www.muslimuz
Қуръонни етти ҳарфда нозил бўлиши
Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлиши, яъни баъзи оятларнинг етти хил талаффузда ўқилиши ҳақидаги мавзу энг нозик мавзулардан бири ҳисобланади. Бу мавзунинг нозиклиги бир неча омилга боғлиқ.
Аввало, Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлгани саҳиҳ ва мутавотир ҳадиси шарифлар ила собит бўлган.
Қолаверса, Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлиши нима эканини ўша ҳадиси шарифлардан очиқ-ойдин тушуниб олишимиз қийин.
Бунинг устига, мазкур ҳадиси шарифлардан «етти ҳарф»дан айнан нима кўзда тутилганини ҳам билиб олиш қийин.
Албатта, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг даврларида яшаган саҳобаи киромлар бу нарсаларни яхши билганлар. Улар ўша ўзлари яхши билишларига эътимод қилиб, ўзаро муомала қилганлар.
Шу ўринда «Ўзлари тушунган бўлсалар, яхши. Аммо келажак авлодлар учун бу масалани баён қилиб қўйсалар бўлмасмиди?» деган савол туғилади. Улар учун оддий бўлган масалани келажакда бошқалар тушунмай қолишлари мумкинлигини ким ўйлабди, дейсиз. Бундан ҳам муҳими, улар бунга ўхшаш оддий нарсаларга вақт ҳам топмаганлар. У азизлар бутун дунёни Ислом ҳидоятига бошлашдек улкан иштиёқ билан яшаганлар. Улар ўзлари етишган улкан бахтга ўзгалар ҳам тезроқ эришиши ҳақида бош қотирар эдилар. Бунақанги оғзаки тортишувларга вақтлари ҳам, хоҳишлари ҳам йўқ эди.
Шунинг учун Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлиши масаласи кейинги пайтнинг турли уламолари томонидан турлича ўрганилган ва турлича талқин қилинган.
Ҳофиз Абу Ҳотим ибн Ҳиббон ал-Бустий:
«Одамлар бу масалада ўттиз беш қавлга ихтилоф қилганлар», дейди.
Имом Жалолиддин Суютий раҳматуллоҳи алайҳи «Итқон фии улумул Қуръон» номли китобларида бу масалада қирқ хил фикр борлигини келтирганлар.
Шу ерда Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлиши нима эканини тушуниш учун ҳаракат қилиб айтилган фикрлардан баъзиларини келтириб ўтсак, фойдадан холи бўлмаса керак. Чунки худди шу гапларни баъзи бир кишилар бизда ҳам гапиришга ва ёзишга ўтмоқдалар.
1. Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлиши араб тилининг етти лаҳжасида нозил бўлишидир.
Уламолар бу гап мутлақо тўғри келмаслигини таъкидлаганлар. Аввало, қайси лаҳжалар кўзда тутилгани маълум эмас. Қолаверса, Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлиши ҳақидаги ҳадиси шарифларнинг бирида Умар ибн Хаттоб Ҳишом ибн Ҳаким розияллоҳу анҳу билан ихтилоф қилиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳу¬зурларига борадилар ва у зот Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлганини айтадилар. Умар ибн Хаттоб ва Ҳишом ибн Ҳаким розияллоҳу анҳу икковлари ҳам араб тилининг қурайш лаҳжасида сўзлашадиган одамлар эдилар. Агар гап лаҳжада бўлганида, улар ихтилоф қилишмас эди.
2. Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлиши етти қироатда нозил бўлишидир. Шунинг учун ҳам Ислом оламида етти хил қироат тарқалган.
Бу гап ниҳоятда кулгили бўлади. Чунки етти қироат деган гап анча кейин чиққан. Бунинг устига, аввалда қироатлар кўп бўлган. Улардан фақат энг машҳурларини танлаб олишга ҳаракат қилинганда уламолар етти қироатни ихтиёр қилишган, холос.
3. Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлиши муайян ададни тақозо қилмайди. Арабларда «етти» сўзи гоҳида чекланмаган ададга нисбатан ишлатилади.
Бу гап ҳам тўғри эмас. Чунки Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлиши ҳақидаги ҳадиси шарифларда гап айнан олти билан саккиз сонлари орасидаги етти сони ҳақида кетади.
Биз ўзимиз шарҳ қилаётган «ат-Тожул Жомеъ» китобида Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлиши ҳақида келган ҳадиси шарифларни ўрганиб, кейин хулоса чиқарсак, яхши бўлади.
عَنِ ابْنَ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: أَقْرَأَنِي جِبْرِيلُ عَلَى حَرْفٍ فَرَاجَعْتُهُ فَلَمْ أَزَلْ أَسْتَزِيدُهُ وَيَزِيدُنِي حَتَّى انْتَهَى إِلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ. رَوَاهُ الشَّيْخَانِ
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Жаброил менга бир ҳарфда қироат қилдирди. Унга мурожаат қилиб, зиёда этишини сўрайвердим, охири етти ҳарфда интиҳосига етди», дедилар».
Икки шайх ривоят қилганлар.
Шарҳ: Аввало, «ҳарф» сўзининг маъносини тушуниб олайлик. Араб тилида «ҳарф» сўзи бир нарсанинг олд–юз тарафи, бир нарсанинг бурилиш–бузилиши ва бир нарсанинг ўлчови маъноларини билдиради.
Биз сўз юритаётган мавзуда эса биринчи маъно ишлатилади. Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлиши етти тараф, яъни етти тариқа десак бўлади.
Ушбу ҳадиси шарифда Жаброил алайҳиссалом аввал Қуръони Каримни Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга бир ҳарфда етказганлар, аммо Пайғамбаримиз алайҳиссалом бир ҳарф камлик қилишини англаб, уни зиёда қилишни сўраганликлари ҳақида сўз кетмоқда. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қайта-қайта илтимос қилишлари туфайли бир ҳарф етти ҳарфга етган.
عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِي اللهُ عَنْهُ قاَلَ: سَمِعْتُ هِشَامَ بْنَ حَكِيمٍ يَقْرَأُ سُورَةَ الْفُرْقَانِ عَلَى غَيْرِ مَا أَقْرَؤُهَا، وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَقْرَأَنِيهَا، فَكِدْتُ أَنْ أَعْجَلَ عَلَيْهِ ثُمَّ أَمْهَلْتُهُ حَتَّى انْصَرَفَ، ثُمَّ لَبَّبْتُهُ بِرِدَائِهِ فَجِئْتُ بِهِ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنِّي سَمِعْتُ هَذَا يَقْرَأُ سُورَةَ الْفُرْقَانِ عَلَى غَيْرِ مَا أَقْرَأْتَنِيهَا، فَقَالَ: أَرْسِلْهُ، اقْرَأْ يَا هِشَامُ، فَقَرَأَ الْقِرَاءَةَ الَّتِي سَمِعْتُهَا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: هَكَذَا أُنْزِلَتْ، ثُمَّ قَالَ لِي: اقْرَأْ، فَقَرَأْتُ فَقَالَ: هَكَذَا أُنْزِلَتْ، إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ أُنْزِلَ عَلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ فَاقْرَأُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ. رَوَاهُ الْأَرْبَعَةُ
Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ҳишом ибн Ҳаким «Фурқон» сурасини менинг қироатимдан бошқача қироат қилаётганини эшитиб қолдим. Уни менга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қироат қилдирган эдилар. Шошилиб, уни бир нарса қилиб қўйишимга сал қолди (у намозда эди). Кейин (намоздан) чиққунича тегмай турдим.
Сўнгра уни ридосидан чангаллаб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига олиб бордим ва:
«Эй Аллоҳнинг Расули! Албатта, мен манавининг «Фурқон» сурасини сиз менга уни қироат қилдирганингиздан бошқача қироат қилаётганини эшитиб қолдим», дедим.
«Уни қўйиб юбор. Ўқи, эй Ҳишом», дедилар.
У мен эшитгандек қироат қилди.
Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Мана шундай нозил қилинган», дедилар ва менга:
«Ўқи», дедилар. Бас, мен ўқидим. У зот:
«Мана шундай нозил қилинган. Албатта, бу Қуръон етти ҳарфда нозил қилингандир. Ундан муяссар бўлганида қироат қилинглар», дедилар».
Тўртовлари ривоят қилганлар.
Шарҳ: Бу ҳадиси шарифдан қуйидаги мулоҳазаларни қилишимиз мумкин:
1. Дастлаб Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларга Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлганини умумий эълон қилмаганлар. Бўлмаса, Умар ибн Хаттоб Ҳишом ибн Ҳаким розияллоҳу анҳуни ўзларига таниш бўлмаган қироат қилганлари учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига судраб олиб бормас эдилар.
2. Умар ибн Хаттобнинг мулоҳазалари маълум сура – «Фурқон» сураси устида бўлганлиги. Бундан «етти ҳарф» бошдан-оёқ бошқача ўқишни эмас, баъзи жойларида бошқача бўлишини билдиради.
3. Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўл¬ганлигини Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам са¬ҳобаи киромларнинг ўзаро тортишувларидан кейин эълон қилганликлари.
4. Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлиши уни муяссар бўлганича осонлик ила қироат қилиш мақсадида жорий қилинганлиги. Агар бир ҳарфдагина қироат қилиш мажбурий бўлса, одамлар Қуръони Каримни қироат қилишда қийналиб қолишлари мумкинлиги.
عَنْ أُبَيِّ بْنِ كَعْبٍ رَضِي اللهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ عِنْدَ أَضَاةِ بَنِي غِفَارٍ، فَأَتَاهُ جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَلام فَقَالَ: إِنَّ اللهَ يَأْمُرُكَ أَنْ تَقْرَأَ أُمَّتُكَ الْقُرْآنَ عَلَى حَرْفٍ، فَقَالَ: أَسْأَلُ اللهَ مُعَافَاتَهُ وَمَغْفِرَتَهُ، وَإِنَّ أُمَّتِي لَا تُطِيقُ ذَلِكَ، ثُمَّ أَتَاهُ الثَّانِيَةَ فَقَالَ: إِنَّ اللهَ يَأْمُرُكَ أَنْ تَقْرَأَ أُمَّتُكَ الْقُرْآنَ عَلَى حَرْفَيْنِ، فَقَالَ: أَسْأَلُ اللهَ مُعَافَاتَهُ وَمَغْفِرَتَهُ، وَإِنَّ أُمَّتِي لَا تُطِيقُ ذَلِكَ، ثُمَّ جَاءَهُ الثَّالِثَةَ فَقَالَ: إِنَّ اللهَ يَأْمُرُكَ أَنْ تَقْرَأَ أُمَّتُكَ الْقُرْآنَ عَلَى ثَلَاثَةِ أَحْرُفٍ، فَقَالَ: أَسْأَلُ اللهَ مُعَافَاتَهُ وَمَغْفِرَتَهُ، وَإِنَّ أُمَّتِي لَا تُطِيقُ ذَلِكَ، ثُمَّ جَاءَهُ الرَّابِعَةَ فَقَالَ: إِنَّ اللهَ يَأْمُرُكَ أَنْ تَقْرَأَ أُمَّتُكَ الْقُرْآنَ عَلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ، فَأَيُّمَا حَرْفٍ قَرَأُوا عَلَيْهِ فَقَدْ أَصَابُوا. رَوَاهُ مُسْلِمٌ وَأَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ وَلَفْظُهُ: يَا جِبْرِيلُ إِنِّي بُعِثْتُ إِلَى أُمَّةٍ أُمِّيِّينَ، مِنْهُمُ الْعَجُوزُ، وَالشَّيْخُ الْكَبِيرُ، وَالْغُلَامُ، وَالْجَارِيَةُ، وَالرَّجُلُ الَّذِي لَمْ يَقْرَأْ كِتَابًا قَطُّ، قَالَ: يَا مُحَمَّدُ، إِنَّ الْقُرْآنَ أُنْزِلَ عَلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ
Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Бани Fифорнинг ҳовузи олдида эдилар. У зотнинг ҳузурларига Жаброил алайҳиссалом келиб:
«Албатта, Аллоҳ сенга умматинг Қуръонни бир ҳарфда ўқишини амр қилмоқда», деди.
«Аллоҳдан Унинг офияти ва мағфиратини сўрайман. Албатта, менинг умматим унга тоқат қила олмайди», дедилар у зот.
Сўнгра иккинчи марта келиб:
«Албатта, Аллоҳ умматинг Қуръонни икки ҳарфда ўқишини сенга амр қилмоқда», деди.
«Аллоҳдан Унинг офияти ва мағфиратини сўрайман. Албатта, менинг умматим унга тоқат қила олмайди», дедилар у зот.
Кейин учинчи марта келиб:
«Албатта, Аллоҳ умматинг Қуръонни уч ҳарфда ўқишини сенга амр қилмоқда», деди.
«Аллоҳдан Унинг офияти ва мағфиратини сўрайман. Албатта, менинг умматим унга тоқат қила олмайди», дедилар у зот.
Кейин тўртинчи марта келиб:
«Албатта, Аллоҳ умматинг Қуръонни етти ҳарфда ўқишини сенга амр қилмоқда. Ўшандан қайси ҳарфда қироат қилсалар ҳам тўғри қилган бўладилар», деди».
Муслим, Абу Довуд ва Термизий ривоят қилганлар.
Термизийнинг лафзида:
«Эй Жаброил! Мен бир уммий умматга юборилганман. Уларнинг ичида кекса аёллар, кексалар, ёш болалар, кичик қизчалар ва ҳеч қачон ёзув ўқимаган одамлар бор», дедилар.
(Жаброил:) «Эй Муҳаммад! Албатта, Қуръон етти ҳарфда нозил қилингандир», деди», дейилган.
Шарҳ: Бу ҳадиси шарифда Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлишидан кўзланган мақсад очиқ-ойдин келмоқда.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Жаброил алайҳиссаломга қайта-қайта:
«Аллоҳдан Унинг офияти ва мағфиратини сўрайман. Албатта, менинг умматим унга тоқат қила олмайди», демоқдалар.
Буни уч марта такрорлаганларидан кейин бир ҳарф етти ҳарфга етказилди.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Қуръон оятларини олиб келадиган ва бир ҳарфда ўқишга амр бўлганини етказаётган фариштага умматларининг тоқат қила олмаслигини:
«Эй Жаброил! Мен бир уммий умматга юборилганман. Уларнинг ичида кекса аёллар, қари шайхлар, ёш болалар, кичик қизчалар ва ҳеч қачон ёзув ўқимаган одамлар бор», деган хитобларида баён қилмоқдалар.
Бундан Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлиши аҳолининг турли табақаларига Каломуллоҳни ўқишни осон қилиш мақсадида бўлганлиги келиб чиқади.
وَعَنْهُ قَالَ: كُنْتُ فِي الْمَسْجِدِ، فَدَخَلَ رَجُلٌ يُصَلِّي فَقَرَأَ قِرَاءَةً أَنْكَرْتُهَا عَلَيْهِ، ثُمَّ دَخَلَ آخَرُ فَقَرَأَ قِرَاءَةً سِوَى قَرَاءَةِ صَاحِبِهِ، فَلَمَّا قَضَيَا الصَّلَاةَ دَخَلْنَا جَمِيعًا عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقُلْتُ: إِنَّ هَذَا قَرَأَ قِرَاءَةً أَنْكَرْتُهَا عَلَيْهِ، وَدَخَلَ هَذَا فَقَرَأَ سِوَى قِرَاءَةِ صَاحِبِهِ، فَأَمَرَهُمَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَرَآ فَحَسَّنَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ شَأْنَهُمَا، فَسُقِطَ فِي نَفْسِي مِنَ التَّكْذِيبِ وَلَا إِذْ كُنْتُ فِي الْجَاهِلِيَّةِ، فَلَمَّا رَأَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَا قَدْ غَشِيَنِي ضَرَبَ فِي صَدْرِي، فَفِضْتُ عَرَقًا وَكَأَنَّمَا أَنْظُرُ إِلَى اللهِ عَزَّ وَجَلَّ فَرَقًا، فَقَالَ لِي: يَا أُبَيُّ، أُرْسِلَ إِلَيَّ أَنِ اقْرَإِ الْقُرْآنَ عَلَى حَرْفٍ، فَرَدَدْتُ إِلَيْهِ أَنْ هَوِّنْ عَلَى أُمَّتِي، فَرَدَّ إِلَيَّ الثَّانِيَةَ اقْرَأْهُ عَلَى حَرْفَيْنِ، فَرَدَدْتُ إِلَيْهِ أَنْ هَوِّنْ عَلَى أُمَّتِي، فَرَدَّ إِلَيَّ الثَّالِثَةَ اقْرَأْهُ عَلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ فَلَكَ بِكُلِّ رَدَّةٍ رَدَدْتُكَهَا مَسْأَلَةٌ تَسْأَلُنِيهَا، فَقُلْتُ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِأُمَّتِي، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِأُمَّتِي، وَأَخَّرْتُ الثَّالِثَةَ لِيَوْمٍ يَرْغَبُ إِلَيَّ الْخَلْقُ كُلُّهُمْ حَتَّى إِبْرَاهِيمُ عَلَيْهِ السَلام. رَوَاهُ مُسْلِمٌ
Яна ўша кишидан ривоят қилинади:
«Масжидда эдим. Бир одам кириб, намоз ўқий бошлади. У бир қироат қилди. Унинг қироатини инкор қилдим. Кейин бошқаси кириб, ҳалигининг қироатидан ҳам бошқача қироат қилди.
Икковлари намозларини тугатиб бўлганларидан кейин ҳаммамиз Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кирдик ва мен:
«Манави бир қироат қилди. Мен унинг қироатини инкор қилдим. Кейин буниси кириб, унисининг қироатидан ҳам бошқача қироат қилди», дедим.
Бас, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икковларга амр қилдилар. Иккиси ҳам қироат қилди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам иккисини ҳам маъқулладилар. Кўнглимга шундай гумон тушдики, бунақаси жоҳилият пайтида ҳам бўлмаган.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени ўраб олган нарсани билиб, кўксимга урдилар. Тер бўлиб оқиб кетдим. Қўрққанимдан худди Аллоҳ азза ва жаллага назар солиб тургандай бўлдим.
Шунда у зот менга:
«Эй Убай! Менга «Қуръонни бир ҳарфда қироат қил», деб (хабар) юборилди. Мен У Зотга «Умматимга осон қил», деб қайтардим.
Менга иккинчи марта «Уни икки ҳарфда қироат қил», деб қайтарди. Мен У Зотга «Умматимга осон қил», деб қайтардим.
Менга учинчи марта «Уни етти ҳарфда қироат қил. Сени ҳар бир қайтарганимда сен учун бир нарсани Мендан сўраб олишингга имкон бор», деб қайтарди.
Шунда мен:
«Аллоҳим! Умматимни мағфират қилгин! Аллоҳим! Умматимни мағфират қилгин!» дедим.
Учинчисини халойиқнинг барчаси, ҳатто Иброҳим алайҳиссалом ҳам менга рағбат қиладиган кунга қолдирдим», дедилар».
Муслим ривоят қилганлар.
Шарҳ: Қуръони Каримни бир ҳарфда ва икки ҳарфда ўқиш ҳақидаги амр келганидан кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам осон қилишини сўраб, илтимосни қайтарганлар. Аллоҳ таоло аста-секин осонлаштириш билан бирга, у зотга мукофот ҳам тақдим қилган.
«Сени ҳар бир қайтарганимда сен учун бир нарсани Мендан сўраб олишингга имкон бор», деб айтган.
Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам умматларига икки марта мағфират сўраб, дуо қилганлар ва учинчи имкониятдан фойдаланишни қиёмат кунига қолдирганлар. Ўша кунда ҳамма, ҳатто Иброҳим алайҳиссалом ҳам у зотнинг дуоларидан умидвор бўлиб турган бўладилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг:
«Мен У Зотга «Умматимга осон қил», деб қайтардим», деганларидан Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлиши умматга осонлик туғдириш учун экани очиқ-ойдин кўриниб турибди.
Ушбу ва бошқа маълумотларни синчиклаб ўрганган мутахассис уламоларимиз «Қуръони Каримнинг етти ҳарфда нозил бўлиши Қуръони Каримнинг баъзи сўз ва ҳарфларини талаффуз қилишда ижозат берилган етти тур хилма-хилликдир», деганлар. Улар қуйидагилардан иборат:
1. Исмларнинг бирлик ва кўпликда, музаккар ва муаннасликда турлича талаффуз қилишга берилган ижозат.
Мисол учун, араб тилида «омонат» сўзи бир хил ёзувда турганда уни бирликда ҳам, кўпликда ҳам ўқиш мумкин.
2. Эъробда (сўзнинг жумладаги ўрнига кўра охиридаги ҳаракатларнинг ўзгариши) араб тили қоидаси доирасида турлича бўлишни кўтарадиган жойларда турлича талаффуз қилишга берилган рухсат.
Мисол учун, «маа» келишигидан кейин икки исм келса, иккинчисини насб – фатҳали ёки рафъ – заммали ўқиш мумкин.
3. Сарф қоидаларига биноан, турлича талаффуз қилиш мумкин бўлган сўзларни турлича талаффуз қилишга ижозат.
Мисол учун, араб тилида ёзилган «боид» сўзини «боид» деб ҳам, «боада» деб ҳам ўқиш мумкин.
4. Баъзи ҳарф ва сўзларнинг ўрнини алмаштириб ўқишга берилган изн.
5. Бир ҳарфнинг ўрнига бошқасини қўйиб ўқишга ижозат.
6. Бирор ҳарфни зиёда ёки ноқис қилиб ўқишга ижозат.
7. Ҳарфларни йўғон ва ингичка, чўзиб ёки чўзмай ўқиш бўйича араб лаҳжаларининг турли талаффузларига амал қилишга берилган рухсат.
Дуонинг афзали
Абу Абдуллоҳ Ҳорис ибн Асад ал-Муҳсибий (вафоти 243 ҳж) раҳимаҳуллоҳ “Васоя” асарида дуо қилувчиларга насиҳат қилиб қуйидгиларни келтиради:
Биродарларим, одамлар овозини чиқариб жаҳрий дуо қилишмоқда, сизлар ундай қилманглар. Ҳожатларингизни қалбингизда сир тутиб Аллоҳдан махфий дуо ила сўранглар. Чунки дуонинг ошкорасидан хуфёнаси ижобатга яқин, Аллоҳга ёқимлироқ ва серсавоброқдир.
Салафларимиздан бизга етиб келдики, қалбда сир тутиб қилинган дуо ошкора қилинган дуодан етмиш марта ортиқроқдир.
Баъзи аҳли илмлар айтдилар: салафи солиҳлар қаттиқ ижтиҳод билан дуо қилишар эди. Улар дуода ниҳоятда тиришқоқ ва аҳамиятли бўлишар эди. Шундай бўлсада уларнинг нафас товушлари ҳам ташқарига эшитилмас эди. Дуо жараёнида уларнинг товуши ўзлари ва Роббилари орасида қолиб кетар эди.
Салафи солиҳлар нега шундай қиларди, биласизми? Чунки улар Аллоҳ таолонинг бу оятини яхши англар эдилар:
ذِكْرُ رَحْمَةِ رَبِّكَ عَبْدَهُ زَكَرِيَّا * إِذْ نَادَى رَبَّهُ نِدَاء خَفِيّاً
Бу, Роббингнинг бандаси Закариёга раҳмати зикридир.(Яъни, эй Муҳаммад (с.а.в.), ушбу қисса «Роббингизнинг бандаси Закариёга раҳмати зикридир».)Унинг Роббига махфий нидо қилган чоғини эсланг.(Марям сураси 2-3 оятлар).
Дуода товушини кўтариб жаҳрий қилган одам билан қалбида сир тутиб дуо қилган одамнинг фарқи шуки, ошкора қилганлар фитнага тушиб қолади. Фасоҳат билан сўзлаш мақсадида қалби Аллоҳдан бурилиб атрофидаги одамлар билан ўралашиб қолади. Баъзида эса риё, сумъа аралаш ибодатини пучга чиқаради.
Дуони махфий қилганлар эса ўша фитналардан омон бўлади. Аллоҳ таоло баримизни Ўзига маҳбуб бандалар қаторида айласин, омин!
Авазбек МЎМИНОВ — Андижон шаҳар “Чинор” жоме масжид имом-хатиби
Марказий Осиё диний етакчилари гендер тенглиги масаласини муҳокама қилишди
2 июль куни, Ўзбекистон, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон ва Олмаота шаҳридаги мусулмонлар диний етакчилари, мусулмонлар диний ташкилотларининг вакиллари ва экспертлар оила мустаҳкамлигини таъминлаш, фарзанд тарбияси, шунингдек оиладаги зўравонликларнинг олдини олиш билан боғлиқ соҳаларда ўз роллари ва исломнинг истиқболларини муҳокама қилиш учун Олмаота шаҳрида йиғилишди.
Семинар Буюк Британия ҳукумати молиявий қўллаб-қувватловида аҳолишунослик соҳасидаги БМТ жамғармаси (ЮНПФА) томонидан ташкил этилди.
Диний етакчилар инсон ҳуқуқларини илгари суриш, она-бола саломатлигини таъминлаш, шу жумладан оилани режалаштириш, гендер зўравонлигининг олдини олиш ва хавфсиз оналикни таъминловчи жиҳатларни муҳокама қилишди. Жинс аломати бўйича зўравонлик бутун дунёда жиддий ташвиш уйғотадиган муаммо бўлиб қолмоқда ва бу борада Марказий Осиё ҳам истисно эмас. Шунинг учун диний етакчилар нафақат ҳар бир оила ва жамоатлар даражасида соғлом муносабатларни илгари суриш ишида ўз ролларини муҳокама қилишлари, балки бу соҳадаги энг яхши тажрибалари билан бўлишишлари ва зўравонликдан ҳоли муҳитни шакллантиришда уларнинг роллари қандай бўлиши мумкинлигини муҳокама қилишлари жуда ҳам катта аҳамият касб этади.
“Кўпчилик давлатлардаги диний ташкилотлар одамларнинг аксарият қисмига соғлиқни сақлаш, таълим ва инсонпарварлик ёрдами соҳасида ахборот ва хизматларни тақдим этишади. Диний етакчилар тинчлик мулоқоти ва жамаотчилик тадбирларида иштирок этишга одамларни рағбатлантиришда муҳим аҳамият касб этишади, - дейди Қозоғистондаги ЮНПФА вакили ва Қирғистон ва Туркманистондаги ваколатхона директори Жулия Валезе, - Репродуктив саломатлик ва гендер зўравонлигини олдини олиш ҳақида ахборотни берган ҳолда, биз одамларни уларнинг саломатлиги ва ҳаётига тегишли хабардор қилинган танловни қилишларига одамларнинг ҳуқуқ ва имкониятларини кенгайтирамиз”.
Аёллар ва қизларни ҳақ-ҳуқуқларини таъминлашда тинчлик, барқарорлик, иқтисодий ўсиш ва қашшоқликнинг қисқариши каби жиҳатларга алоҳида эътибор қаратилади. Айниқса гендер зўравонлигининг энг кенг тарқалган шакли ҳисобланган аёллар ва қизларга нисбатан, гендер зўравонлигининг олдини олиш ва жавоб қайтариш бўйича самарали ҳаракатларни интеграция қилувчи тадбирларнинг кўлами ва миқдорини ошириш ҳисобланади.
Индонезиялик мутахассисларнинг кўп йиллик тажрибаларини ҳисобга олган ҳолда, семинар модераторлари томонидан репродуктив саломатлик, шу жумладан оилани режалаштиришни илгари суриш ва оилавий қадриятлар ва фаровонликни илгари суриш соҳасида диний етакчилар билан ҳамкорлик қилиш соҳасида ушбу мамлакатдан экспертлар таклиф этилган эди. Улардан Жакартадаги Қуръоншунослик институтидан доктор Нур Рофиа, мусулмон етакчиси ва ислом нуқтаи назаридан репродуктив саломатлик ва оилани режалаштириш мавзуси бўйича маърузачи ва тренер, доктор Х.Фуркан Ла Фарид ва Индонезиядаги ЮНПФА ахборот-тушунтириш иши бўйича ходим Самиджио Самиджиолар чиқиш қилишди.
Диний ташкилотлар билан ҳамкорлик 1994 йилда Қоҳирада ташкил этилган аҳолишунослик ва ривожланиш бўйича халқаро конференция ҳаракатлар дастурини амалга ошириш учун ва барқарор ривожланиш соҳасидаги кун тартибига эришиш учун ўта муҳим аҳамият касб этади. Диний ташкилотлар ва Бирлашган Миллатлар Ташкилоти вакиллари кўпинча биргаликда инсон ва унинг қадр-қиммати ҳақида, шунингдек “ҳеч кимни эътиборсиз қолдирмаслик” тамойили ўта муҳимлиги экани тўғрисида жуда кўп бор таъкидлашларининг аҳамияти ҳам шундадир.
Халқаро семинар давом этмоқда
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати
Мўминаларга ибрат мўминалар: Ҳазрати Руқайя бинти Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам
Руқайя розияллоҳу анҳо Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг Зайнаб розияллоҳу анҳодан кейин дунёга келган қизларидир. У ҳам ота-онасининг кўз қорачиғи эди. Руқайя розияллоҳу анҳо ва Умму Гулсум розияллоҳу анҳо икковлари худди эгизаклардек улғаядилар. Бир-бирларини жуда яхши кўрардилар. Бу меҳр опалари Зайнаб розияллоҳу анҳо узатилганидан сўнг янада кучайди. Гўё тақдир уларнинг ҳаётини муштарак бир йўлга чизгандек бир-бирларига қаттиқ боғланиб қолган эдилар. Зайнаб розияллоҳу анҳо Абул Ос ибн Робиъ билан турмуш қурганидан сўнг Руқайя ва Умму Гулсум розияллоҳу анҳоларнинг ҳам бўйлари етиб қолди. Абу Толиб уларни биродари Абу Лаҳабнинг ўғиллари Утба ва Утайбага сўраб келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга шундай жавоб бердилар: — Эй амаки, қариндошчиликни сийлайман, бироқ менга бироз муҳлат беринг. Бу масала юзасидан қизларим билан гаплашай. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам хонадон аҳлига Абу Толибнинг мақсади ҳақида гап очдилар, Ҳадича розияллоҳу анҳо онамиз ва қизларига аҳволни тушунтирдилар. Ҳазрати Ҳадича розияллоҳу анҳо бу гапларни эшитиб ўйга чўмдилар. Чунки, Абу Лаҳабнинг хотини Умму Жамил қаҳри қаттиқ, тили аччиқ ва ўйламай иш қиладиган хотин эканини билар эдилар. Шунинг учун қизларининг бу хонадонга келин бўлишларини хоҳламай турардилар. Бироқ раъйларини қайтармаслик учун индамадилар. Қизлари ҳам буни ҳис қилиб жим ўтирардилар. Шундай тарзда, қатьий қарор қабул қилинди. Шафқатли ота қизларига барокат тилади. Уларни азиз ва жамил бўлган Аллоҳнинг паноҳига топширди.
Кунларнинг бирида Макка осмонида бир нур кўринди ва Маккани ойдинлатиб, қоронғуликни тарқатиб юборди. Бу нур Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг пайғамбарлик нури эди. Ҳазрати Ҳадича розияллоҳу анҳо қизлари Руқайя ва Умму Гулсум розияллоҳу анҳоларни ўйлар эди. Умму Жамил ва унинг сўзидан ҳеч чиқмайдиган Абу Лаҳаб хонадонида қизларининг ҳоли не кечади? Қурайшийлар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам хусусида аниқ бир тўхтамга келиш учун тўпландилар. Ораларидан бири:
— Сиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ишига халақит бермоқчимисиз? У ҳолда қизларини қайтариб юборинглар, у қизлари билан овора бўлиб қолади, - деди.
Абу Лаҳаб, Ҳазрати Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қизлари билан оила қурган ўғилларига:
— Агар, Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг қизларини қўймасангиз, бошим бошингизга ҳаром бўлсин, - деди. Икки қиз ҳам оталик уйларига қайтиб келдилар. Умму Жамил ва Абу Лаҳаб бу ишлари билан чекланиб қолмади. Набий алайҳиссаломга доимий равишда азият етказавердилар. Аммо, Аллоҳ таоло суюкли пайғамбари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга азият етказган бу икки бадбахтни жазолабгина қолмай, Қуръони каримда уларнинг қисматлари ҳақида сўз юритувчи “Масад” сурасини нозил қилди.
Суранинг таржима маъноси: “1. Абу Лаҳабнинг қўллари қуригай – ҳалок бўлгай! (Аниқки) у қуриди – ҳалок бўлди. 2. Мол-мулки ва касб қилиб топган нарсалари унга асқотгани йўқ! 3-4-5. Яқинда у ва унинг ўтин орқалаган, бўйнида пишиқ толадан эшилган арқон бўлган хотини (ловуллаб турган) алангали дўзахга киражак!”
Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам самимий ва вафодор завжасига: “Энди бизга уйқу йўқ, эй Ҳадича...” дедилар. Руқайя ва Умму Гулсум розияллоҳу анҳо уйларидаги муҳит ўзгариб қолганини сездилар. Уйда хурсандчиликдан асар ҳам қолмагандай, ғам-қайғу буткул ҳукмрондек кўринар эди. Бироқ опа-сингил ота-оналари билан бирга бу қийинчиликларга бардош бердилар. Қурайшийларнинг тахмини бекор бўлди, севинчлари узоққа бормади. Улар ўйлаганидек, қизларининг уйга қайтиб келиши билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам буюк вазифаларини адо этишдан тўхтаб қолмадилар. Аллоҳ таоло солиҳ, асл бир оилага мансуб, бой ва юмшоқ табиатли куёв берди. Бу киши Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу насаб, мавқе ва бойликда Қурайшнинг энг олди кишиларидан эди.
Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам Руқайя розияллоҳу анҳони Усмон розияллоҳу анҳуга никоҳладилар ва уларга баракот тилаб, Аллоҳ таолога дуо қилдилар. Қурайш мушрикларининг мусулмонларга азиятлари янада ортди. Уларга жуда ёмон муносабатда бўла бошладилар. Шунинг учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам фитнага дучор бўлишмасин деб саҳобаларнинг Ҳабашистонга ҳижрат қилишларига изн бердилар. Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу билан завжаси Руқайя розияллоҳу анҳо ҳам йўл ҳозирлигини кўра бошладилар. Руқайя розияллоҳу анҳонинг кўзлари ёш, қалби ғам-алам билан тўла эди. Айрилиқ олдидан отасини, онасини ва қариндошларини бир-бир қучоқлади. Айтмоқчи бўлган гапларини айтолмай, сўзлари бўғзига тиқилди. Унинг бутун ҳолати гўё: “Оиладан, ватандан айрилиш жуда оғир. Руҳ билан тананинг ажралишига ўхшайди. Аллоҳ бу ишимиздан рози бўлсин. Ишончимиз йўлида жонимиз фидо бўлсин”, дегандек эди. Усмон розияллоҳу анҳу ҳам жуда хафа эдилар. Сабрли мўмина Руқайя розияллоҳу анҳо унга юзланиб, таскин бериш учун:
– Аллоҳ таоло биз билан ва Шу муборак Байтнинг атрофидаги тупроғимизда қолаётган кишилар билан биргадир, — деди. Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳунинг қайғуси тарқалди. Ҳабашистон томон йўлга тушдилар.
Давоми бор...
Саидаброр Умаров тайёрлади
Ёлғон дўзахга етаклайди
Сўнгги вақтларда Интернетдаги ижтимоий тармоқларда шахсий манфаатлари йўлида ўзга шахслар номидан саҳифа ёки профил очиб, сохта маълумотларни тарқатиш ҳолатлари кузатилмоқда.
Жумладан, шу кунларда “Facebook” ижтимоий тармоғида Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов номидан профил очилган. Ушбу профил эгаси Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси номидан турли ғараз мақсадларга хизмат қилувчи материалларни чоп этган.
Таъкидлаш жоизки, ҳозирги вақтда муфтий Усмонхон Алимовнинг ҳеч қайси ижтимоий тармоқларда расмий очилган саҳифаси ёки профили мавжуд эмас. Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисига “Muslim.uz” сайтдаги “Мурожаат ва мулоҳазалар учун виртуал қабулхона” орқали мурожаат қилиш мумкин. Шунингдек, шаръий масалалардаги саволларни “Телеграм” мессенжеридаги “Дин ва ҳаётга оид саволлар” номли каналга ва “Savollar.muslim.uz” сайтига йўллаш мумкин.
Ўзбекистон мусулмонлари идорасини матбуот хизмати