24 Декабр, 2025, 4 Ражаб, 1447
24 Декабр, 2025, 4 Ражаб, 1447
Танловга!
Муҳаммад Саид Соғужий “Этикоф” бобида қуйидагиларни айтадилар:
“Эътикоф” луғатда “турмоқ”, “тутиб турмоқ” деган маъноларни англатади. Шариатда эса махсус жой бўлмиш масжидда рўзадор ҳолда эътикоф нияти ила туриш, қолишдир. Эътикоф агар ихлос ва гўзал ният билан қилинса, савоби улуғ амаллардандир. Ато ибн Абу Рабоҳ айтади: “Этикоф ўтирувчи худди бировнинг эшигида ўзининг улкан ҳожатини раво қилишларини сўраб: “Менинг ҳожатимни чиқармагунингизча ўрнимдан турмайман”, деётган кишига ўхшайди. Шу боис, Аллоҳнинг уйида эътикоф ўтирган одам то гуноҳларимни кечирмагунингча ўрнимдан турмайман, дегандек бўлади.
Зуҳрий айтади: “Инсонлардан ажабланаман, қандай қилиб эътикофни тарк қилишди экан. Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам бир ишни тарк қилиб, гоҳо уни қилар эдилар. Аммо, эътикофни то вафотларига қадар тарк қилмадилар”.
У уч қисмга бўлинади:
Чунки, рамазон ойининг охирги ўн кунлигидаги эътикоф кифоя қилиш йўли билан суннати муаккададир. Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам бунга қаттиқ амал қилганлар. Саййида Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам рамазоннинг охирги ўн кунлигида то Аллоҳ таоло жонларини қабз қилгунча эътикоф ўтирар эдилар. У кишидан сўнг аёллари эътикоф ўтиришарди”.[1]
Эътикоф ўтирувчи рамазоннинг охирги ўн кунлигида масжидга кириб, ҳайитнинг ҳилолини кўрганда қайтиб чиқади.
Назр эътикофини қилган одам энг камида бир кун масжидда ўтириши керак. Умар роизияллоҳу анҳу Набий саллоллоҳу алайҳи васалламга: “Эътикофни назр қилган эдим”, деганларида, У зот: “Эътикоф ўтир ва рўза тут”, деганлар.[2]
Жамоати, имоми ва муаззини бор масжидда эътикоф ўтирилади. Ва бу афзал ҳамдир. Аёл киши эса уйининг масжидида, намоз ўқийдиган ерида эътикоф ўтиради. Эркаклар борасида эътикофнинг ҳукмлари, уйида эътикоф ўтирган аёлга ҳам тенг жорий қилинган.
Эътикоф ўтирган одам масжиддан фақатгина узр ва ҳожатлар учунгина чиқади. Масалан, инсоний эҳтиёж бўлмиш ҳожатга бориш, нажосатни кетказиш, жунубликдан ғусл қилиш; зарурий эҳтиёж бўлган масжиднинг қулаши, ўзи ёки нарсанинг ҳалок бўлишидан қўрқиб чиқиши ёки золим мажбурлаб масжиддан чиқариши – эътикоф ўрнидан чиқишга сабаб бўлади. Лекин, ўша заҳотиёқ бошқа масжидга бориб ўтиради. Шарий узр – жума намозига бориш учун ҳам чиқади. Ўзи ўтирган жойида жума адо қилинмаса, бошқа масжидга боради, намоздан фориғ бўлгач, у ерда ортиқча қолиб кетмайди.
Агар эътикоф жойида узрсиз бир соатга бўлса ҳам чиқадиган бўлса, эътикоф бузилади.
Эътикоф ўтирган одамнинг еб-ичиши, олди-сотдиси, никоҳи, ражъати масжидда бўлиши керак. Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам ҳам масжидда еб-ичганлар, гаплашганлар. Олди-сотди ҳам гаплашиш кабидир. Аммо масжидга олди-сотди қилинган товарни олиб кириш макруҳдир. Эътикоф ўтирмаган одамга мутлоқ масжидда нарсани олиб келмаса ҳам олди-сотди қилиш макруҳ саналади.
Эътикоф ўтирган одам гапирса, фақат яхши сўзларни сўзлайди. Тилини инсонга кераксиз бўладиган сўзлардан сақлайди. Гапирмасдан жим ўтириб эътикоф қилиб ҳам бўлмайди. Бу бизнинг шариатимизда савоб олиб келадиган иш эмас, аксинча макруҳдир.
Этикоф ўтирувчига яқинлик ва унга олиб борадиган номаъқул ишларни қилиш ҳаром саналади. Чунки, Аллоҳ таоло баён қилиб айтади:
وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ
“Масжидларда эътикоф ўтирган ҳолингизда яқинлик қилманг”. (Бақара, 187)
Яқинликка олиб борадиган ишлар ўпиш, қучоқлаш ва шу каби ишлардир. Ҳажда ҳам худди шундай. Рўзада бунинг акси бўлиб, ҳаром ҳисобланмайди. Унинг рукни фақат яқинликдан тийилишдир. Олиб борувчиларидан эмас.
Эътикоф ўтирган одам хоҳ кундузи бўлсин, хоҳ кечаси бўлсин, қасддан бўлсин, ёддан чиқариб бўлсин, оилавий алоқа қилса, эътикофи ботил бўлади. Агар аёлини ўпиши, ушлаши билан эркаклик қуввати тушиб кетадиган бўлса ҳам, эътикоф бузилади. Агарда суюқлик тушмаса, гарчи ҳаром ишни қилган бўлсада, эътикоф бузилмайди. Ёддан чиққан ҳолатда ҳам эътикоф бузилишининг сабаби – эътикоф ҳолати эслатиб турувчи, маълум ва очиқ ишдир. Яъни инсон ғофил қоладиган вазият эмас. Ҳажда ҳам худди шундай. Ҳаж қилаётгани эсидан чиқиб қолиши мумкин эмас. Рўзада бунинг акси бўлиб, эсдан чиқариб яқинлик қилиб қўйса, рўза бузилмасди. Рўзадорлик ҳолати ёдда тез турадиган ҳолат эмас.
Агар бир неча кунларнинг эътикофини назр қилса, кечалари ҳам кириб кетади. Рўзада кунни назр қилса, кундузининг ўзи киради, кечаси рўзага кирмайди. Кечалари рўзага хосланмаган. Эътикофда эса тунлари ҳам унга эргаштирилган, хосланган.
Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳга кўра, эътикофга киришиш ила, у лозимий – тугатиб, давом эттириб қўйиш шарт бўладиган ишга айланади”. (Матн тугади)
Этикоф ўтирган одам нималар қилагани афзал?
Эътикоф ўтирган хоҳ эркак бўлсин, хоҳ аёл бўлсин, беш вақт намози, нафл, қазолар ўқийди. Қуръон тиловати, зикр, истиғфор ва тавбани кўпайтиради. Гарчи масжидда саҳарлик ва ифторлик қилиш мумкин бўлсада, дангасаликка ва уйқуга сабаб бўладиган даражада кўп еб-ичмайди. Луқмасига эътибор беради. Гаплашиш жоиз бўлсада, уни кўргани келганлар билан гапни қисқа қилади. Ўзи билан машғул бўлади. Иложи бўлса замонавий жиҳозлари – телефон ва планшетни ўчириб қўяди. Интернетда вақтини кетказмайди.
Аёл кишилар ҳам рамазонда савоб ишлаб, Аллоҳга яқин кишилардан бўлиб олишга ҳаққилари бор. Уларни кундалик оғир ишлар билан банд қилиб, кези келса, далаларда ишлатиб, кетмон чоптириб, керак-нокерак ерларни тозалатиб, мунтазам меҳмонга олиб бориб вақтини хайф қилмаган маъқул. Аксинча, оила юмушлари ва фарзанд тарбияси билан бирга тутаётган рўзаларига кўмак берайлик. Эътикоф ўтиришга сиздан рухсат сўрасалар, Аллоҳ розилиги йўлида қўлингиздан келса шароит қилиб беринг. Уларни ҳам ёлғиз Аллоҳга юзланиб муножаат қилишларига сабабчи бўлиб қолинг. Зеро, қанчадан-қанча аёллар эътикоф нималиги у ёқда турсин, рўза тутмайди, рамазонни назар-писанд қилмайди. Қуръондан узоқда. Шу боис, Аллоҳ томон чўзилган қўлларни қуруқ қайтарманг!
“Фиқҳул ҳанафий ва адиллатуҳи” китобидан
Хадичаи Кубро аёл-қизлар билим юрти
ўқитувчиси Н.Саидакбарова таржимаси
[1] “Саҳиҳул Бухорий”
[2] “Сунани Дорақутний”
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Ғийбатнинг таърифини ушбу ҳадисдан билиб оламиз:
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Ё Аллоҳнинг Расули, ғийбат нима?” деб сўрашди. “Биродарингни ўзига ёқмаган нарса билан эслашинг”, дедилар. Шунда: “Биродаримда мен айтган нарса бўлса-чи, бунга нима дейсиз?” дейишди. “Агар айтганинг унда бўлса, ғийбат қилган бўласан, айтганинг унда бўлмаса, бўҳтон қилган бўласан”, деб жавоб бердилар” (Абу Довуд ривоят қилган).
Баъзилар “Мен биродаримнинг йўқ айбини гапирмаяпман. Балки бор айбини айтяпман” деб даъво қилишади. Мазкур ҳадисга кўра уларнинг даъвоси асоссиз бўлиб, улар ғийбат қилаётган бўлишади.
Қуръони каримнинг Ҳужурот сурасида Аллоҳ таоло айтади: "Эй иймон келтирганлар! Кўп гумонлардан четда бўлинглар, чунки баъзи гумонлар гуноҳдир. Жосуслик қилманглар. Баъзиларингиз баъзиларингизни ғийбат қилманглар. Сизлардан бирорталарингиз ўзининг ўлган биродарининг гўштини ейишни яхши кўрадими? Ҳа, ёмон кўрасизлар. Аллоҳдан қўрқинглар! Албатта, Аллоҳ тавбани кўп қабул қилувчи ва раҳмлидир".
Маълумки, кимнинг ўйига бадгумонлик ўрнашса, у одам ўша гумонини тасдиқлаш учун ҳужжат ва далил қидира бошлайди. Натижада гумон остидаги одамнинг ўзига билдирмасдан, айбини ахтаришга тушади. Буни эса, жосуслик, дейдилар. Одатда, жосуслик деб бировга ёмонлик етказиш ниятида айбларини ва заиф жойларини ўзига билдирмай яширинча ахтаришга айтилади. Бу иш ҳам катта гуноҳлардандир. Чин мусулмон кишининг қалби бу каби жирканч одатлардан пок бўлмоғи зарур.
Афсуски, уч-тўртта улфатлар йиғилиб қолса, суҳбат орасида кимнидир ғийбат қилиш ҳам содир бўлади. Иймони комил мусулмон бировни ғийбат қилмаслиги, ғийбатчиларни бу гуноҳдан қайтаришга уриниши, агар улар ғийбатдан тилларини тиймасалар, ўзи ундай мажлисни тарк этиши керак. Чунки ғийбатчилар билан бирга ўтириб, уларни бу ишдан қайтармай ўтираверган киши ўша кимсаларнинг гуноҳига шерик бўлади.
Ғийбат биродаримизнинг унга ёқмайдиган нарса билан эслаш экан, бу нарса унинг ташқи кўриниши, шаклига оид бўлиши ҳам мумкин. Масалан, баъзилар “Фалончи пакана”, “Фалончи чўлоқ”, “Фалончи найнов”, “Фалончи қора” каби гапларни кўп ишлатишади. Бу гапни ўша инсон эшитса, хафа бўлади. Демак, бу ҳам ғийбат ҳисобланади.
Ғийбатчини ҳеч ким ёқтирмайди. Ундай кимсага охиратда ҳам аламли азоб бордир.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Меърожга чиқарилганимда бир қавмнинг ёнидан ўтдим. Уларнинг мисдан бўлган тирноқлари бўлиб, улар (ўша тирноқлар ила) юзларини ва кўкракларини тирнар эдилар. Мен: “Эй Жаброил, булар ким?” деб сўрадим. У: “Улар одамларнинг гўштларини ейдиган (ғийбат қиладиган) ва уларнинг обрўларига тил теккизадиган кишилардир” деб жавоб берди” (Имом Аҳмад ва Абу Довуд ривоят қилишган).
Оддий тирноқ билан юзингизни ёки танангизнинг бирор жойини қашийверсангиз, бориб-бориб ўша жой ярага айланади. Энди мисдан бўлган тирноқлар билан юз ва кўкракларни тирнаш жуда қўрқинчлидир. Ҳадиси шарифда ғийбатчилар “одамларнинг гўштларини ейдиганлар” деб васф қилинмоқда. Бу Ҳужурот сурасида келтирилган ғийбатчи мисолининг ҳадисда ҳам келтирилишидир. Ғийбатчи кимса ғийбат қилаётган пайтда дўстининг, диндошининг гўштини еб ўтирган бўлади.
Имом Аҳмад, Имом Абу Довуд ва бошқалар Абу Барза Ал Асламий розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз алайҳиссалом бундай марҳамат қилдилар: “Эй тили билан иймон келтириб, қалбига иймон кирмаганлар! Мусулмонларни ғийбат қилманглар, уларнинг авратлари орқасидан (номусларига тегувчи гап тарқатиб) тушманглар! Чунки ким ўз биродарининг аврати ортидан тушса, Аллоҳ унинг аврати ортидан тушади. Кимки, Аллоҳ унинг ортидан тушган бўлса, уни шарманда-ю шармисор қилади, гарчи уйининг ичкарисида бўлса ҳам!”.
Саъд ибн Абу Ваққос билан Холид ибн Валид розияллоҳу анҳумонинг орасидан гап ўтиб қолди. Кейин бир киши Саъднинг олдида Холидни ғийбат қилмоқчи эди, Саъд унга бундай деди: «У билан ўртамизда бўлиб ўтган нарсанинг асло динимизга алоқаси йўқ!».
Ғийбат ҳаром бўлгани каби ёмон гумон ҳам ҳаром. Биродарингиз ортидан ёмон гаплар сўзлаш ҳаром бўлганидек, ундан асоссиз равишда ёмон гумон қилишингиз ҳам ҳаром. Ёмон гумон деганда биров ҳақида қалбда чиқарилган ҳукм ёки мустаҳкам эътиқодни назарда тутяпмиз. Аммо хаёлга келган турли нарсалар, ўй-фикрлар авф қилинган, ҳатто шак ҳам кечирилган.
Гумон қалбнинг ўша томонга кўпроқ мойил бўлиши, кўпроқ таянишидир. Аллоҳ таъоло айтади: “Эй иймон келтирганлар! Кўп гумонлардан четда бўлинглар, чунки баъзи гумонлар гуноҳдир” (Ҳужурот сураси, 12-оят).
Ёмон гумон ҳаром қилинишининг сабаби шуки, қалблардаги сир-асрорларни фақат ғайбни билувчи Зотгина билади, шундай экан сиз биров ҳақида ёмон эътиқодда бўлишга ҳаққингиз йўқ. Магар сизда бунга етарлича асослар бўлса ва уларни яхши тарафга таъвил қилиш имкони бўлмаса, унда кўрган, гувоҳи бўлган нарсангиздан бошқани эътиқод қилишдан ўзга имконингиз йўқ. Аммо кўзингиз билан кўрмасангиз ҳам, қулоғингиз билан эшитмасангиз ҳам ичингизда гумон пайдо бўлаётган бўлса, билингки, бу шайтондандир.
Биринчидан, ғийбатни эшитган пайтда ғийбат қилинаётган инсон ҳақида ёмон гумонга бормаслик, у ҳақда зикр этилаётган ёмон сифатларни рост деб билмаслик, бошқа одамлар ҳузурида уни накл қилмаслик, ғийбат қилган кишини гуноҳи кабира қиляпти деб билиш, унинг гапини эътиборсиз деб ҳисоблаш, «Эҳтимол, ғийбат қилинган инсонга унинг адовати бордир, шунинг учун шундай гапларни гапираётгандир», деб ўйлаш лозим.
Иккинчидан, ғийбатни эшитгач, унга шерик бўлиб, мусулмон биродарининг қолган айбларини ҳам очмасин. Ғийбат қилувчи киши Аллоҳ таолонинг итобига қолади, агар мен унга шерик бўлсам, Аллоҳ таоло мендан норози бўлади ва қиёмат куни азоблайди, деган фикрда бўлсин.
Учинчидан, бир мусулмон биродарининг ғийбат қилинаётганини эшитса, ўша мусулмонни мақташни бошласин ва унга ёрдам берсин. Ажаб эмаски, шунда ғийбат қилувчи ғийбатдан тийилса.
Тўртинчи иш шуки, ғийбат қилувчини тил билан айтиб ёки қўл ва кўз билан ишора бўлса ҳам, ғийбатдан тўхтатиш лозим.
Агар бинамки нобинову чоҳаст,
Агар хомуш бинишинам гуноҳаст.
Назмий маъноси:
Агар кўрсамки кўр олдида чоҳдур,
Индамай ўтирсам, бешак, гуноҳдур.
Насрий баëни:
Агар кўзи кўр кишининг олдида чуқурни кўрсам-у, индамай ўтираверсам, гуноҳдир.
Агар уни ғийбат қилишдан қайтариш имкони бўлмаса, ўша мажлисдан туриб кетиш лозим. Борди-ю, туриб кетишнинг ҳам иложи бўлмаса, у ҳолда бўлаётган ғийбатни дилда ёмон кўриб ўтириш керак. Рози бўлиб, жим ўтириш жоиз эмас.
Яна бир гап. Ғийбатчига «Жим бўл» деб туриб, лекин бўлаётган ғийбатни дилда хоҳлаб туриш мунофиқликдир.
Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу айтади: «Аллоҳга қасамки, агар бир киши бошқа кишини “бу итни эмган” деб айблаганда, куни келиб ўзи, албатта, итни эмган бўларди».
Муҳаммад ибн Сирин раҳимаҳуллоҳ айтади: “Инсонларнинг энг хатокори бошқаларнинг айбини кўп гапирадиганидир”. Саҳобалар ва тобеъинлар гуноҳнинг касофатига шунчалик аниқ ишонишган экан.
ТИИ Модуль таълим тизими талабаси,
Тўрақўрғон туман “Исҳоқхон тўра” жоме масжиди имом-хатиби Жаъфархон СУФИЕВ
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 