الحَمْدُ لِلَّهِ الَّذي أحيانا بعد ما أماتَنا وإلَيْهِ النشُور

Ўқилиши: Алҳамду лиллаҳиллазий аҳйана баъда ма аматана ва илайҳин нушур.

Маъноси: Бизни вафот эттиргандан кейин қайта тирилтирган Аллоҳга ҳамд бўлсин. Қайта тирилиш Унинг Ўзигадир.

الحمدُ لِلَّهِ الَّذي رَدَّ عَلَيّ رُوحِي، وَعافانِي في جَسَدِي، وأذِن لي بذِكْرِهِ

Ўқилиши: Алҳамду лиллаҳиллазий родда ъалаййа руҳий ва ъафаний фий жасадий ва азина лий бизикриҳи

Маъноси: Менга руҳимни қайтарган, жисмимга офият берган ва зикрини қилишимга изн берган Аллоҳга ҳамд бўлсин.

لا إِلهَ إلا الله، وحده لا شَريكَ لَهُ، لَهُ المُلْكُ، وَلَهُ الحَمْدُ، وَهُوَ على كُلّ شيء قدير

Ўқилиши: Лаа илаҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу лаа шарийка лаҳу, лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува ъала кулли шайин қодийр

Маъноси: Яккаю ёлғиз Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқ. Унинг шериги ҳам йўқ. Мулк Уникидир. Унга ҳамд бўлсин. У ҳар бир нарсага Қодир.

سُبْحانَ الله وبحمده

Ўқилиши: Субҳаналлоҳи ва биҳамдиҳи

Маъноси: Аллоҳни поклаб ёд этаман ва У Зотга ҳамд айтаман.

 اللَّهُمَّ بِكَ أصْبَحْنا، وَبِكَ أمْسَيْنا، وَبِكَ نَحْيا وَبِكَ نَمُوتُ، وَإِلَيْكَ النُّشُورُ

Ўқилиши: Аллоҳумма бика асбаҳна ва бика амсайна ва бика наҳйа ва бика намуту ва илайкан нушур

Маъноси: Аллоҳим, Сенинг номинг ила тонг оттирдик, Сенинг номинг ила кеч киргиздик. Сенинг номинг ила тириламиз ва Сенинг номинг ила ўламиз ва Сенга қайтажакмиз.

باسْمِ اللَّهِ الَّذي لاَ يَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَيْءٌ فِي الأرْضِ وَلا في السَّماءِ، وَهُوَ السَّمِيعُ العَلِيم

Ўқилиши: Бисмиллаҳиллазий лаа йазурру маъ исмиҳи шайун фил арзи ва лаа фис самааи ва ҳувас самъиул аълийм

Маъноси: Ер-у осмонда Унинг исми билан бўлганда бирор нарса зиён қила олмайдиган Зот Аллоҳнинг номи ила. У ўта эшитувчи ва ўта билувчидир.

Кимки ушбу зикрни эрталаб ва кечки пайт уч мартадан ўқиса, унга ҳеч бир нарса зиён келтирмас.

حَسْبِيَ اللَّهُ، لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ، عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ، وَهُوَ رَبّ العَرْشِ العَظِيمِ

Ўқилиши: Ҳасбияллоҳу лаа илаҳа иллаҳу аълайҳи таваккалту ва ҳува Роббул аършил аъзийм

Маъноси: Аллоҳнинг ўзи менга кифоя. Ундан ўзга илоҳ йўқ. Айнан унга таваккал қилдим. У буюк Аршнинг Роббидир.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимки ушбу дуони эрталаб ва кечки пайт етти марта ўқиса, Аллоҳ таоло унинг дунёвий ва ухровий муҳим ишларига кифоя қилади”, деганлар (Имом Абу Довуд ривояти).

Даврон НУРМУҲАММАД

1. Ҳаж сафари вақтида аёллар ҳайз кўриб қолса, масжиди Набавийга, масжиди Ҳаромга ва бошқа масжидларга кирмайди. Ҳайз ҳолатида масжидга кирса қаттиқ гуноҳкор бўлади.
2. Аёллар ҳаж амалларини бошлашдан олдин ҳайз бошланиб қолса, меҳмонхонада ғусл қилади, ният қилиб эҳромга киради ва талбия айтишни бошлайди. Ният ва талбия айтиш билан эҳромга тўлиқ кирган ҳисобланади.
3. Ҳайз кўрган аёл масжидга кирмайди, намоз ва Қуръон ўқимайди.
4. Ҳаж сафаридаги аёл ҳайз кўриб қолса Минога, Арофатга, Муздалифага бориши, шайтонга тош отиши ва қурбонлик қилиши мумкин.
5. Ҳайз кўрган аёл Маккаи мукаррамага етиб келгач, Масжидул Ҳаромга кирмайди, тавоф ва саъй қилмайди.
6. Ҳайз кўрган аёл эҳромда бўлганлиги боис узрли кунларда ҳам эҳтиёт бўлиши керак, чунки эҳромда мумкин бўлмаган ҳолатлар (мушк, атир, нам салфетка, хушбўй таглик, хушбўй косметикадан фойдаланиш, дарахт баргларини узиш, жониворларга озор бериш ва бошқалар билан жанжаллашиш) мумкин эмас.
7. Ҳайзли ҳолатда ҳам салавотлар, тасбеҳлар ва дуолар қилиш мумкин.
8. Эҳром ҳолатида ҳайз тугагандан кейин ғуслни покланиш учун қилади ва Каъбани 7 марта тавоф қилади, 2 ракат тавоф намозини ўқийди, дуо билан зам-зам суви ичади ва дуо билан Сафодан бошлаб Марва томонга саъйни бошлайди. 7 марта саъй қилинади
9. Тавоф вақтида ҳайз кўриб қолса, ўша заҳоти тавофни тўхтатади ва масжиддан чиқади. Поклангач, ғусл қилиб тавоф, саъй қилади ва соч кестиради. Эҳромдан чиқилади.
10. Тавофни тугатгач, ҳайз кўриб қолса, тавоф намозини ўқимай, тезда саъй қилишга ўтади ва 7 марта саъй қилади. Қолиб кетган тавоф намозини поклангандан кейин Ҳарамда, уни имкони бўлмаса, хоҳлаган жойда ўқиб қўяди.
11. Ҳаж учун эҳромга кирган аёл ҳайз кўриб қолса, ҳайздан пок бўлгач, қайтадан эҳромга кирмайди, балки биринчи боғлаган эҳроми билан давом эттираверади.
12. Аёл киши таматтуъ ниятида мийқотдан умра қилишга эҳром боғлаб, умра арконларини адо қилишдан илгари ҳайз кўриб қолса ва ҳаж амаллари бошлангунича ҳайздан пок бўлмаса, умра эҳромидан чиқиб, ҳаж учун эҳром боғлайди ва ҳаж амалларини бажариб бўлгач, умра қазосини адо қилади. Лекин, биринчи боғлаган эҳромидан умра қилмай чиққанлиги учун зиммасига қон (жонлиқ сўйиш) вожиб бўлади ва унинг ҳажи таматтуъ эмас, балки ҳажи ифрод бўлади. (Фатҳул мулҳим). Кейин умрани қазо қилиб қўяди ва қўй сўяди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Фатво маркази ва Хотин-қизлар масалалари бўйича бўлими

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар: “Кимки мўминдан дунё ғамларидан бир ғамни аритадиган бўлса, Аллоҳ қиёмат кунидаги ғамлардан бир ғамни ундан аритади” (Имом Муслим, Абу Довуд, Термизий, Насоий ва Ибн Можа ривояти).

Маълум бўладики, кимда-ким “Аллоҳ таоло қиёмат куни кулфат ва ғамларимни аритсин”, деса, у мусулмонларнинг ғамларини аритишда жонбозлик қилиши даркор! Умуман, ҳар бир мусулмон ушбу ҳадисдан насиҳат олиб, одамларга ёрдам беришга, уларнинг оғирини енгил қиришга уринмоғи лозим!

Бошқа бир ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: “Ким бир мусулмон(нинг гуноҳи)ни яширса, Аллоҳ у(нинг гуноҳи)ни дунёда ҳам, охиратда ҳам яширади”.

Ислом дини ҳар бир мусулмонни бошқаларнинг гуноҳини ёпишга ундайди, зотан, биз инсонмиз, ҳаммамиз ҳам хато қиламиз, гоҳида бандачилик қилиб гуноҳга қўл уриб қўямиз. Лекин, одамлар орасида гуноҳ ишнинг ёйилишига, тарқалишига сабабчи бўлиб қолмаслигимиз керак. Бунинг йўли – бошқаларнинг гуноҳини ёпишимиздадир, шунда Аллоҳ дунё ва охиратда бизнинг ҳам гуноҳларимизни ёпгай!

Қуйидаги сатрлар, насиҳатлар буюк уламоларимиздан бугунга қадар нақл қилиб келинади:

“Бошқанинг ғамини аритишинг ғаминг аришига сабаб бўлади!

Гуноҳларинг яширилишини истасанг, бошқаларнинг гуноҳини яшир!

Бошқаларга ёрдам берсанг, Аллоҳ сенга ёрдам беради!”

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар: “Модомики, банда биродарининг ёрдамида бўлар экан, Аллоҳ таоло унинг ёрдамида бўлади”.

Бу набавий кўрсатмадан ўрганадиганимиз – мусулмон киши барча ишларида Аллоҳ таолонинг ёрдамига эришишининг йўли бошқаларга ёрдам бериш билан шуғулланишида экан. Аллоҳ таолонинг борлиқда жорий қилган одатларидан бири – кўринишидан бошқа учун қилган амалингиз аслида ўзингиз учун бўлади ва бу орқали сизга Аллоҳ таоло томонидан тавфиқ берилади.

Доктор Ҳассон Шамси Пошонинг “Метин қоялар” китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Неъматуллоҳ Исомов таржимаси.

Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ буюк фиқҳ мадрасаси соҳиби, фиқҳда ва тақвода имом. Замонасидан бугунга бугунгача энг катта фиқҳий мазҳаб асосчиси. Барча илмларга пешқадам бўлган зот. Замонасидаги ва кейинги уламолар у кишини эътироф этиб, кўп мақтовлар айтганлар. Аммо баъзи олимлар томонидан у киши ҳадис илми борасида эътирозлар ва таъналар етган. Бундай эътирозлар уммат қабул қилган уламоларга таъсир қилмайди.

Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳни ҳам бошқа кўплаб уламолар ва муҳаддислар эътироф этиб, у кишини мақтаганлар. Хусусан, имом Шофеъий у киши ҳақида ушбу машҳур сўзларини айтган: “Инсонлар фиқҳда Абу Ҳанифага боқимандадир”.

Яна буюк муҳаддис, Куфа ва Бағдодда қози бўлган имом Ҳафс ибн Ғиёс ҳам у киши ҳақида шундай деган: “Фиқҳда Абу Ҳанифанинг гапи, шеърдан ҳам дақиқдир, Абу Ҳанифани фақатгина жоҳил киши айблайди”.

Имом Заҳабий айтади: “Имом Аъмаш бир масала ҳақида сўралганда “Буни Абу Ҳанифа Нўъмон ибн Собит яхши билади. Мен у киши илмига барака берилган деб ўйлайман” деб жавоб берган”.

Яна имом Заҳабий ўзлари Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ ҳақида: “Фиқҳда ва фиқҳнинг дақиқ масалаларида имомлик у кишига берилган. Бунда ҳеч қандай шак-шубҳа йўқ”, деб айтган.

Бундан ташқари Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳни рижол илмида эътиборли бўлган уламолардан Яҳё ибн Саид Ал-Қаттон, Яҳё ибн Маийн ва Али Ибн Мадинийлар у кишини ҳадис илмида “ишончли” деб айтганлар.

Юқорида биз баъзи уламоларнинг имом Абу Ҳанифа ҳақида гапларини келтирдик. У киши ҳақида яна ўз замонасида ва ундан кейин яшаб ўтган жуда кўплаб уламолар мақтовлар айтган.

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, бутун уммат имом деб эътироф этган уламоларга баъзи бир эътирозлар зиён етказмайди. Чунки бошқа уламолар, хусусан, мазҳаб имомлари ҳақларида ҳам турли хил эътирозлар бўлган. Табиийки, уларга ҳам бу эътирозлар зиён етказмайди.

Ҳабибуллоҳ ОЛИМЖОНОВ

Абдураҳмон ибн Абу Бакра розияллоҳу анҳудан, у отасидан ривоят қилади: “Бир киши: “Эй, Аллоҳнинг Расули! Инсонларнинг қайсиси афзал” – деди. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Умри узоқ бўлиб, амали чиройли бўлгани” – дедилар. У: “Инсонларнинг қайсиниси ёмон” – деди. У зот соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Умри узоқ бўлиб, амали ёмон бўлгани” – дедилар” (Имом Термизий ривояти).

Саҳобий розияллоҳу анҳум Ислом шарафига эришгач, дин ва дунёси учун муҳим бўлган амалларга алоҳида эътибор берганлар. Ҳар икки дунёлари учун фойдали нарсаларни билиб ўрганиб уларга амал қилишга ҳамда зарарли нарсалардан хабардор бўлиб, улардан узоқ бўлишга интилганлар. Уларнинг мана шу қизиқиш ва интилишлари уларни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламга “Энг афзал амал қайси?”, “Кимга кўпроқ яхшилик қилай?”, “Нима қилсам жаннат аҳлидан бўламан?”, “Жаннатга сабаб бўладиган амаллар қайсилар?”, “Инсонларнинг энг яхшиси ким?” каби саволларни беришга ундар эди. Пайғамбаримиз солаллоҳу алайҳи ва саллам ҳар бир саҳобийнинг ёши, ҳолати, имкониятига қараб ёки Исломга янги кирганлигини ҳисобга олган ҳолда жавоб берар эдилар.

Ушбу ҳадисда ҳам бир саҳобий Пайғамбаримиздан “Энг яхши инсон қандай бўладию, ёмон инсон қандай бўлиши” ҳақида сўради. Пайғамбаримиз унга жавобан узоқ умр кўриб ўша узоқ умри давомида яхши солиҳ амалларни кўп-кўп қилиб, натижада савобларини кўпайтириб олган киши инсонларнинг энг яхшиси бўлишини айтдилар. Ўз ўрнида узоқ умр кўришдек имкониятдан тўғри фойдаланмасдан бутун умрини ёмонлик билан ўтказган инсон энг ёмон инсон бўлиб қолишини таъкидладилар. Пайғамбаримиз ушбу жавоблари билан инсон ҳаётининг мазмунини белгилаб бердилар.

Дарҳақиқат инсон ҳаётга келар экан қачон, қаерда, қайси ҳолатда вафот этишини билмайди. Зеро, узоқ ёки кам умр кўриш Аллоҳдан бўлиб, инсоннинг ихтиёрида бўлмаган ишдир. Чунки умрлар Аллоҳнинг қўлидадир. Инсоннинг имконида бори эса, ўша умрида яхши амал қилиб қолишидир. Чунки Аллоҳ таоло инсонга ақл берган, китоблар нозил қилган, Пайғамбарлар юборган, далилларни баён қилган. Ҳар бир инсоннинг солиҳ амал қилишга имконияти бор.

Шу билан бирга Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам баъзи солиҳ амаллар инсоннинг умри узайишига сабаб бўлишини айтганлар. Анас ибн Молик Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилган ҳадисда: “Ким ризқи кенг умри узоқ бўлишини хуш кўрса қариндошларига яхшилик қилсин” дейилган (Имом Бухорий ривояти).

Инсонларнинг яхшиси умри узоқ бўлиб, амали гўзал бўлгани экан, доимо, Аллоҳдан умри узоқ, амали солиҳ бўлган бандалардан қилишини сўраши лозим. Мана шундан яхши амалларсиз кўрилган узоқ умрда инсон учун яхшилик йўқлиги маълум бўлади. Чунки гоҳо узоқ умр инсон учун ёмон ва зарар бўлиб қолиши мумкин. Шу сабабдан баъзи уламолар Аллоҳдан қуруқ узоқ умр эмас, балки тоат ибодатда яхши амаллар узра ўтадиган узоқ умрни сўраши лозим бўлади, дейишган.

Тийбий раҳматуллоҳи алайҳ инсон умридаги лаҳзаларни тижоратчининг сармоясига ўхшатиб шундай дейди: Албатта, лаҳзалар ва вақтлар тижоратчининг сармоясига ўхшайди. Тижоратчи фойда кўрадиган ишларида тижорат қилади. Сармояси қанча кўп бўлса, кўрадиган фойдаси ҳам шунча кўп бўлади. Ҳудди шу каби инсон ҳам умридан яхши амаллар қилиб фойдаланиб қолса, муваффақиятга эришади. Ким (вақтини) сармоясини зое қилса, фойда кўрмай очиқ зиёнда қолади.

Мусулмон инсон ўлимни орзу қилмайди. Чунки у ўзига берилган узоқ умрни яхши савобли ишлар қилишга имконият деб қабул қилади. Умрини ўзининг яхши ишлари билан халқига, динига ва ватанига фойдаси тегадиган тарзда ўтказади. Натижада, Аллоҳнинг розилигига, халқининг дуосига эришиб, охиратда ҳам юзи ёруғ бўлади.

Аллоҳ барчамизни узоқ умр кўриб, ўша узоқ умр давомида яхши амалларга муваффақ қилишини ҳамда оқибатларимизни ҳам гўзал бўлишини насиб қилсин.

Фарҳод ЖЎРАЕВ,

Тошкент Ислом институти

Ақоид ва фиқҳий фанлар кафедраси ўқитувчиси.