17 Июл, 2025, 22 Муҳаррам, 1447
17 Июл, 2025, 22 Муҳаррам, 1447
عن أبي ذر رضي الله عنه قال: قلت: “يا رسول الله ما كانت صحف إبراهيم؟” قال:«كانت أمثالا كلها: “أيها الملك المسلط المبتلى المغرور، إني لم أبعثك لتجمع الدنيا بعضها على بعض ولكني بعثتك لترد عني دعوة المظلوم فإني لا أردها ولو كانت من كافر. وعلى العاقل ما لم يكن مغلوبا على عقله أن تكون له ساعات: ساعة يناجي فيها ربه وساعة يحاسب فيها نفسه وساعة يتفكر فيها في صنع الله عز وجل وساعة يخلو فيها لحاجته من المطعم والمشرب. وعلى العاقل أن لا يكون ظاعنا إلا لثلاث: تزود لمعاد أو مرمة لمعاش أو لذة في غير محرم. وعلى العاقل أن يكون بصيرا بزمانه مقبلا على شأنه حافظا للسانه ومن حسب كلامه من عمله قل كلامه إلا فيما يعنيه”» قلت: “يا رسول الله فما كانت صحف موسى؟” قال: «كانت عبرا كلها: “عجبت لمن أيقن بالموت ثم هو يفرح وعجبت لمن أيقن بالنار ثم هو يضحك وعجبت لمن أيقن بالقدر ثم هو ينصب، عجبت لمن رأى الدنيا وتقلبها بأهلها ثم اطمأن إليها وعجبت لمن أيقن بالحساب غدا ثم لا يعمل”» قلت: “يا رسول الله أوصني” قال: “أوصيك بتقوى الله فإنه رأس الأمر كله”. قلت: “يا رسول الله زدني” قال: “عليك بتلاوة القرآن وذكر الله فإنه نور لك في الأرض وذخر لك في السماء” قلت: “يا رسول الله زدني” قال: “إياك وكثرة الضحك فإنه يميت القلب ويذهب بنور الوجه” قلت: “يا رسول الله زدني” قال: “أحب المساكين وجالسهم” قلت: “يا رسول الله زدني” قال: “انظر إلى من تحتك ولا تنظر إلى من فوقك فإنه أجدر أن لا تزدرى نعمة الله عندك” قلت: “يا رسول الله زدني” قال: “قل الحق وإن كان مرا” قلت: “يا رسول الله زدني” قال: “ليردك عن الناس ما تعرف من نفسك ولا تجد عليهم فيما تأتي وكفى بك عيبا أن تعرف من الناس ما تجهل من نفسك أو تجد عليهم فيما تأتي” ثم ضرب بيده على صدري فقال: “يا أبا ذر، لا عقل كالتدبير ولا ورع كالكف ولا حسب كحسن الخلق”. (رواه ابن حبان في صحيحه والحاكم وقال صحيح الاسناد)
Абу Зарр Ғифорий (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Ё Расулуллоҳ, Иброҳим (алайҳиссалом) саҳифаларида нималар бор эди?” деб сўрадим. «Уларнинг ҳаммаси масаллар эди: “Эй нафсига мағрур бўлган ҳукмдор подшоҳ, мен сени мол-дунё йиғиш учун юбормадим, балки мазлум дуосининг олдини олиш учун жўнатдим, чунки у кофир бўлса ҳам дуосини қабул қиламан. Оқил киши ақлини йўқотмаган бўлса, унинг бир қанча вақтлари бўлиши керак: Раббисига муножот қилиш вақти; нафсини ҳисоб-китоб қилиш вақти; Аллоҳ таоло яратган нарсалар ҳақида тафаккур қилиш вақти; тирикчиликка ажратган вақти. Оқил инсон уч нарсадан бошқасига елиб-югурмайди: охират ғамини ейиш; тирикчилигини ўнглаш; ҳаром бўлмаган нарсалардан лаззатланиш. Оқил киши замонасини англаши, ўз ҳолини билиши, тилини тиядиган бўлиши керак. Ким сўзини амалидан деб билса, кам сўзлайди, фақат фойдалисини гапиради”», дедилар.
“Ё Расулуллоҳ, Мусо (алайҳиссалом) саҳифалари нималардан иборат эди?” дедим. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: «Ҳаммаси ибратлардан иборат эди: “Ўлимга ишониб, унинг келиши муқаррарлигини била туриб хурсанд юрган кишиларга ажабландим, дўзахга ишониб, кулиб юрганларга ажабландим, тақдирга ишониб, гердайиб юрганларга ажабландим, бойликни кўриб, аҳли оиласига юзланган ва уни омонат билмай, хотиржам юрганларга ажабландим, ҳисоб-китоб қилинишига ишонган, лекин ҳеч нарсага амал қилмай юрганларнинг ҳолига ажабландим”».
“Ё Расулуллоҳ, менга насиҳат қилинг”, дедим. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳга тақвони васият қиламан. Чунки бу ҳар бир ишнинг бошидир”, дедилар.
“Ё Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам), зиёда қилинг”, дедим. “Қуръон тиловати ва Аллоҳ зикрини ўзингга вазифа қилиб ол, чунки у сен учун ер юзида нур ва осмонда захирадир”, дедилар.
“Ё Расулуллоҳ, зиёда қилинг”, дедим. “Кўп кулишдан тийил, чунки кўп кулиш қалбни ўлдиради ва юздаги нурни кетказади”, дедилар.
“Ё Расулуллоҳ, зиёда қилинг”, дедим. “Мискинларни яхши кўр ва улар билан бирга ўтир”, дедилар.
“Ё Расулуллоҳ, зиёда қилинг”, дедим. “Ўзингдан пастдагиларга назар қил, сендан устунларга қарама, чунки бу ўзингдаги Аллоҳ неъматларини назарга илмасликнинг бир кўринишидир”, дедилар.
“Ё Расулуллоҳ, зиёда қилинг”, дедим. “Гарчи аччиқ бўлса ҳам ҳақни сўзла”, дедилар.
“Ё Расулуллоҳ, зиёда қилинг”, дедим. “Ўзинг ҳақингда инсонлардан билиб олишингда фойда бор ва сенга келадиган нарсаларни улардан топа олмайсан. Ўзинг ҳақингда билмаган нарсаларни инсонлардан эшитишинг сенга айб сифатида кифоя қилади ва сенга келадиган нарсаларни уларда кўрасан”, дедилар.
Сўнгра у зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қўллари билан кўксимга уриб: “Эй Абу Зарр! Тадбир каби ақлли иш йўқ, тийилиш каби тақво йўқ ва чиройли хулқ каби насаб йўқдир”, дедилар (Ибн Ҳиббон ва Ҳоким “Саҳиҳ”ларида ривоят қилган).
Бу васиятдан Абу Зарр (розияллоҳу анҳу) илмга нақадар қизиқувчан эканини кўриш мумкин. Илмга қизиқиши, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га бўлган муҳаббати у кишини мана шундай савол сўрашга, такрор-такрор “зиёда қилинг”, дейишга ундаган. Бу кишининг исми Жундуб ибн Жунода Ғифорий, куняси Абу Зарр бўлган. Исломга энг аввал кирган саҳобаларнинг бешинчиси ҳисобланади. Абу Зарр (розияллоҳу анҳу) Ҳандақ жангидан кейин Мадинага ҳижрат қилади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га байъат қилган улуғ саҳобалардан бўлган Абу Зарр (розияллоҳу анҳу) одатига кўра эртаси учун емак сақламайдиган зоҳид киши бўлган. Бу улуғ саҳоба Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан жами 281 та ҳадис ривоят қилган. Абу Зарр (розияллоҳу анҳу) ҳазрат Усмон (розияллоҳу анҳу) халифалиги даврида, 32 ҳижрий санада, Рабазада вафот этган.
Абу Зарр (розияллоҳу анҳу) юқоридаги васиятда ўтган пайғамбарларнинг, шу жумладан, Иброҳим ва Мусо (алайҳимассалом)га нозил қилинган саҳифалар ҳақида ва улар мазмунига қизиқиб, Муҳаммад Пайғамбаримиз (алайҳиссалом)дан сўради. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Иброҳим (алайҳиссалом) саҳифалари мисолларга, Мусо (алайҳиссалом) китоби эса, ибратларга тўла эди, дедилар ва улардан баъзи мисол ҳамда ибратларни айтиб бердилар. Бу мисоллар ва ибратлар кишини Раббига янада яқин бўлиш ҳамда шонли ўтмишни ўрганиш, нажот ва хотиржамлик йўлини излашга ундайди.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: “بَلِّغُوا عَنِّي وَلَوْ آيَةً وَحَدِّثُوا عَنْ بني إِسْرَائِيلَ وَلا حَرَجَ وَمَنَ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ”
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Мендан бир оятни бўлса ҳам етказаверинг ва Бани Исроилдан ривоят қилаверинг, ҳечқиси йўқ. Ким қасддан менинг номимдан ёлғон гапирса, жойини дўзахдан тайёрлаб қўйсин”, деганлар.
Кунлардан бир кун Халифа Маъмун вазири Ҳасан Солдан сўради: “Биздан олдин ўтганларнинг сўзлари бизга ҳужжат – йўлланма бўляпти. Биз унга кўра амал қиляпмиз. Бунинг сири нимада экан?” Вазир: “Агар улар чиройли сўз ва ишонарли далил бўлмаганида, бизгача етиб келмасди. Яхши бўлгани учун ҳам биздан олдингилар кўриб, ишониб қабул қилган... Бу шуни кўрсатяпти, аждодларимиз яхши, рост ва қатъий сўзларни айтган”, деб жавоб қилди. Жавобдан кўнгли тўлган халифа Маъмун: “Яхши сўз айтилган жойида қолмас, асрлардан ошар, ҳеч қачон толмас”, деди.
Демак, мўмин кишининг ҳар амали, иши фақат яхшилик бўлиши, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) кўрсатмаларига оғишмай амал қилиши, ўз билганларини бошқаларга етказиши лозим. Бу ўринда тарихдан турли ибратли қисса ва ҳикоялар келтирилиши сабаби ҳам шунда. Юқоридаги васиятнинг матнида ҳам, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Абу Зарр (розияллоҳу анҳу)га Иброҳим (алайҳиссалом) ва Мусо (алайҳиссалом)га тушган саҳифа ва китоблардаги мисоллар, ибратли воқеалардан баъзиларини айтиб берганлари бизга сабоқ бўлади.
Шу ўринда “Пайғамбарлар отаси” деган шарафли номга сазовор бўлган улуғ пайғамбар Иброҳим (алайҳиссалом)нинг ҳаётлари ва умматини тавҳидга даъват этганини айтиб ўтиш лозим.
КЕЙИНГИ МАВЗУ:
ИБРОҲИМ (АЛАЙҲИССАЛОМ):
Иброҳим – Халилуллоҳ;
Иброҳим (алайҳиссалом)нинг дини;
Иброҳим (алайҳиссалом)нинг ўғли;
Исмоил (алайҳиссалом)ни қурбонлик қилишга буюрилгани.
“Ҳозир ким ҳам китоб ўқирди?”. Бугунги кунда китоб мутолаасини унутган одамлар жамият номидан ана шу гапни гапиришга ўрганиб қолган.
Ростдан ҳам китоб ўқишдан юз ўгирдикми ёки ўқишга тўсиқлар борми? Балки муаммо ўқимасликда эмас, мутолаа маданияти ва тарғиботнинг пасайганидадир?
Одамлар китоб мутолааси ҳақида қандай фикрда?
Бу ҳақда мақола ёзишдан аввал ижтимоий тармоқда ва аҳоли ўртасида “Нега китоб ўқишга одатланмай қўйдик?” саволи билан сўровнома ўтказдик.
Сўровнома натижасига кўра, иштирокчиларнинг энг катта улуши — 29 фоизи “Мунтазам китоб ўқиб бораман” жавобини танлаган. Бу яхши, аммо 26 фоиз иштирокчи китоб ўқишга вақти йўқлиги, 25 фоиз қатнашчи китобдан кўра телефон қулайлиги, 2 фоизи китоб ўқиш зерикарли эканини билдирди. 13 фоиз респондентлар эса китоб ўқишга сабри етмаслигини таъкидлади. Шунингдек, айрим фуқаролар эринчоқ бўлиб кетгани, китоб ўқимасликка турли баҳоналар топилиши, қизиқарли китоблар камлиги, аудио ва электрон китоблар қулайлигини қайд этди.
Бундан ташқари, кузатувчиларнинг асосий қисми илгари метро ва автобусларда ҳам китоб ўқилиши, ҳозир эса нафақат уйда, балки овқатланганда, йўлда юрганда, чорраҳада, ишхонада, хуллас, аксарият ҳолларда энг кўп вақтимиз телефонга тикилиш билан ўтаётгани, айниқса, ёшлар телефондан бўшамаслигини кам китоб ўқилишининг асосий сабаби сифатида айтишди.
Сўровнома натижасидан кўриш мумкинки, жамиятда китоб ўқишга бўлган қизиқиш сақланиб қолган. Бироқ кўпчилик вақтини телефон, интернет ёки бошқа технология ва юмушларга сарфлаётгани ёмон. Бу китоб ўқиш маданиятини шакллантириш зарурлиги, қулай муҳит яратиш ва оммавий тарғибот ишларини кучайтириш, шунингдек, мутолаа фақат шахсий истак эмас, балки муҳит ва ҳаёт тарзига боғлиқ эканини англатади.
Китобхонликни ривожлантиришга берилаётган эътибор натижа беряпти(ми)?
Маълумотларга кўра, энг тараққий этган мамлакатлар эмас, сўнгги йилларда тез ривожланаётган давлатлар аҳолиси кўпроқ китоб ўқир экан. Хусусан, ҳиндистонликлар фақат қўшиқ куйлайди ёки кино кўради, десак адашамиз. Улар дунёда энг кўп китоб ўқийдиган халқ. Ҳиндлар ҳафтасига 10,7 соат вақтини китоб ўқишга сарфлайди. Умуман, энг кўп китоб ўқийдиган давлатлар ўнталигига эътибор берадиган бўлсак, кейинги ўринларда Таиланд - ҳафтасига 9,4 соат, Хитой - ҳафтасига 8 соат, Филиппин - ҳафтасига 7,6 соат, Миср - 7,5 соат, Чехия - 7,4 соат, Россия - 7,1 соат, Швеция – ҳафтасига 6,9 соат, Франция - 6,9 соат, Венгрия аҳолиси эса ҳафтасига 6,8 соат китоб ўқир экан.
Хўш, юртмизда китобхонлик маданиятни шакллантириш борасида амалга оширилаётган ишлар қандай самара беряпти?
Ахборот оқимининг тезлашиши ва рақамлашувнинг кенгайиши натижасида китобхонлик маданиятини юксалтириш нафақат ижтимоий, балки маънавий тараққиёт учун ҳам муҳим вазифага айланмоқда. Юртимизда ҳам ушбу йўналишда бир қанча қарорлар, фармонлар ва дастурлар қабул қилиниб, самарали ишлар амалга ошириляпти. Хусусан, давлатимиз раҳбари ташаббуси билан ёшлар орасида китобхонликни ривожлантириш ва тарғиб қилиш мақсадида ташкил этилган “Ёш китобхон” танлови орқали китоб ўқиётган ёшлар сезиларли ошди. Ёшлар ишлари агентлиги маълумотларига кўра, 2017 йилдан буён анъанавий тарзда ўтказилаётган “Ёш китобхон” танлови орқали қарийб 5 миллионга яқин ёшлар қамраб олинган. Китоб дўконлари ва кутубхоналарда энг кўп изланаётган китоблар ҳам “Ёш китобхон” танловида эълон қилинган 140 номдаги адабиётлар экан. Бу ўз ўрнида китоб бозорида талаб ва таклифнинг ортишига ҳам хизмат қилмоқда.
2017-2024 йилларда 280 нафар ёшлар “Ёш китобхон” танловининг республика босқичида иштирок этган бўлса, шундан 20 нафари ғолибликни қўлга киритиб, Президент совғаси совриндори бўлган. Эътиборлиси, танловда ғолиб бўлган 17 нафар қизнинг 7 нафари кейинчалик Ўзбекистон Президенти томонидан давлат мукофотлари билан тақдирланган. Демак, китоб ёшларнинг кейинги тақдирига ҳам ижобий таъсир кўрсатмоқда. Айниқса, китоб ўқиб, ота-онасига автомобиль совға қилаётган ёшлар сафи кенгаймоқда. Мисол учун, ўтган йил ушбу танловнинг республика босқичида 10-14 ёш тоифасида қирқдан ортиқ бадиий-оммабоп китобларни ўқиган Жомбой туманидаги 12-умумтаълим мактаби ўқувчиси Наргиза Муҳаммадиева биринчи ўринни эгаллади. Унга Президент совғаси – “Cobalt” автомашинаси совға қилинди.
Албатта, китобхонликни тарғиб қилиш ишлари шу билан тўхтаб қолгани йўқ. Давлат дастурлари, маҳаллий ва халқаро лойиҳалар орқали китобга бўлган қизиқишни ошириш, ёш авлодни маънавий жиҳатдан бойитиш учун кенг кўламли ишлар давом этмоқда. Жумладан, Вазирлар Маҳкамасининг “2020 — 2025 йилларда китобхонлик маданиятини ривожлантириш ва қўллаб-қувватлаш миллий дастурини тасдиқлаш тўғрисидаги қарори ҳамда “Ўзбекистон – 2030” стратегиясининг асосий мақсадларидан бири ёшлар орасида китобхонликни ривожлантириш ва тарғиб қилиш вазифаси сифатида белгилангани ҳам ушбу масалага жиддий эътибор қаратилаётганини кўрсатади.
Ёшлар китоб ўқияпти, сиз ҳам ўқинг
Бугун ёшларнинг китоб ўқишга бўлган қизиқиши камайгандек туюлса-да, аслида улар турли хил форматларда ва платформаларда китоб ўқияпти. Ёшларнинг китоб ўқишга қизиқиши камайганини таъкидлашдан олдин, уларнинг китоб ўқиш учун имкониятларини ва китоб ўқишга одатланмасликка нима сабаб бўлаётганини эътиборга олиш лозим. Бу ҳақда Ўзбекистонда хизмат кўрсатган ёшлар мураббийси, филология фанлари доктори, профессор Суюн Каримовнинг мулоҳазаларини келтирамиз.
- “Ёшлар китоб ўқимай қўйди”. Кейинги пайтда бу гапни мунтазам китоб мутолаа қиладиганлар ҳам, ўқимайдиганлар ҳам айтадиган бўлди, - дейди С.Каримов. - Тўғри, халқимиз маънавияти учун куйиниб гапирадиганлар бор. Аммо мен бу гапга қўшилмайман. Албатта, ёшлар доим китоб ўқияпти, дейишдан йироқман, лекин улар китоб ўқимай қўйгани йўқ, ўқияпти. Электрон китоблар, аудиокитоблар ва онлайн платформалар ёшлар учун китоб ўқишни осонлаштиряпти. Ёшларни кўряпмиз, халқаро фан олимпиадаларида ғолиб ва совриндор бўляпти, хориждаги нуфузли университетларда таҳсил оляпти, ихтиролар қиляпти, жаҳон ареналарида юртимиз байроғини баланд кўтаряпти, давлат мукофотларига сазовор бўляпти. Агар ёшлар китоб ўқимаётган бўлса, бундай натижаларга қандай эришяпти? Балки кимнингдир фарзанди китоб ўқимаётгандир ёки тарбияси “бузилиб” тўғри йўлдан адашгандир, лекин ҳамманинг ҳам эмас. Бунинг сабаби битта - оиладаги муҳит ва ота-онанинг фарзанд тарбиясидаги эътиборсизлиги.
Дейлик, бир оилада 4 фарзанд туғилиб, вояга етди. Уларнинг ҳаммасини ҳам китобга, илмга қизиқтириш мушкул. Биттаси спортчи бўлишни хоҳласа, бошқаси уста, шифокорликни танлайди. Албатта, бу жараёнда бола, аввало, ота-онасидан кейин ён-атрофидагилардан ўрнак олиб, ўрганганларини амалиётда қўллайди. Ўшанда биз, ота-оналар ҳар бир ишнинг самарали ва натижадор бўлиши учун фарзандларимизга ўрнак бўлишимиз, уларда ижобий таассурот қолдириб, маърифатга ундашимиз керак бўлади.
Масаланинг иккинчи томонини ҳам бор. Баъзилар «Ёшлар китоб ўқимай қўйди”, деб кўпинча бадиий адабиётни назарда тутади. Бадиий адабиёт ҳам ахборот манбаи. Айни пайтда, инсонга бадиий-эстетик завқ бағишловчи, руҳиятига ижобий таъсир ўтказувчи ноёб манба. Интернет тармоқларида медиа оламнинг ахборот таъминоти ғоятда кучайиб кетган, бутун инсоният ундан фойдаланишни афзал деб билаётган бир пайтда ёшларни китоб ўқишга қизиқтириш осон иш эмас. Фақат тарғибот-ташвиқот билан бу муддаога эришиб ҳам бўлмайди. Бадиий китоб ўқиш кўнгил иши, ёш қалбни тарбиялаш эса аввало ота-онанинг, кейин эса устозлар ва жамиятнинг зиммасида бўлади. Шундай экан, ўзгаришни ҳар биримиз ўзимиздан бошлайлик.
“Тирик китоб” нега танқидга учради? Ёхуд маънавиятли инсонларга эргашиш керак
Ахборот технологиялари ривожланиб, электрон қурилмалар ҳаётимизнинг асосий ажралмас қисмига айланиб қолди ва китоб мутолаасига жуда кам вақт ажратадиган бўлдик. Аммо шундай инсонлар борки, улар китобнинг қадрини эслатиб, жамиятни маърифатга чорламоқда. Улардан бири ижтимоий тармоқларда “Тирик китоб” номи билан машҳур бўлган китоб сотувчиси Хайрулла Асадов. У китобга даъват этувчи чиқишлари, ижтимоий тармоқлардаги фаоллиги ва маънавият ҳақидаги нутқлари орқали минглаб инсонларни, айниқса, ёшларни кўпроқ китоб ўқишга ундамоқда.
Бироқ у ҳам ҳар бир оммавий шахс сингари танқидларга дуч келди. Албатта, танқидлар табиий ҳол, айниқса, жамоатчилик диққат марказида бўлган инсон учун. Хайрулла Асадов китобга бўлган муҳаббатни кенг оммага етказишда замонавий, халқона ва таъсирли усулларни қўлламоқда. У олим эмас, маърифат йўлида фидойилик қилувчи шахс. Кўпчилик унинг қарашларида илмий ёндашув ва исботлар йўқлигини таъкидламоқда. Бу бир томондан тўғри. Лекин у ўз ҳаёт тажрибаси ва ўқиган китоблари орқали хулоса чиқаряпти, мисоллар келтиряпти. Бу амалиётга асосланган, халққа яқин услуб.
Ижтимоий тармоқларда китоб сотувчиси машҳур бўлиш билан бирга, китобни эмас, ўзини ва фаолиятини тарғиб қилаётгани ҳақида ҳам танқидий фикрлар билдирилди. Бугунги ахборот технологиялари асрида рақамли тўлқинда ажралиб туриш учун ҳар қандай шахснинг аудиторияга мос визуал ва муҳокамабоп форматда чиқиши талаб этилади. Чунки бу замон талаби. Шунингдек, Хайрулла Асадовнинг шахси китобга бўлган садоқат билан танилган. Агар шахс орқали китобга муҳаббат уйғонса, бу маърифат улашишда энг самарали усул.”Тирик китоб” ўзини эмас, шахсий намунаси орқали китобни ҳаёт тарзи сифатида ҳамда китобларни шунчаки ўқиш эмас, балки ўқилган ғояларни ҳаётда татбиқ қилишни тарғиб қилмоқда.
Албатта, танқидлар ривожланиш ва холислик учун керак. Бироқ китоб ўқиш, уни тарғиб қилиш, жамиятни маърифатга етакловчи, илмли инсонларни қўллаб-қувватлаш, уларга эргашиш ва тўғри хулоса чиқариш керак. Зеро, китоб инсон онгини уйғотади, маънавий дунёсига нур олиб киради.
Фазлиддин Рўзибоев.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа