилиб бундай дейди:

- Унинг олийжаноблик билан қилган таъвилини қаранг! Биродарларининг хунук ишларидан яхшиликни гумон қиляпти, хиёнатларини эса вафо деб таъвил қиляпти. Аллоҳга қасамки, бу – соғлом қалбнинг дунёда роҳат, охиратда эса муваффақият эканига далолат қилади. Бу ҳам жаннатга кириш сабабларидан биридир!

Салаф солиҳлардан бири:

“Агар дўстларимдан бирининг соқолидан хамр (яъни ароқ) томиб турганини кўрсам, унга сепиб юборилгандир, деб ўйлайман, агар унинг тоғнинг тепасида туриб олиб: “أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلَى” (яъни, “Мен сизларнинг олий Роббингизман”), деётганини кўрсам, Қуръон оятини ўқиётган бўлса керак, деб гумон қиламан” - деган экан.

Уламолар айтадилар: “Аллоҳга қасамки, бандага ўзининг амалидаги ниятини билиши қийинку, қандай қилиб у халойиқнинг ниятини билишга имкон топа олади?”.

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу айтганлар: “Биродаринг оғзидан чиққан сўздан бирорта яхшиликни гумон қилишга имконинг бўлса, у сўздан ёмонликни гумон қилмагин!”.

Ибн Сийрин роҳматуллоҳи алайҳи айтганлар: “Биродаринг ҳақида бирон нарса эшитсанг, унинг узрини қидир. Агар унга узр топа олмасанг, “Балки мен билмайдиган узри бордир” - дегин”.

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العالمين و الصلاة و السلام على سيدنا محمد و على آله و أصحابه أجمعين

لا حول و لا قوة إلا بالله

 Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: “Қуёш чиқадиган кунларнинг яхшиси жума кунидир. Унда Одам яралди, шу кунда жаннатга киритилди, шу кунда ундан чиқарилди” (Имом Муслим ва Термизий ривоятлари).

Термизий ривоятининг давомида: “Соат” (қиёмат) ҳам жума кунидагина қоим бўлур” дейилган.

“Бизлар охиргилармиз. Гарчи ҳар бир умматга Китоб биздан аввал берилиб, бизларга улардан кейин берилган бўлса-да, қиёмат кунида бизлар ўзиб кетгувчилармиз. Кейин Аллоҳ бизларга фарз қилган ушбу кундирки, Аллоҳнинг Ўзи бизларни унга ҳидоят қилгандир. Бу бўйича инсонлар бизларга эргашувчилардир. Яҳудийлар эртанги куни, насоролар унинг эртасига” (Имом Муслим ривояти).

Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ таоло жума кечасида бутун Ислом аҳлини мағфират қилур”, деганлар.

Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ривоят қилган ҳадисда эса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Жума кечасининг барчасида Аллоҳ таоло Ўз халқига уч бора назар солур ҳамда Аллоҳга ҳеч нарсани ширк келтирмаганларни мағфират қилур” деганлар.

Эътиборлиси шундаки, бу ҳадислар “Қадр” сурасининг тафсирида кечаларнинг улуғи қадр кечасими ёки жума кечасими, деган мубоҳасада келтирилган. Гарчи жумҳур уламолар қадр кечаси афзал деса-да, яна бир тоифа олимлар жума кечсининг улуғроқ эканига далиллар келтирганлар.

Хусусан, (“Қадр кечаси минг ойдан яхшидир”) дейилганда ўша тоифадаги уламолар “жумаси бўлмаган минг ойдан яхши” деб тафсир қилганлар (Олусийнинг “Руҳул маъоний” тафсири).

Биз кечаларнинг қай бири улуғлиги ҳақида мунозара қилмоқчи эмасмиз, лекин шундай мубоҳаса борлигининг ўзи жума кунининг нақадар улуғлигига далил эмасми?

Улуғбек қори ЙЎЛДОШЕВ,

Асака туманидаги “Муҳаммадсолиҳ” жоме масжиди ходими.

Менинг 14 йилдан бери фарзандларим билан ҳар ҳафтада такрорлайдиган бир машғулотим бор. Шу машғулот туфайли биз бир-биримизни яхшироқ тушунадиган, кўпроқ меҳр қўядиган бўлганмиз. Шу сабабли сакинат ва хотиржамликда яшаймиз. Мен уни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ушбу ҳадисларидан ўрганганман: “Ким Каҳф сурасини жума куни қироат қилса, унга икки жума орасича нур зиё сочади”.

Бу ҳадисга амал қилишни фарзандларим гўдаклик чоғлариданоқ бошлаганман. Уларни тўплаб ҳар бирларига ширинлик ҳадя қилар ва Каҳф сурасини ўқиб берар эдим. Улар мени диққат билан тинглашарди. Кейин уларни бирма-бир мақтаб, дуо қилиб қўяр эдим. Кунлар ўтиб фарзандларим улғайишди. Каҳф сурасини ёдлаб ҳам олишди. Ҳар жума кунги қироат қиладиган маҳалимиз барчамиз учун муҳим бир вақтга айланди. Ҳеч ким келмасдан қолмасди. Шу тарзда бир-биримизга бўлган ўзаро меҳр-муҳаббатимиз мустаҳкамланиб, қалбимиз нурга тўларди. Ушбу нур кейинги қироат маҳалимизгача бизни яхшиликка чорларди.

Абдуллоҳ Муҳаммад Абдулмуътийнинг "Меҳр ойи" китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Ҳикматуллоҳ Рўзалиев таржимаси.

﴾وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ﴿

“Одамларни ҳажга чақир. Улар сен томон пиёда ва озиб кетган уловлар устида узоқ-узоқ йўллардан келсинлар” (Ҳаж сураси, 27).

Ҳаж қилишга ният қилган мўмин-мусулмон азму қарор билан уйдан чиқади. Сўнгра мийқот ҳудудига етганда эҳромга кириб, ҳаж амалини бажаришни бошлайди. Мийқот иккига бўлинади. Мийқот замони ва мийқот макони.

Мийқот замони ҳаж вақтидир. Аллоҳ таоло Каломи Қуръони каримда бундай марҳамат қилган: “Ҳаж (мавсуми учун) маълум ойлар (белгиланган)” (Бақара сураси, 197-оят).

1. Мадиналиклар ва у ердан келганлар учун Зулҳулайфа.
2. Ироқликлар ва у ердан келганлар учун Зоту Ирқ.
3. Мисрликлар, шомликлар ва бў йўлдан келганлар учун Жуҳфа.
4. Наждликлар ва Нажд орқали келганлар учун Қорнул Манозул.
5. Яманликлар ва Яман орқали келганлар учун Яламлам эҳромга кириладиган жойлардир. Бу жойлар мийқот дейилади.

Зиёратчилар Маккага етиб келганларидан кейин Каъба атрофини етти марта тавоф қиладилар. Тавоф ниҳоясига етгандан кейин Мақоми Иброҳим ортида икки ракат намоз ўқилади. Шундан сўнг Сафо ва Марва орасида етти марта саъй қилинади. Сафодан бошлаб, Марвада тугатилади.

Ҳожи сочини олдириб ёки қисқартириб бўлганидан сўнг эҳромдан чиқади.

Тарвия зулҳижжа ойининг саккизинчи куни ҳаж учун Ҳарам (Макка шаҳри)дан эҳром боғланади. Сўнгра ҳожилар Мино водийсида тунайдилар. Бу тарвия куни дейилади. Зулҳижжанинг 9-куни ерталабдан ҳажнинг асосий амали – Арофат тоғи олдида туриш (вуқуф) бошланади. Сўнг ҳожилар Минодан Арафотга қараб йўл оладилар. Ҳожилар бу ерда пешин вақти кирганда пешин билан аср намозини жам қилиб ўқийдилар. Қуёш ботгунига қадар зикр, Қуръон тиловати ва дуолар билан машғул бўладилар. Арафада турилмаса ҳаж ибодати адо бўлмайди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Ҳаж Арафадир", деганлар.

Apафoтдaн қaйтгaндaн кeйин ҳожилар Муздалифадa бир муддат тypадилар. Шом ва хуфтон намозини жамлаб ўқийдилар. Бундай жамлаш “жамъу таьхийр” дейилади. Ҳожилар шу ерда тунаб қоладилар.

Ҳожилар зулҳижжанинг ўнинчи куни, яъни Қурбон ҳайити кунида қуёш чиқишига оз қолганида Муздалифадан Минога қараб йўлга тушадилар.

Минога етиб келингач, тош отиш бошланади. Ҳайитнинг биринчи куни "Жамратул Ақоба" деб номланган жойда тош отилади. Биринчи куни нўхатдан каттароқ етти дона тош отилади.

Иккинчи кyни yч жoйдa тoш отилaди. Mинoдaн юpиб кeлгaндa дacтлaб дуч кeлинaдигaн "Жaмpaтyл-yлa" деган epгa eтти дoнa тoш oтилaди.

Cўнг биp чeтгa ўтиб, қиблaгa қapaб дyo қилинади. Toш oтилaдигaн иккинчи вa yчинчи жoйлаp "Жaмpaтyл вycтo" вa "Жaмpaтyл Ақобa" деб номланади. У ерлapдa ҳaм xyдди биpинчи жойдaги ҳoлaт тaкpopлaнaди.

Taмaттyъ вa қиpoн ҳажни ният қилгaнлap қypбoнлик қилишлapи вoжиб, ифpoд ҳажни ният қилгaнлар учун эса қypбoнлик қилиш суннат саналади.

Ҳожилар қypбoнлик қилганларидан кeйин coчларини қисқартириб ёки тўлиқ oлдиpиб, эҳромдaн чиқадилap. Эҳромдан чиқишлари билан уларга хушбўйликлар ва жимодан ташқари бошқа барча амаллар жоиз бўлади. Бу "таҳаллулул асғар" деб номланади.

Сўнгра ҳожилар Бaйтyллoҳни тaвoф қиладилар. Бу "ифoзa тaвoфи"дир. Тавoфдaн кeйин Caфo вa Mapвa тeпaликлapи opacидa caъй қилинади.

Ҳожилар саъй амалини бажариб бўлишгач, эҳромдан чиқадилар, уларга энди хушбўйликлардан фойдаланиш жоиз бўлади. Бу "таҳаллулул акбар" деб номланади.

Ҳожилар юртларига қайтишдан олдин "тавофи видоъ"ни адо этадилар. Лекин ҳайз ва нифос ҳолатидаги аёллар ушбу тавофни қилишмайди.

Аллоҳ таоло ҳаж ибодатингизни, қилган дуо ва зикрларингизни ўз даргоҳида ҳусни қабул этсин! Ҳажингиз мабрур, саъйингиз машкур бўлсин!

Даврон НУРМУҲАММАД