30 Декабр, 2025, 10 Ражаб, 1447
30 Декабр, 2025, 10 Ражаб, 1447
Бандаларига рўза тутишни фарз қилган Аллоҳ таолога ҳамду санолар, Рўза амалларини гўзал тарзда адо қилишда йўлбошчи бўлган Саййидимиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга саловот ва саломлар бўлсин.
Албатта, Рамазон исломий ойлар ичида фазилатларга бой ва баракали ойлардан ҳисобланади. Бу ойда ҳидоят қўлланмаси бўлган Қуръони Каримнинг нозил бўлиши ҳам, бу ойнинг энг афзал ой эканига далолат қилади. Шунингдек, бу ойнинг фазилати ва баркаси борасида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан жуда кўплаб ҳадиси-шарифлар ривоят қилинган.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: إِذَا دَخَلَ رَمَضَانُ فُتِّحَتْ أَبْوَابُ الجَنَّةِ ، وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ جَهَنَّمَ ، وَسُلْسِلَتِ الشَّيَاطِينُ رواه البخاري (3277) ، ومسلم (1079).
Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Рамазон ойи келиши билан жаннат эшиклари очилиб, дўзах эшиклари ёпилади ва шайтонлар кишанланади» - дедилар. Муттафақун аълайҳ.
Ҳақиқатда, Рамазон ойининг фазилатлари ва баракотлари жуда ҳам кўп. Бу борада жуда кўп мавиъзаларда эшитиб, кўплаб мақолалар орқали хабардор бўлганмиз. Лекин, бугун эътиборимизни бошқа томонга қаратамиз. Яъни, бу ойнинг фазилатлари кўп бўлиш билан бирга, тарихда бу улуғ кунда жуда кўплаб муҳим тарихий воқеалар бўлиб ўтган. Қуйида уларни бирма- бир санаб ўтамиз.
Рамазоннинг биринчи куни:
1) 2-ҳижрий йил Душанба. Мусулмонлар биринчи марта рамазон рўзасини тутдилар.
2) Иброҳим алайҳиссаломга илоҳий саҳифалар туша бошлаган.
3) Ҳижрий 73-йил. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳу вафот этдилар.
4) Ҳижрий 91- йил. Андалусни фатҳ қилиш бошланган.
5) Ҳижрий 472- йил. Абу Али ибн Сино вафот этди.
Рамазоннинг иккинчи куни:
1) Ҳижрий 65-йил. Абдумалик ибн Марвон Умавий халифа этиб тайинланди.
Рамазоннинг учинчи куни:
1) Ҳижрий 11- йил. Фотимаи Заҳро розияллоҳу анҳо вафот этдилар.
2) Ҳижрий 37- йил. Таҳким воқеаси бўлиб ўтди.
Рамазоннинг тўртинчи куни:
1) Ҳижрий 1- йил. Ҳамза розияллоҳу анҳу биринчи сарияга чиқдилар.
2) Ҳижрий 666 - йил. Антокия Славянлардан қайтариб олинди.
Рамазоннинг олтинчи куни:
1) Мусо алайҳиссаломга Таврот саҳифалари туша бошлади.
2) Ҳижрий 63- йил. Мусулмонлар Синд шаҳрини фатҳ қилдилар.
Рамазоннинг еттинчи куни:
1) Ҳижрий 361- йил. Ал-Азҳар университети очилди.
Рамазоннинг саккизинчи куни:
1) Ҳижрий 273- йил. Ибн Можа роҳимаҳуллоҳ вафот этдилар.
2) Ҳижрий 455- йил. Алп Арслон Салжуқийлар волийси этиб тайинланди.
Рамазоннинг ўнинчи куни:
1) Пайғамбарликнинг 10-йили, ҳижратдан 3 йил аввал. Хадийжа розияллоҳу анҳу вафот этдилар.
2) Ҳижрий 485-йил. Низомул мулк Абул Ҳасан Алий ибн Ишоқ ўлдирилди.
Рамазоннинг ўн биринчи куни:
1) Ҳижрий 3-йил. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайнаб бинти Хузайма розияллоҳу анҳога уйландилар.
2) Ҳижрий 9-йил. Сақиф қабиласи элчилари Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларида бўлди.
3) Ҳижрий 95- йил. Саиъд ибн Жубайр вафот этдилар.
4) Ҳижрий 624- йил. Чингизхон вафот этган.
5) Ҳижрий 922- йил. Султон Салим Дамашқни фатҳ қилди.
Рамазоннинг ўн иккинчи куни:
1) Ҳижрий 597- йил. Ибн Жавзий роҳимаҳуллоҳ вафот этдилар.
Рамазоннинг ўн учинчи куни:
1) Ҳижрий 15-йил. Умар розияллоҳу анҳу Шомни эгалладилар
2) Ҳижрий 40- йил. Абу Лубоба розияллоҳу анҳу вафот этдилар.
Рамазоннинг ўн тўртинчи куни:
1) Ҳижрий 132-йил. Аббосийлар Умавийлар пойтахти Дамашққа ҳужум қилишди.
2) Ҳижрий 612- йил. Ибн Атоуллоҳ Сакандарий таваллуд топдилар.
Рамазоннинг ўн бешинчи куни:
1) Ҳижрий 3-йил. Ҳасан ибн Алий розияллоҳу анҳу дунёга келдилар.
2) Ҳижрий 37-йил. Муҳаммад ибн Абу Бакр розияллоҳу анҳу Мисрга волий этиб тайинландилар.
3) Ҳижрий 383- йил. Абу Бакр Хоразмий вафот этдилар.
4) Ҳижрий 543- йил. Фаҳриддин ар-Розий дунёга келдилар.
Рамазоннинг ўн еттинчи куни:
1) Ҳижрий 2-йил. Катта Бадр ғазоти бўлиб ўтди.
2) Ҳижрий 2-йил. Руқайя (розияллоҳу анҳо) бинти Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этдилар.
3) Ҳижрий 85-йил. Мўминлар онаси Ойиша розияллоҳу анҳо вафот этдилар.
4) Ҳижрий 124- йил. Муҳаммад ибн Муслим аз-Зуҳрий вафот этдилар.
Рамазоннинг ўн саккизинчи куни:
1) Ҳижрий 21- йил. Холид ибн Валид вафот этдилар.
2) Ҳижрий 560- йил. Муҳйиддин ибн Арабий дунёга келди.
Рамазоннинг йигирманчи куни:
1) Ҳижрий 8-йил Макка фатҳ қилинди.
2) Ҳижрий 652- йил. Сайфуддин Қутуз дунёга келдилар.
Рамазоннинг йигирма биринчи куни:
1) Ҳижрий 40- йил. Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу вафот этдилар.
2) Ҳижрий 95- йил. Ҳажжож ибн Юсуф ас-Сақофий дунёга келди.
3) Ҳижрий 1353- йил. Форс юрти Эрон давлати деб ўзгартирилди.
Рамазоннинг йигирма учинчи куни:
1) Ҳижрий 9-йил Мусулмонлар «Лот» номли бутни бузиб ташлашди.
2) Ҳижрий 26- йил. Язид ибн Муовия туғилди.
Рамазоннинг йигирма тўртинчи куни:
1) Ҳижрий 20- йил. Амр ибн Ос масжидини қуриш бошланди.
Рамазоннинг йигирма бешинчи куни:
1) Ҳижрий 8-йил. Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу «Уззо» номли ибодатхонани бузиб ташладилар.
2) Ҳижрий 129-йил. Абу Муслим Хуросоний Умавийларга қарши қўзғолон бошлади.
3) Ҳижрий 544- йил. Фахруддин ар-Розий таваллуд топдилар.
4) Ҳижрий 658- йил. «Айни жолут» жанги бўлиб ўтди.
Рамазоннинг йигирма олтинчи куни:
1) Ҳижрий 762- йил. Бадруддин Айний роҳимаҳуллоҳ дунёга келдилар.
Рамазоннинг йигирма еттинчи куни:
1) Ҳижрий 927- йил. Белград фатҳ этилди.
Рамазоннинг йигирма саккизинчи куни:
1) Ҳижрий 2-йил. Закот фарз бўлди.
Рамазоннинг йигирма тўққизинчи куни:
1) Ҳижрий 1425- йил. Ёсир Арафот вафот этди.
Рамазоннинг ўттизинчи куни:
1) Ҳижрий 256- йил. Имом Бухорий вафот этдилар.
2) Ҳижрий 384- йил. Имом ибн Ҳазм дунёга келдилар.
Муҳаммад Али Муҳйиддин.
Имом Суфён ибн Саъид Саврий раҳматуллоҳи алайҳ ўз замонида ҳадис ривоят қилувчиларнинг кўпайиб кетганини зикр қилиб, шундай деган: “Бир кемада бир нечта бошлиқ денгизчи бўлса кема ғарқ бўлади!”. Айни шу гапни ҳозирги кунда шариатнинг номидан гапириб фатво бериб юрганларга ҳам қарата айтса бўлади. Саҳобалар – Аллоҳ улардан рози бўлсин – Қуръони карим нозил бўлиш даврига ҳамаср бўлсалар ҳам, шариатни Расули акрам соллаллоҳу алайҳи ва салламни шахсан ўзларидан ўрганган бўлсаларда, шариат номидан бирон гап айтишга шошилмаганлар. Улардан бирон масала сўралса, хато гапириб қўйишдан қўрқиб, ўзларидан илмлироқ бўлганларга ҳавола қилиб юборардилар. Саҳиҳ Муслимда ривоят қилинади: Бир киши Зайд ибн Арқам розияллоҳу анҳудан масала сўради. У эса: “Буни Баро ибн Озибдан сўрагин”, деди. Баро ибн Озиб эса: “Зайд ибн Арқамдан сўра”, деган экан. Абу Муҳаммад Ромаҳурмузий “Ал-Муҳаддис ал-фосил” китобида Абдурраҳмон ибн Абу Лайлодан қуйидагини ривоят қилади: “Мен ушбу масжидда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бир юз йигирмадан ортиқ ансор саҳобалар билан кўришганман. Улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадисларини ривоят қилиш масъулиятини билганлари сабабли ўрнига бошқа киши ҳадис айтиб беришини истар эдилар. Шуниндек, улардан биронтасидан бирон масала сўралса, ўрнига бу масалада бошқа илмлироқ киши жавоб беришини ҳохлардилар. Имом Шаъбийдан бир киши: “Агар сизлардан бирон савол сўралса қандай жавоб берардингизлар?”, деб сўраган экан. Шаъбий роҳматуллоҳу алайҳ: “Агар кимдир биздан бир савол сўраса, биз ёнимиздаги шергимизга, сен жавоб бер, деб ҳавола қилар эдик. Шу тариқа савол яна биринчи сўралган кишига қайтиб келар эди”, деб жавоб берган эканлар.
Агар салафи солиҳлар илмни яшириб қўйиш гуноҳидан қўрқмаганларида эди, умуман фатво беришга журъат ҳам қилмаган бўлар эдилар. Бу борада салаф уламолардан жуда кўп ривоятлар бор. Ушбу ривоятлар фатво бериш масъулиятидан нақадар эҳтиёткор бўлганларини яққол кўрсатиб беради. Аммо бугунги кунда аҳвол бутунлай бошқача, одамлар фатво беришга ошиқадиган, масъулиятни ўйламай, бир-бири билан биринчи бўлиб саволга жавоб беришга мусобақалашадиган бўлиб қолдилар. Шунингдек, мазҳабсизликни даъво қилувчи гуруҳларнинг ҳар бир мавъиза ва насиҳат мажлисида ҳам ақида ва фиқҳ масалаларида асоссиз фатволар кўп айтилади. Минг афсуслар бўлсинки, ҳозирги кунда оддий бир ҳайдовчи ҳам энг мураккаб ва чуқур масалаларда одамларга фатво беришдан тортинмайди. “Мен катта бобомдан эшитганларим бор”, ёки “Уйимдаги эски китоблардан ўқиб олганман”, деб ҳалолни ҳаром, ҳаромни ҳалол қилиб қўйиш ҳолатлари жуда кўп. Бу каби шахсиятлар ўқиган китобидаги маълумотлар ёки эшитган гаплари ҳақиқатга қанчалик мос, адашиш ва оғишлардан холи экани текшириб ўтирмайдилар ҳам. Аслида, бундай масалаларда ҳатто катта уламолар ҳам хато қилиб қўйиши мумкин, қолаверса, оддий устоз кўрмаган шахсиятлар ҳақида гапирмасак ҳам бўлади. Энг хатарли томони шундаки, агар китоблар устозларнинг назоратисиз ўқилса, турли манбалардан чиққан фатволар бир масалада “шариат номидан” бири ҳалол, бири ҳаром, бири тўғри, бири нотўғри, деб чиқарверади. Бу эса бирдам, хотиржам жамиятнинг парчаланишига, одамларнинг шариатга нисбатан беэътибор бўлиб қолишига олиб келади. Оқибатда, уммат қалбидан фатвонинг ҳурмати, шариатнинг улуғворлиги ва уламоларнинг обрў-эътибори сўниб боради. Ҳар ким ўзича фатво беравириши сабабли одамлар орасида, масжид имомлари ва юрт уламолари ҳақида “Буларни фақат ойлик оладиган пайтидагина эшитамиз”, “Буларнинг барчаси ҳақни гапира олмайдилар”, деган гаплар кенг тарқаб қолди. Аслида бу гапларни тарқатганларнинг мақсади мусулмонлар орасида низо ва фитна уруғини сочиш, ўз юртининг уламоларининг гапига ишонмайдиган ҳолатга олиб келиб қўйишдир. Натижада мусулмонлар биродар бўлиб елкадош туриш ўрнига, ўзаро жанжаллашиб, бир-бирини ёмонлаб, душманлашиб кетадилар.
21 аср ижтимоий тармоқ асри деб айтамиз. Мусулмонлар диний масалаларда жавоб олиш учун ижтимоий тармоққа мурожат қилишлари табиий. Ҳечким, буни инкор ҳам қилолмайди, қолаверса бу ишни ман қилиб қўйиш мантиққа тўғри келмайдиган иш. Лекин, азиз халқимиз билиши лозим бўлган нарса шуки, ижтимоий тармоқлардан бериладиган аксар фатво ва саволларга жавоблар Ўрта Осиёда амалда бўлиб турган ҳанафий мазҳабига тамоман зид бўлади. Бу фатволарда келтирилаётган ҳадислар ва шунга ўхшаш сиз номини биринчи маротаба эшитаётган китоблардан келтирилган нақллар сизни алдаб қўймасин. Аслида эса бу фикр на бирор саҳобадан, на бирор тобеиндан, на салaф уламоларидан ҳеч биридан ривоят қилинмаган бўлади.
Ибн Умар разияллоҳу анҳунинг фатвоси, ҳазрати Али розияллоҳу анҳунинг қози сифатида чиқарган ҳукми, Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган нақллар, Абу Зарр розияллоҳу анҳунинг амали ва Зубайр ибн Аввом розияллоҳу анҳунинг тутган йўли ишончли ривоятлар билан бизгача етиб келган. Қолаверса, буларнинг барчаси саҳобалар орасида эътирозсиз қабул қилинган. Демак, саҳобаларнинг барчаси ҳам ўзларича ижтиҳод қилмаганлар, балки ичларидаги энг илмли кишиларга эргашганлар. Шунингдек, тобеинлар ва улардан кейинги авлод фуқаҳоларининг ижмоси ҳам бор. Бу ижмоъ уларнинг фатволари асосида тузилган манбаларда очиқ кўринади. Бу каби манбалар сифатидан Абдурраззоқ, Вакиънинг ва Ибн Абу Шайбанинг “Мусаннаф”лари, Саид ибн Мансурнинг, Байҳақийнинг “Сунан”лари, Ибн Абдулбаррнинг “Тамҳид”и ва “Истизкор”и каби асарларни кўрсатиш мумкин. Буларнинг барчаси ушбу масалада соҳта салафий ва бемазҳаблар томонидан айтилган шоз, яъни барчага хилоф гапларни мутлақо инкор қилади. Бундай масала ҳақида илм аҳли бўлган инсон, юқорида зикр этилган манбаларга ўхшаш китобларни кўрмасдан туриб, гапиришга ҳақли эмас. Саҳобалар ва тобеинларга нисбат бериладиган фикрларнинг манбаи айнан шу каби китоблардир. Кимки бу асарларни кўрмасдан туриб, бирор фикрни саҳоба ёки тобеинларга нисбат берса, у илм аҳли олдида уятли ҳолатга тушади ва уларнинг назарида қадри тушади. Бу эса қандай оғир оқибатларга олиб келишини тушуниш қийин эмас.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, бирон масалада фикр билдиришдан эҳтиёт бўлинг. Унутманг илм ота-боболардан мерос бўлиб қолмайди. Илм китоблардан, устозлардан ўрганилади. Демак, етти аждодингиз уламолар катта эшон боболар бўлса ҳам сизда бирон масалада шариат номидан гапиришга ҳаққингиз йўқ. Қолаверса, охиратининг ғами бўлган мусулмон одам фатво беришдан жуда эҳтиёт бўлиши керак. Зеро, хато айтилган бир фатвонинг оқибати жаҳаннам бўлиши ҳеч гап эмас. Гапимизини Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган нақлни келтириб тугатамиз. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу айтадилар: “Сизлар орасида фатво беришга энг журъатли бўлганингиз — дўзахга киришга ҳам энг журъатли бўлганингиздир”. (Доримий ривояти).
Маҳмуджон Мухторов
Мир Араб олий мадрасаси ўқитувчиси
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 