02 Май, 2025, 4 Зулқаъда, 1446
02 Май, 2025, 4 Зулқаъда, 1446
Бир намоздан кейинги намозгача, жумадан жумагача гуноҳлардан покланиш фурсати бўлса, Рамазондан келгуси рамазонгача – йиллик гуноҳлардан қутилиш учун энг қулай мавсумдир.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ойга алоҳида эътибор берардилар. Ҳатто Ражаб ойи кирганда: “Аллоҳумма барик лана фи ражабин ва шаъбана ва баллиғна рамазона”
“Аллоҳим, ражаб ва шаъбон ойларида бизларга барака ато қилгин ва бизларни рамазон ойига етказгин” деб дуо қилардилар.
Рамазон жуда кўплаб яхшиликлар ҳамда имкониятлар ойидир. Уларнинг энг аввали – бу Қуръондир. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилган: “Рамазон ойики, унда одамларга ҳидоят ҳамда ҳидояту фурқондан иборат очиқ баёнотлар бўлиб Қуръон туширилгандир”.
Аллоҳ таоло бошқа оятда бундай марҳамат қилади: “Алиф. Лаам. Мийм. Бу китобда шак-шубҳа йўқ, у тақводорларга ҳидоятдир”.
Аллоҳ таоло биринчи оятда рамазон ойида Қуръони каримни барча одамлар учун нозил қилганини, иккинчи оятда эса, Қуръон фақат тақводорларга ҳидоят манбаи эканини таъкидламоқда. Шу боис, рамазонда кўпчилик одамларнинг қўлига Қуръон олганини кўрасиз.
Қолаверса, рамазонда кўп Қуръон ўқиш Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларидир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ойда Жаброил алайҳиссалом билан Қуръонни дарс қилишарди. Шунинг учун биз ҳам, бу ойда кўпроқ Қуръон ўқиб, ўргансак Аллоҳ таолонинг раҳматига эришамиз, Расулуллоҳнинг суннатларига амал қилган бўламиз.
Рамазон – хайр-саховат ойидир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларнинг энг сахийи эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ойда яхшиликда эркин шамолдан ҳам сахий бўлиб кетардилар.
Демак, рамазон ойида имкон қадар ҳар куни хайр-эҳсон, садақа беришга ҳаракат қилиш керак. Масалан, “Бир одам рамазонда 1000 (минг) риёл садақа қила олишг имкониятим етади” деса, шу минг риёлни ҳар куни бўлиб-бўлиб бериб борсин.
Бу билан сиз агар ҳар куни бир ёки бир нечта рўзадорнинг ифторлик қилишига сабаб бўлишингиз мумкин. Муҳими ҳар бир инсон қўлидан келган яхшилик қилиши керак.
Рамазондаги энг муҳим жиҳатлардан бири – бомдод ва хуфтон намозларини жамоат бўлиб ўқишга эътибор беришдир. Айримлар таровеҳ намозини қолдирмасдан ўқишади-ю, лекин фарз намозларга унчалик эътиборли бўлишмайди. Шуни билингки, бир фарз намозни (ўз вақтида) адо этиш, бутун Рамазон ойида қоим бўлишдан афзал туради. Чунки аввалгиси фарз амал бўлса, кейингиси нафлдир. Шунинг учун, аввало фарз намозларни ўз вақтида жамоат билан ўқиб, кейин нафл ибодатларни адо этиш лозим. Албатта, Рамазон ойининг кечаларини бедор ўтказиш амалларнинг энг афзали саналади.
Рамазон ойи яхшиликларга тўла ой. Ривоятларга кўра, бу ойнинг ҳар кечасида Аллоҳ таоло 600 мингта дўзахга маҳкум бўлганларни дўзахдан озод қилинади. Лекин Рамазоннинг биринчи кечасининг ҳам бир қанча фазилатлари бор, аммо аксарият одамлар бундан ғафлатда қоладилар.
Рамазон ойининг биринчи кечасида Аллоҳ таоло бандаларига раҳмат назари билан боқади, кимга Аллоҳ раҳмат назари билан боқса, уни ҳеч қачон азобламайди.
Демак, банда рамазоннинг илк кунларидан бошлаб уни ғанимат билмоғи лозим экан.
Аллоҳ таоло рамазоннинг охирги кечасида рўзадорларнинг гуноҳларини кечириб юборади. Аммо аксар одамлар бу кечанинг фазилатларидан ҳам ғафлатда қоладилар. Айниқса, рамазоннинг охирги тоқ кечасини “Лайлатул қадр” кечаси сифатида бедор бўлиб ўтказадилар-у, лекин рамазоннинг сўнгги кечасига беэътибор бўладилар.
Қадр кечаси ҳар бир рўзадор алоҳида эътибор бериши керак бўлган муҳим кечадир. Лекин Аллоҳ таоло бу кечанинг қачонлигини яшириб қўйган. Нима учун? Чунки шунда биз бу кечани рамазон ойининг илк кунидан бошлаб кутамиз ва бутун рамазон кечасини ибодатда ўтказишга ҳаракат қиламиз. Агар қадр кечасининг кунини аниқ билганимизда, эҳтимол рамазоннинг бошқа кунларини дангасалик билан ўтказиб юборган бўлардик. Аллоҳ таоло Ўз фазли билан рамазондан тўлиқ фойдаланишимизни истайди.
Оиша онамиз розияллоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: “Ё Расулуллоҳ агар Қадр кечасини топишга муваффақ бўлсам нима деб дуо қилай?” деб сўрадилар.
Шунда Набий алайҳиссалом ушбу дуони айтишга буюрдилар: “Аллоҳумма иннака афуввун, туҳиббул афва, фаъфу ъанний” (Аллоҳим, албатта, Сен кечирувчисан, кечиришни яхши кўрасан. Гуноҳларимни кечиргин).
Жаброил алайҳиссалом Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: “Эй Муҳаммад, Рамазон ойини топиб, мағфират қилингмаган кишининг бурни ерга ишқалсин”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Омийн”, дедилар.
Фараз қилинг, имтиҳон топишираётган талабаларга барча имконият ва воситалар муҳайё қилиб қўйилган бўлса, яъни имтиҳон мавзулари соддалаштирилган, имтиҳон қайси фандан бўлиши олдиндан айтилган, алоҳида муаллим бириктирилган, саволлар ўргатилган, ручка-қоғоз ҳам берилган. Фақатгина жавобларни ёзиш қолган. Лекин шунда ҳам талаба имтиҳондан йиқилса “Нега топшира олмадинг?” дейсиз-ми?!
Худди шундай, рамазон биз учун кўплаб яхшиликларга эришимиз учун жуда катта имкониятдир.
Шунингдек, “насалукал жанната ва наъузу бика минаннар” дуосини ҳам кўп қилиш керак. Ўтган солиҳлар бу зикр ва дуоларни кўп айтардилар. Шундай экан, рамазоннинг ҳар куни “Ашҳаду аллаа илаҳа иллаллоҳ, астағфируллоҳ, насалукал жанната ва наъузу бика минаннар”ни кўп айтишга одатланинг.
Албатта, рамазон – тоат-ибодатлар ойи. Бу ойда кўпроқ намоз ўқиш, таҳажжудларда бедор бўлиш, тиловат, хайр-эҳсон, садақалар қилиш кўпайтирилади.
Аммо, бу ой – эҳтиёжларни, жамиятдаги ишларни тўхтатиб туриш ойи эмас. Зеро, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ойда янада фаол бўлардилар. Шу сабаб, кўплаб ғазотлар, фатҳлар ҳам айнан рамазон ойида бўлган.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким Рамазонда иймон билан, савоб умидида қоим бўлса, ўтган гуноҳлари мағфират қилинади”, деганлар.
Аллоҳ таоло тутаётган рўзангизни, қилаётган дуо ва ибодатларингизни Ўз даргоҳида қабул айласин!
Даврон НУРМУҲАММАД
Кибр, ўзини бошқалардан юқори деб ҳисоблаш, улардан устун қўйиш, ўзини бошқаларга нисбатан юксак кўриш ва уларга нисбатан мағрурлик қилишдир. Бу, кўпинча одамларнинг бошқа кишиларни пастга уриш, улар билан адолатли муносабатда бўлмаслик ва ўзини жуда катта кўрсатиш каби хулқ-атворларни ўз ичига олади.
Саодат калити ҳушёрлик ва фаҳму фаросатдадир. Бадбахтлик манбаси кибр ва ғафлатдадир.
Банда учун Аллоҳ таолонинг неъматлари ичида иймон ва маърифатдан улуғи йўқдир. Унга эришиш учун бағрикенглик ва қалб кўзи ўткирлигидан бошқа васила йўқдир.
Куфр ва маъсиятдан каттароқ бало ва офат йўқдир. Мазкур икки нарсага чақиришда қалб кўрлиги ва жаҳолат зулматидан бошқа нарса йўқдир.
Зийрак кишилар Аллоҳ таоло уларни ҳидоятини ирода қилган ва қалбларини Исломга кенг қилиб қўйганлардир.
Мутакаббирлар Аллоҳ таоло уларни залолатини ирода қилган ва қалбларини худди осмонга чиқаётгандаги каби тор ва танг қилиб қўйганлардир. Мутакаббир ўз ҳидоятига кафил бўлиши учун қалб кўзи очилмаган кишидир.
Аллоҳ таоло: “Мўминлардан ихтиёрий эҳсон қилувчиларини ва зўрға топиб-тутувчиларини истеҳзо ила масхаралайдиганларни Аллоҳ “масхара” қилади ва улар учун аламли азоб (бор)дир” (Тавба сураси, 79-оят), деб айтган.
Яна: “Эй мўминлар! (Сизлардан) бирор миллат (бошқа) бир миллатни масхара қилмасин! Эҳтимолки, (масхара қилинган миллат) улардан яхшироқ бўлса. Яна (сизлардан) аёллар ҳам (бошқа) аёлларни (масхара қилмасин)! Эҳтимолки, (масхара қилинган аёллар) улардан яхшироқ бўлса. Ўзларингизни (бир-бирларингизни) лақаблар билан атамангиз!” (Ҳужурот сураси, 11-оят);
“(Кишилар ортидан) ғийбат қилувчи, (олдида) масхара қилувчи ҳар бир кимсанинг ҳолига вой!” (Ҳумаза сураси, 1-оят).
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бир-бирларингизга ҳасад қилманглар ва савдода сохталик билан келишиб, нархларни оширманглар. Бир-бирларингизга ғазаб қилманглар ҳамда орқа ўгириб, муносабатларни бузманглар. Баъзиларингиз айримларингиз савдоси устига савдо қилмасин. Аллоҳнинг бандалари, биродар бўлинглар. Мусулмон мусулмоннинг биродаридир. Унга зулм ҳам қилмайди, хўрламайди ҳам, паст ҳам санамайди. Тақво бу ерда”, деб, уч бора қалбларига ишора қилдилар. “Мусулмон биродарини паст санаган киши ёмон эканига далолат қилади. Ҳар бир мусулмоннинг бошқа мусулмонга қони, моли ва обрўсини (суиистеъмол) қилиши ҳаромдир”, дедилар (Имом Муслим ривояти).
Имом Нававий раҳимаҳуллоҳ: “Тадаббур қилган кишига бундан-да фойдаси кўп, манфаати улуғ ва яхшироқ ҳадис бўлмаса керак”, дедилар.
Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қалбида зарра миқдорича кибри бор киши жаннатга кирмайди”, дедилар. Шунда бир киши: "Ё Расулуллоҳ, киши чиройли кийим ва чиройли пойабзал кияди (бу ҳам кибр бўладими?)" деганида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Албатта, Аллоҳ чиройлидир. Чиройлини яхши кўради. Кибр эса ҳақни бузиш ва кишиларга паст назар билан қараш”, дедилар (Имом Муслим ривояти).
Биз «юз ўгирма» деб таржима қилган маъно оятда «тусоъъир» деб келган. Бу маъно, аслида, туяда учрайдиган бир касалликка нисбатан ишлатилар экан. Ўша касалликка мубтало бўлган туя доимо бошини пастдан-юқорига ҳаракатлантириб, ёнбошга силтаб турар экан. Мутакаббирлик билан бурнини жийириб, юзини одамлардан ўгирадиган кишилар ана ўша касал туяга ўхшатилмоқда.
«Одамлардан такаббур-ла юз ўгирма».
Ҳа, мусулмон киши учун одамларни камситиш, уларни паст санаш жуда ёмон иллат. Ҳатто юриш-туришда ҳам кибру ҳаводан, такаббурликдан сақланиш керак.
«…ва ер юзида кибр-ҳаво ила юрма».
Бу жуда ёмон нарса. Бошқаларга кибр оғир ботади. Энг муҳими: «Албатта, Аллоҳ, хеч бир мутакаббир ва мақтанчоқни севмас».
Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳудан нақл қилинган ривоятда: «Кимнинг қалбида заррача мутакаббирлик бўлса, Аллоҳ уни дўзахга юзтубан ташлайди», дейилган.
Шунингдек, ибн Абу Лайло ривоят қилган хадисда: «Ким кийимини кўз-кўз қилиб, мақтанчоқлик ила судраб юрса, Аллоҳ таоло унга назар солмайди», дейилган.
Расулулллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Илм ўрганинг, илм учун сакинат ва виқорни ҳам ўрганинг. Ва сизларга илм ўргатаётганларга тавозеъ билан ўзингизни паст тутинг!” (Имом Табароний “ал-Авсат”да ривоят қилган).
Муаллимга кибр қилиш, уни менсимаслик тубан хулқ ҳамда нифоқ аломатларидан ҳисобланади. Имом Табароний “Ал-Кабир”да ривоят қилган ҳадиси шарифда бундай дейилади: “Уч тоифа инсон борки, уларни фақат мунофиқгина хорлайди: Исломда мўйсафид бўлган қария, илм соҳиби ва одил раҳбар”.
Устоз ва муаллимга ўзни паст тутиб, ҳокисор бўлиш нажот эшиги, илм таҳсил қилишнинг асосий омилларидан бири ҳисобланади. Динимиз шунга буюради, шунга ўргатади. Бу устозларнинг шогирдлари устидаги ҳақларидандир.
Имом Нававий раҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Ўқувчи муаллимига итоаткор ва ройиш бўлиши, унинг сўзига қулоқ солиб, ўз ишларида у билан маслаҳатлашиб туриши ва оқил бемор самимий ва моҳир табиб сўзини қабул қилганидек у ҳам ўз муаллимининг сўзини қабул қилмоғи лозим. Шунингдек, муаллимига эҳтиром кўзи билан боқиши, унинг ўз ишида комил иқтидор ва малака соҳиби эканлиги ва бошқа устозлардан устунлигига ишониши лозим. Ана шунда ундан манфаат олиши осон бўлади”.
Олимларимиз айтадиларки, талаба ўз устозининг камоли аҳлият ва иқтидор соҳиби эканлигига, ўз ишининг моҳир мутахассиси эканлигига эътиқод қилиб, ишониши керак. У ҳақда фақат яхши фикрда бўлиши лозим. Агарчи, устозидан диёнатга очиқ-ойдин терс келадиган хатти-ҳаракатни кўриб қолса ҳам уни фақат яхшиликка йўйиб, яхши гумонда бўлиши керак. Акс ҳолда унинг баракасидан маҳрум бўлади.
Ибн Синонинг устози Кушёрнинг ҳузурига бир киши осмон илмини ўрганиш мақсадида келибди. 2-3 ой ўтса ҳамки, устози илм беришни бошламаганидан сўнг айтибди:
– Ҳазрат, энди менга жавоб берсангиз. Уч ой бўлди ҳамки дарс бермадингиз. Вақтингиз йўқ шекилли…
Шунда устоз:
– Мен сенга бажонидил дарс берардим-у, лекин сен ҳузуримга келганингдаги “бу илмдан менинг унча-мунча хабарим бор”, деган кибр-ҳавойинг ҳали ҳам кетмади. Мен бир идишга қачонки у бўш бўлсагина сув қуяман. Афсус, сенинг калланг ҳаво билан тўлиб қолган экан, – деб жавоб қилибди.
Имом Қуртубий раҳимаҳуллоҳ дедиларки: "Агар мутакаббир кишини кўрсанг билгинки, унинг намози кам ёки ундан бутунлай маҳрум бўлган. Чунки кибр билан кўп сажда қилиш бирга жамланмайди".
Ривоят қилишларича: Бир кишиникига меҳмон келиб қолди. Уйда меҳмонга қўядиган ҳеч вақо йўқ эди. У бир литр қатиқ олиб келиб, беш литр сув қўшиб, туз ва муз солиб, айрон тайёрлади. Бир литр қатиқ беш литр сувни қабул қилиб, тотли ичимликка айланди. Агар ўша қатиққа бир томчи бензин тушиб кетганида уни ичиб бўлмас эди.
Худди шунингдек, салгина такаббурлик ҳам амални бузиб юборади. Мутакаббир кимса Аллоҳдан тўсилади, халойиқ томонидан нафратга учрайди. Аллоҳ таоло бу ҳақда «Чунки уларга ёлғиз Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқ дейилган вақтда кибр-ҳаво қилган эдилар», деган (Соффот сураси, 35 оят).
Ҳориса ибн Ваҳб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Жавваз ҳам, жаъзарий ҳам жаннатга кирмайди", дедилар.
* «Жавваз – муомаласи қўпол одам».
* Жаъзарий – мутакаббир, қилмаган иши билан фахрланувчи.
Баъзи бир кишилар ибодат миқёсидаги маънавий ва моддий амалларни қилиб, (ҳаж, умра ва масжид ёки йўл қуриб) кибрланиб, мақтаниб бошқа кишиларни бундай ишларни амалга оширмаганликда айблаб, ўзларини улардан юқори олишади. Аслида ана шу ишлар халқни пулига бажарилган бўлади. Бундай кимсалар аслида энг разил ва пасткашлардир.
Аллоҳ таоло айтади: “Бошқалар эса гуноҳларини эътироф қилдилар…”. (Тавба сураси 102-оят) Аллоҳ таоло биздан маъсумликни талаб қилмади. Аксинча, гуноҳ содир бўлганида тавба ва синиқликни истади.
Одам алайҳиссалом гуноҳ қилганида эътироф қилиб гуноҳига истиғфор айтди. Аллоҳ унинг тавбасини қабул қилди.
Иблис эса гуноҳ қилганида мутакаббирлик қилди, тавба қилмади. Аллоҳ ундан юз ўгирди.
Ким гуноҳ қилиб қўйиб сўнгра тавба қилса қиёматда Одам алайҳиссалом билан тавба қилувчилар карвонида бўлади.
Ким гуноҳ қилиб сўнгра тавба қилмасдан мутакаббирлик қилса Иблиснинг карвонида бўлади.
Ортидан кибрни эргаштирувчи биттагина гуноҳ, ортидан синиқлик, пушаймонлик ва тавбани эргаштирувчи мингта гуноҳдан оғирроқдир.
Аллоҳ таоло гуноҳ қилганида пушаймон бўлиб тавба қилувчиларга муҳаббати ўлароқ Ўзини Ғофур дея номлади.
Бандаларини Ўз муҳаббатига тарғиб қилиш учун Ўзини Вадуд дея номлади.
Сизни синдириб сиздаги ужбни кетказадиган битта гуноҳ, қалбингизни мағрурланиш ва ужбга тўлдирадиган тоатдан яхшидир, қайсидир маънода!
Жаъфархон СУФИЕВ,
ТИИ талабаси,
Тўрақўрғон туман “Исҳоқхон тўра” жоме масжиди имом-хатиби.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 