21 Июл, 2025, 26 Муҳаррам, 1447
21 Июл, 2025, 26 Муҳаррам, 1447
Ўзбекистон пойтахтидаги "Ҳадичаи Кубро" аёллар мадрасасида бўлажак шарқшунослар ва ислом асослари билимдонлари тайёрланади. Уларни ўқитиш хусусиятлари қандай ва битирувчилар қайси соҳаларда талабга эга эканлигини Sputnik Ўзбекистон мухбири тушунтириб берди.
Диний экстремизм ХХI асрдаги асосий глобал муаммолардан биридир. Айниқса, бу таҳдид сўнгги пайтларда Марказий Осиё мамлакатларида тобора кучайиб бормоқда.
Ёшлар орасида исломни тўғри идрок этишни шакллантириш, провокацион талқинларга ишонч билан жавоб бериш ва талаба ва мактаб ўқувчиларини тўғри йўлга ўргатиш учун бизга диний таълим соҳасидаги мутахассислар керак.
Қизлар таҳсил оладиган ноёб ўқув юрти — Тошкентдаги "Ҳадичаи Кубро" аёллар мадрасасида ана шундай мутахассислар тайёрланади.
Бугунги кунда бу ерда Андижон, Бухоро, Жиззах, Наманган, Сирдарё, Фарғона, Хоразм, Тошкент вилоятлари ваТошкент шаҳридан 98 нафар қиз таҳсил олмоқда.
Вилоятлардан келган талабалар ётоқхона билан таъминланган
Бу мадраса ўқитувчиларининг аксарияти унинг битирувчиларидир. 23 нафар ўқитувчиларнинг ҳар бири мукаммал тарзда рус тилида гапиради, шунингдек инглиз ва араб тилларида осонгина мулоқот қилади.
"Ўқитувчиларимизнинг илмий фаолияти устувор масала. Улар турли тадқиқотларда мунтазам иштирок этадилар. Жумладан, улар Ўзбекистон Халқаро ислом академияси, Тошкент давлат шарқшунослик университетининг магистратура ва докторантура дастурларида илмий изланишлар олиб бормоқдалар. Бугунги кунга келиб ўқитувчиларимиз томонидан 10 га яқин дарслик ва 20 дан ортиқ қўлланма чоп этилган, - дейди таълим муассасаси директори, тарих фанлари доктори Нозима Иброҳимова.
Шунингдек, вилоят ва туман педагогларининг малакасини ошириш ва қайта тайёрлаш ҳам режалаштирилган.
Нозима Иброҳимованинг сўзларига кўра, бу одамларнинг диний саводхонлик даражасига ижобий таъсир кўрсатади, жамиятда шариат аҳкомларининг нотўғри талқини пайдо бўлишининг олдини олиш мақсадида исломнинг ҳақиқий аҳамиятини етказишга ёрдам беради.
"Ҳадичаи Кубро" мадрасасида қандай ўқиш имконияти бор?
18 ёшдан катта бўлган қизлар бу ерга кириш тестлари асосида қабул қилинади. Улар Ўзбекистоннинг барча ҳудудларидан умумтаълим мактаблари, лицей ва коллежларнинг 11-синф битирувчилари бўлиши мумкин.
Аллақачон олий маълумотга эга бўлганлар ҳам шу ерда ўқишлари мумкин. Ўқитувчиларга кўра, ҳозир биринчи курс талабалари орасида 43 ёшли талаба бор ва яқинда 48 ёшли аёл битирувчига айланди.
Ҳар йили тахминан 1,5 минг киши Ҳадичаи Куброга мурожаат қилади, аммо квота фақат 20 кишига имкон беради. Директорнинг сўзларига кўра, мадрасанинг асосий мақсади қизларни тайёрлаш, уларни олий таълимга олиб боришдир.
"Бу йил сўнгги тўртинчи йилни якунлаяпмиз. Энди ўқув даври уч йил. 2018 йилдан бошлаб машғулотлар такомиллаштирилган ўқув дастурига мувофиқ олиб борилади. Хотин-қизларнинг жамиятдаги интеграциясини ошириш мақсадида диний ва махсус фанлар тизимида ижтимоий-гуманитар фанлар бўйича соатлар сони кўпайтирилди", - дейди ўқув ишлари бўйича директор Муаттар Воҳидова.
Бундан ташқари, араб тили, хатоба, ақида, ҳадис ва информатика фанларидан илмий тўгараклар олиб борилади. Умумий фанлар орасида психология, педагогика, ҳуқуқ, тарих, рус ва инглиз тиллари, валеология, жисмоний тарбия фанлари мавжуд.
Мадрасада қизларни оилавий ҳаётга тайёрлаш ва қўшимча касб-ҳунар таълимига катта эътибор қаратилмоқда. Бу ерда улар бичиш ва тикиш, тўқиш, пишириш, даволаш массажи ва жисмоний даволаш мажмуасига бошқа нарсалар қатори ўқитилади.
Атрофда фақат аёллар. Ҳатто қоровул ҳам.
Ўқишга кирган қизларнинг аксарияти турмушга чиқмаган. Улар турмуш қуришади ва ўқиш пайтида фарзанд кўришади, шунинг учун таълим муассасаси ҳудудида она ва бола учун махсус хона мавжуд.
Талабаларнинг эрларида жамоа фақат аёллардан иборат эканлиги алоҳида ишонч уйғотади. Бу ерда ҳатто қоровул ҳам – аёл, дея таъкидлади Муаттар Воҳидова.
Наргиза Шаропованинг тўрт нафар фарзанди бор. Илк таълимига кўра, мадраса талабаси инглиз тили филологидир. Наргиза араб тилини чуқур ўрганмоқчи бўлгани учун ушбу ўқув юртига ўқишга қарор қилди.
"Менинг ўқишларим ҳар доим биринчи ўринда бўлган, чунки аслида биз бутун ҳаётимиз давомида ўқиб ўрганамиз. Мен завқ билан ўқийман, чунки ўқитувчиларнинг ўзи мени бунга ундайди. Биз, аввало, фарзандларимиз учун ўқитувчилармиз. Агар аёлда таълим бўлмаса, у ўз фарзандларига нимани ўргатиши мумкин? Уларни идеал қилиб ўстириш учун ўзимиз шу идеалга интилишимиз керак", - дейди талаба.
Мадрасага киришдан олдин Дилноза Ғаниева академик лицейни тамомлади. Кейин у турмушга чиқди. Лекин ўрганиш ва ўргатиш истаги қолди.
"Арабча мақол бор: ўғлингни ўқитсанг, фақат у ўқийди, қизингни ўқитсанг, унда бошқаларни ҳам ўқитасан. Фарзандларимнинг ўқимишли бўлишини хоҳлардим, шунинг учун ўзимдан бошладим. Ҳозир 28 ёшдаман ва тўртта фарзандим бор", - дейди Дилноза.
Бу ҳикоялар бир муҳим нуқта билан бирлаштирилган – қизлар эрлари ва ҳатто қайноналари томонидан ҳамма нарсада қўллаб-қувватланган. Дилноза Ғаниева билан боғлиқ ҳолатда эса уни тиббиёт ходими бўлган қайнонаси уни том маънода ўқишга ундаган.
Улар ишсиз қолишмайди
Мадрасада ўқиш нархи 10 миллион сўм. Шу билан бирга, талабалар стипендия, шунингдек, мажбурий кундалик иссиқ тушлик олишади. Айниқса, иқтидорли талабалар мукаммал тадқиқотлар учун пул мукофотига сазовор бўлишлари мумкин.
Ушбу таълим муассасасида китобларга алоҳида муносабат мавжуд. Ўқитувчилар китобнинг фидойи ўқитувчи, билим ва маънавий юксалишнинг асосий манбаи эканлигини таъкидлайдилар.
"Ахборот-ресурс маркази фондида 19 мингга яқин китобимиз, жумладан, Брайл шрифти билан Қуръонимиз бор. Кутубхона янги жаҳон адабиёти ва мумтоз адабиёти билан мунтазам янгиланиб бормоқда, - дейди рус тили фани катта ўқитувчиси Чарос Муҳитдинова.
2017-2018 ўқув йилидан бошлаб мадрасада Қуръон ёд олган талабалар билан ишлайдиган илоҳиётчилар тўгараги пайдо бўлди.
Ҳар йили бу ерда Мураттаба ва Мужаввада мутахассисликлари бўйича талабалар тайёрланади. Малакали ўқитувчилар раҳбарлигида талабалар миллий даражада ўтказилган Қуръон ҳофизлари танловида ишонч билан чиқиш учун овозларини чиройли қироат учун созлайдилар.
Айни пайтда битирувчилар ишсиз қолмаяпти.
Уларнинг ҳар бири "махсус ўрта диний маълумот билан араб тили билимига эга бўлган исломшунос ва отинойи"ихтисослигини олади.
Битирувчилар диний экстремистик ва фундаменталистик ғояларга илмий асосланган раддия бера оладилар.
Бундан ташқари, улар инглиз ва араб тилларини ўқитиш бўйича ўқув марказларида ўқитувчи сифатида жуда катта талабга эга. Уларни кўпинча тарихий диний объектларга гидлар, болалар боғчаларидаги ўқитувчилар, кутубхона тўпламларини сақловчилар сифатида тавсия этишади.
Кўпчилик хорижда, масалан, Қоҳирадаги Ал-Азҳар университетида ўқишни давом эттирмоқда.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Бугун Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази музейи “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” бўйлаб жойлаштириладиган миниатюраларнинг тайёрланиш жараёни билан танишиш учун олимлар, мутахассислар иштирокида оммавий ахборот воситалари вакилларига пресс тур ташкил этилди.
Иккинчи Ренессанс даври миниатюраларини ўз ичига олган “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” узунлиги қарийб 52 метр, бўйи бир метрли ганчкор безак билан ҳисоблаганда 5 метрни ташкил этади.
Девор бўйлаб жами 10 дан ортиқ миниатюра ўрин олади. Деворий суратнинг ҳажмини ҳисобга олган ҳолда миниатюраларни 50 га яқин рассомлар икки ойдан буён тиним билмай меҳнат қилмоқда.
Санъатшунослик фанлари бўйича фалсафа доктори, рассом Беҳзод Ҳожиметовнинг маълум қилишича, девор учун Ҳирот Бухоро, Самарқанд ва қисман ҳинд миниатюра мактаблари асосида ишланган миниатюралар саралаб олинган.
“50 га яқин миниатюралар орасида Шероз, Исфаҳон, Табриз миниатюра мактаблари услубида ишланганлари ҳам бор эди, аммо ўзимизнинг алломалар, тарихий воқеликлар акс этган расмлар танлаб олинди. Бундан ташқари ов, жанг каби манзаралардан воз кечилди. Сабаби деворий суратлар концепцияси биринчи ўринда цивилизациялар, шахслар ҳамда кашфиётлар мавзуларини ўз ичига олади. Миниатюралар ҳам шу мавзулардан четлаб ўтилмаган ҳолда сараланган. 10 дан ортиқ миниатюра чизиш ишларининг 80 фоизини бажариб бўлдик. Музей деворининг баландлиги 8 метрни ташкил қилиб, унинг 3 метрдан юқори қисмига айнан ушбу миниатюралар девори жойлаштириши кўзда тутилган. Mиниатюралар ҳажмини инобатга оладиган бўлсак, уни Гиннесс рекордлар китобига ҳам киритишимиз мумкин. Композицияларимиз юқори сифатли матога, сифатли бўёқлар билан чизилди ҳамда Италиядан келтирилган тилла суви билан ишлов берилди. Эндиликда устахонада ишланган барча ишларни Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказининг қурилиши якунига етган биносига олиб бориб, махсус елимлар билан деворга жойлаштириш ишлари қолган. Миниатюраларни танлашда экспозицияда жойлаштирилган факсимеллар, экспонатлар ва қўлёзмаларни такрорламасликка эътибор қаратилди. Шунингдек, бош ғоя сифатида кашфиётлар ва цивилизациялар мавзусига эътибор берилди.
Миниатюраларнинг айримлари бизгача тўлиқ етиб келмаган, уларни девор ҳажмига мослаштириб, ўз услубидан чиқмаган ҳолда композицияни тўлиқ тикладик. Шунингдек, ҳар бир миниатюралар орасига ўша даврда ишлатилган нақшлар билан ҳошиялар чизилди. Ушбу нақшларни икки хил – Бухоро ҳамда Ҳирот мактаби услубида чиздик. Нақшлардан айнан биттаси илмий кенгаш аъзолари томонидан танланиб, барча миниатюралар орасига жойлаштирилади” – деди рассом Беҳзод Ҳожиметов.
Қайд этилишича, девордаги миниатюралардан Амир Темурнинг Мовароуннаҳр ҳукмдори деб эълон қилиниши ва унинг илм-фан, маданият ва меъморчилик ривожига қўшган ҳиссасига алоҳида эътибор қаратилади. Бу тарихий жараённи ифодалашда Шарафиддин Али Яздийнинг “Зафарнома” асарининг Лондонда, Британия кутубхонасида сақланаётган нусхасидаги миниатюралардан фойдаланилган. Девор марказида Амир Темурнинг тож кийиш маросими акс этган “Балх қурултойи” миниатюраси жойлаштирган. Асосий эътибор Амир Темурнинг маърифатпарвар ҳукмдор сифатидаги сиймосини кўрсатиб беришга қаратилади. Жумладан, ушбу йирик тасвирий санъат асарида Амир Темур даврида қурилган иморатлар тасвирланади. Шу билан бирга Самарқандда Беҳзод томонидан акс эттирилган Бибихоним масжидининг қурилиш жараёни ҳам алоҳида кўрсатилади. Мирзо Улуғбек ва унинг жаҳон илм-фанига қўшган ҳиссасига ҳам алоҳида эътибор қаратилади. Улуғбекнинг ҳаётлигида чизилган иккита миниатюра – улардан бири Низомий “Хамса”сидан олинган миниатюра, иккинчиси Ас-Суфийнинг “Китаби сиварил-кавакиб ас-сабита” китобидаги Цефей юлдуз туркуми суратидир. Мирзо Улуғбекнинг асл қиёфасини тиклашда бу суратлар катта ўрин тутади. Шу боис рангтасвир асарида ушбу миниатюраларни ҳам акс эттириш назарда тутилади.
Хуросондаги Темурийлар даври Ренессансида Ҳусайн Бойқаро ва Алишер Навоийнинг ҳиссаси алоҳида кўрсатилади. Бунда қадимий миниатюралар орқали Ҳирот манзаралари, Навоий, Ҳусайн Бойқаро, уларнинг даврасида турган Абдураҳмон Жомий, Камолиддин Беҳзод, Хондамир сингари Ҳирот маданий муҳити намояндалари кўрсатиб берилади. Шунингдек, Ҳусайн Бойқаронинг илм ва маданият ҳомийси сифатидаги ролини ҳам кўрсатиб бериш мақсад қилинган. Бунда ҳам турли қўлёзмаларда акс этган ана шундай миниатюралардан фойдаланилади.
Мазкур экспозицияда Бобур ва Бобурийлар меросига ҳам алоҳида эътибор қаратилади. Бобурга бағишланган қисмда унинг тарихий қўлёзмалардаги миниатюраларидан кенг фойдаланилади. Айниқса, Амир Темурнинг Бобур ва ва унинг авлодлари қуршовида яратилган миниатюраси алоҳида ўрин тутади.
Шунингдек, Марказий Осиёда Темурийлардан сўнг давлатни узоқ вақт идора қилган Шайбонийлар ва Аштархонийлар давридаги илм-фан, таълим ва маданий ҳаёт ўша даврда чизилган тарихий суратларда ўз аксини топади.
Ўтказилган тақдимотда бир қатор тарихчи ва санъатшунос олимлар, ишчи гуруҳ аъзолари ҳамда рассомлар иштирок этиб, “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” юзасидан ўз фикр ва мулоҳазаларини билдириб ўтди. Айрим кўзга ташланган камчиликларни тузатиш бўйича таклифлар берилди.
Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази илмий котиби Рустам Жабборов ҳам миниатюралар деворини шакллантиришда рассомлар билан биргаликда фикр алмашиб, ўзининг тавсияларини берган.
“Марказнинг музей экспозицияси ички контентини бойитиш, марказ деворларини ўз даврига хос миниатюра ҳамда суратлар билан безатиш юзасидан қизғин жараён давом этмоқда. Марказнинг кенгайтирилган йиғилишлари муҳокамасида олимлар ва мутахассислар томонидан айнан “Иккинчи Ренессанс даври” бўлимини миниатюралардан иборат композиция билан бойитиш таклифи берилган эди. Иккинчи Ренессанс даври Амир Темур тахтга ўтирган пайтдан бошланишини инобатга оладиган бўлсак, ушбу деворда айнан шу мавзуга мос миниатюра ҳам жойлаштирилади. 1450 йилга оид Шарафиддин Али Яздийнинг «Зафарнома» асаридаги миниатюра бугунги кунда Британия кутубхонасида сақланади. Эндиликда биз ушбу миниатюрани Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази экспозициясида кўришимиз мумкин бўлади. 35 ёшли навқирон Амир Темур беклар, саркардалар, сарой амалдорлари ҳамда устозлари қуршовида тасвирланган сурат қўш саҳифада чизилган. Уни рассомларимиз девор ҳажмига мослаштирган ҳолда яхлит композиция сифатида тиклаган. Ушбу миниатюраларнинг ҳар бирининг асоси мавжуд. Ўйлашимча, Марказга ташриф буюрадиган томошабин "Иккинчи Ренессанс даври" залида айнан ўша пайтдаги муҳитни ҳис қилади. Сабаби айни шу даврда миниатюра санъати тараққий этган. Ўша даврнинг энг буюк рассомларидан Камолиддин Беҳзод, Маҳмуд Музаҳҳиб сингари мусаввирлар ижод қилишган. Девор учун танланган миниатюралар ҳам айнан шу мусаввирлар ҳамда уларнинг шогирдлари томонидан ишланган. Бу миниатюраларда ўша пайтдаги давлатчилик, халқ ҳаёти, ижтимоий ҳимоя, аёллар, ёшлар каби масалалар акс эттирилган”, – дейди Рустам Жабборов.
Ўзбекистондаги ислом цивилизацияси маркази музейида Иккинчи Ренессанс даври миниатюраларини ўз ичига олган “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” ташриф буюрувчилар кўз ўнгида тарихни жонлантирса, ажабмас.
Ислом цивилизацияси маркази Ахборот хизмати
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 