03 Май, 2025, 5 Зулқаъда, 1446
03 Май, 2025, 5 Зулқаъда, 1446
Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай марҳамат қилади: “Батаҳқиқ, сизларга ўзингиздан бўлган, сизнинг машаққат чекишингиз унинг учун оғир бўлган, сизнинг (саодатга етишингизга) ташна, мўминларга марҳаматли, меҳрибон бўлган Пайғамбар келди” (Тавба сураси, 128-оят).
Ушбу ояти каримада Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни асосий сифатларидан бир нечтасини зикр қилиб, у зотни янада яхшироқ танишимиз учун хитоб қиляпти.
1) Батаҳқиқ, сизларга ўзингиздан бўлган.... яъни, ўз ичингиздан чиққан, кўз олдингизда улғайган, худди сизлар каби инсон фарзандидан бўлган, сизлар каби еб-ичадиган, ухлаб дам оладиган, бозорларда юрадиган, хурсандчилик ва машаққат таъмини биладиган, барча инсоний ҳислатларга эга бўлган кишини Пайғамбар қилиб юбордик.
Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло инсонларни огоҳлантириш ва ҳаққа чақириш учун ер юзига қанча Пайғамбар юборган бўлса, уларнинг барчасини шу инсонларнинг жинсидан танлаб олган. Бу ҳам беҳикмат эмас, албатта. Чунки Пайғамбарлар инсонларни ҳаққа даъват қиладиган кишилардир. Ҳақ эса ҳар бир даврда кишиларга оғир ва машаққатга ўхшаб кўринади. Агар Пайғамбар фаришталар ёки инсон жинсидан бошқа бўлган махлуқотлардан бўлганда, даъватга ижобат этишдан бош тортганлар ўзларига яна баҳоналар топишиб: “Албатта, бу Пайғамбар биз каби одам эмас. Унинг тоқати етган нарсага бизнинг тоқатимиз етмайди”, деган гапларга ўхшаш баҳоналар топардилар.
Шунинг учун Аллоҳ таоло бундай баҳоналарга узр қолдирмаслик учун барча Пайғамбарларни, хусусан Муҳаммад алайҳиссаломни ҳам инсон фарзандидан танлаб олди. Бироқ, ҳидоятдан бош тортган кишилар ўзларига тасалли бериш учун бошқа бир баҳонани топдилар. “Улар: “Бу не Пайғамбарки, таом еб, бозорда юрадир?! Унга бир фаришта туширилса эди, у билан огоҳлантирувчи бўлар эди” (Фурқон сураси, 7-оят) дедилар.
Аллоҳ таоло уларнинг бу сўзларини беҳудалигини билдириб Муҳаммад алайҳиссаломга бундай хитоб қилди: “Биз сендан олдин юборган Пайғамбарларимиз ҳам, албатта, таом ер ва бозорларда юрар эдилар. Баъзиларингизни баъзиларингизга синов қилдик. Сабр қиласизлармикин?! Бизга учрашдан умидсиз бўлганлар, бизга фаришталар туширилса ёки, Роббимизни кўрсак эди, дерлар. Батаҳқиқ, улар ўзларидан кетдилар ва катта туғён-ла туғён қилдилар” (Фурқон сураси, 20-21 – оятлар).
Аслида, ҳидоятга келишни истаганлар учун Пайғамбарнинг қайси жинс вакилидан бўлиши ёки ким бўлиши муҳим эмас эди. Бироқ, ҳавойи нафсига қаттиқ боғланиб қолган бу кимсалар баҳона излардилар холос. Биз билмаган нарсаларни билувчи Роббимиз барча Пайғамбарлар қаторида Муҳаммад алайҳиссаломни ҳам худди биз каби инсон фарзандидан танлади. Бу ҳақда Қуръони каримнинг бошқа оятида бундай дейилади: "Сен: "Мен ҳам сизларга ўхшаган башарман...." деб айт”, дейилади (Каҳф сураси, 110-оят)
2) ...сизнинг машаққат чекишингиз унинг учун оғир бўлган,... яъни, сизларнинг дунё ва охират ҳаётидаги машшаққатингиз, қийинчиликингиз унинг ҳам қалбига ҳафалик киритадиган Расул келди.
Бу сифат ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг нақадар ғамхўр зот бўлганларини билдиради. У зот инсонларни дунёда ҳам, қабрда ҳам, охиратда ҳам машаққат чекмаслигини чин дилдан истар эдилар. У зотнинг ҳар бир амаллари, гап-сўзлари, ҳаттоки, ибодатлари ҳам енгиллик асосида эди. Енгиллик у зотнинг суннатларидан эди.
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Уч кишидан иборат гуруҳ Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжалари уйларига у зотнинг ибодатлари ҳақида сўраб келди. Бас, уларга (бу ҳақда) хабар берилганида худди у(ибодат)ни оз санагандай бўлдилар. Шунда улар: “Биз қаёқда-ю, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қаёқдалар, у зотнинг аввалги ва охирги гуноҳлари мағфират қилинган”, дедилар. Улардан бири: “Мен тунларни намоз ўқиш билан ўтказаман”, деди. Бошқаси эса: “Мен доимо рўза тутаман, оғзим очиқ юрмайман”, деди. Яна бошқа бири: “Мен аёллардан четланаман, абадул-абад уйланмайман”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг олдига келиб: “Шундоқ, шундоқ, деган сизларми?! Аллоҳга қасамки, мен Аллоҳдан энг қўрқувчи ва энг тақводорингизман. Лекин рўза ҳам тутаман, оғзим ҳам очиқ бўлади. Намоз ҳам ўқийман, ухлайман ҳам. Аёлларга уйланаман ҳам. Бас, ким менинг суннатимдан юз ўгирса, мендан эмас”, дедилар (Муттафақун алайҳ).
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар умматимга ёки одамларга машаққат бўлмаганида, ҳар бир намозда мисвок ишлатишни буюрар эдим”, дедилар. (Муттафақун алайҳ)
Таровеҳ намози ҳақидаги воқеани эслайлик. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кечаларнинг бирида масжидда намоз ўқидилар. Одамлар ҳам у зотга қўшилиб намоз ўқишди. Келгуси куни ҳам намоз ўқигандилар, одамлар кўпайиб кетди. Сўнгра одамлар учинчи ёки тўртинчи куни ҳам тўпландилар. Аммо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг ҳузурига чиқмадилар. Тонг отганида у зот: “Сизлар бажарган нарсани кўрдим. (таровеҳ) намози фарз бўлиб қолишидан хавотирга тушганим мени сизларнинг олдингизга чиқишдан ман қилиб қўйди”, дедилар (Имом Муслим ривояти).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётларига назар солсак, бундай воқеаларнинг кўпини кўришимиз мумкин. У зот умматларига машаққат бўлиб қолишидан чўчиб ўзлари учун яхши кўрган амалларини тарк қилганлар. Инсонларни ибодатда машаққатга тушишлигига рози бўлмаган зот ҳаргиз дунё ва охират ҳаётида машаққат чекишларига рози бўлмайдилар.
3) ...сизнинг (саодатга етишингизга) ташна, яъни, сизларни охиратдаги аламли азоблардан қутулиб, абадий саодат бўлган жаннатга, ундаги беҳисоб неъматларга, Аллоҳ таолонинг розилигига, дийдорига етишингиз учун, ниҳоятда ҳарис бўлган Набий келди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг энг катта мақсадлари инсонларни абадий саодатга етишлари, дунё ва охират хорлигидан омонда бўлиши эди.
Кунларнинг бирида у зот бундай дедилар: “Мен билан сизларнинг ҳолатингизни бир мисол билан тушунтирай. Бир киши кечқурун ўт ёқди. Аланга баландлаб теваракни ёритгач, атрофдаги парвоналар ва ҳар хил ҳашоротлар ўзларини алангага ура бошлади. Ҳалиги киши уларни қутқариш учун алангадан узоқлаштиришга уринади, лекин улар алангага кириш учун тиришишади ва кишидан устун келишади... Мен-у сизларнинг мисолингиз мана шудир. Мен сизларнинг камарларингизга ёпишиб алангадан узоқлаштириш учун: " Алангага кирманглар, бу ёққа келинглар!... Алангага кирманглар, бу ёққа келинглар!... дейман, сизлар бўлсаларинг, мендан устун келиб, қўлимдан чиқиб кетяпсизлар ва алангага шўнғияпсизлар" (Саодат асри қиссалари, 4-китоб. Аҳмад Лутфий)
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам йигирма уч йил давомида инсонларни Аллоҳнинг Каломи ила огоҳлантириб, “Алангага кирманглар, бу ёққа келинглар!”... дея чорлаган бўлсалар, у зот вафотларидан сўнг ҳам то қиёматга қадар ўз суннатлари ва ҳадислари ила жаннат сари, абадий саодат сари чорлайверадилар.
4) ...мўминларга марҳаматли, меҳрибон бўлган Пайғамбар келди. Бу оятни эса ортиқча шархлашга ҳожат йўқ. У зотнинг меҳрибонликлари бутун оламларга эди. Бу оламда яшаб турган инсон фарзандидан тортиб кичик бир хашоратларгача, ҳайвонларга-ю набототларга меҳрибон эдилар. У зот нафақат тирикларга, балки ўликларга ҳам марҳамат қилардилар. У зот ҳаттоки кофирни ўлигини таҳқирлашга ҳам рухсат бермасдилар. У зот ҳайвонларни юзига уришдан, уларни эрмак учун боқишдан, уларга озор беришдан қайтарар эдилар. Хоссатан мусулмонларга нисбатан ниҳоятда меҳрибон ва марҳаматли эдилар. У зот мусулмонни ранжитишни, уни ёмон кўришни, ғийбат қилишни, молига ва жонига, обрўсига ҳам тажовуз қилишдан қайтарардилар. У зотнинг меҳрибонликлари шу қадар эдики, ҳаттоки, вафот этиб кетган одамни ортидан ёмон гап гапиришга рухсат бермагандилар.
У зот ҳақида гапириш мароқли. У зотни эслаш инсонга ҳузур беради. У зотни таърифлаш учун эса на қоғозимиз ва на сиёҳимиз етади. Аслида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни таърифларини, тавсифларини Роббимизнинг Ўзи келтирган. Бизни эса у зотни яхши кўришга буюрган. У зотни яхши кўришнинг аломати эса фақатгина у кишига эргашишлик, у зот яхши кўрган нарсаларни яхши кўриб, у зот ёмон кўрган нарсалардан четланишлик билан бўлади. Бундан бошқаси эса ёлғон муҳаббат, оддий даъво бўлади, холос. Уламолар айтганларидек: “Ҳабибинг ёқтирмаган нарсани яхши кўришинг муҳаббатинг рост эмаслигини билдиради”.
Аллоҳ таоло барчамизга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга муносиб уммат бўлиш бахтини насиб қилсин. Гарчи у зотни бу дунёда кўриш насиб қилмаган бўлса-да, абадий ҳаётда бирга бўлишдек неъмат билан сийласин. Омин.
Ёрбек ИСЛОМОВ
Олмазор туманидаги “Мевазор” масжиди имом ноиби.
Кибр, ўзини бошқалардан юқори деб ҳисоблаш, улардан устун қўйиш, ўзини бошқаларга нисбатан юксак кўриш ва уларга нисбатан мағрурлик қилишдир. Бу, кўпинча одамларнинг бошқа кишиларни пастга уриш, улар билан адолатли муносабатда бўлмаслик ва ўзини жуда катта кўрсатиш каби хулқ-атворларни ўз ичига олади.
Саодат калити ҳушёрлик ва фаҳму фаросатдадир. Бадбахтлик манбаси кибр ва ғафлатдадир.
Банда учун Аллоҳ таолонинг неъматлари ичида иймон ва маърифатдан улуғи йўқдир. Унга эришиш учун бағрикенглик ва қалб кўзи ўткирлигидан бошқа васила йўқдир.
Куфр ва маъсиятдан каттароқ бало ва офат йўқдир. Мазкур икки нарсага чақиришда қалб кўрлиги ва жаҳолат зулматидан бошқа нарса йўқдир.
Зийрак кишилар Аллоҳ таоло уларни ҳидоятини ирода қилган ва қалбларини Исломга кенг қилиб қўйганлардир.
Мутакаббирлар Аллоҳ таоло уларни залолатини ирода қилган ва қалбларини худди осмонга чиқаётгандаги каби тор ва танг қилиб қўйганлардир. Мутакаббир ўз ҳидоятига кафил бўлиши учун қалб кўзи очилмаган кишидир.
Аллоҳ таоло: “Мўминлардан ихтиёрий эҳсон қилувчиларини ва зўрға топиб-тутувчиларини истеҳзо ила масхаралайдиганларни Аллоҳ “масхара” қилади ва улар учун аламли азоб (бор)дир” (Тавба сураси, 79-оят), деб айтган.
Яна: “Эй мўминлар! (Сизлардан) бирор миллат (бошқа) бир миллатни масхара қилмасин! Эҳтимолки, (масхара қилинган миллат) улардан яхшироқ бўлса. Яна (сизлардан) аёллар ҳам (бошқа) аёлларни (масхара қилмасин)! Эҳтимолки, (масхара қилинган аёллар) улардан яхшироқ бўлса. Ўзларингизни (бир-бирларингизни) лақаблар билан атамангиз!” (Ҳужурот сураси, 11-оят);
“(Кишилар ортидан) ғийбат қилувчи, (олдида) масхара қилувчи ҳар бир кимсанинг ҳолига вой!” (Ҳумаза сураси, 1-оят).
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бир-бирларингизга ҳасад қилманглар ва савдода сохталик билан келишиб, нархларни оширманглар. Бир-бирларингизга ғазаб қилманглар ҳамда орқа ўгириб, муносабатларни бузманглар. Баъзиларингиз айримларингиз савдоси устига савдо қилмасин. Аллоҳнинг бандалари, биродар бўлинглар. Мусулмон мусулмоннинг биродаридир. Унга зулм ҳам қилмайди, хўрламайди ҳам, паст ҳам санамайди. Тақво бу ерда”, деб, уч бора қалбларига ишора қилдилар. “Мусулмон биродарини паст санаган киши ёмон эканига далолат қилади. Ҳар бир мусулмоннинг бошқа мусулмонга қони, моли ва обрўсини (суиистеъмол) қилиши ҳаромдир”, дедилар (Имом Муслим ривояти).
Имом Нававий раҳимаҳуллоҳ: “Тадаббур қилган кишига бундан-да фойдаси кўп, манфаати улуғ ва яхшироқ ҳадис бўлмаса керак”, дедилар.
Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қалбида зарра миқдорича кибри бор киши жаннатга кирмайди”, дедилар. Шунда бир киши: "Ё Расулуллоҳ, киши чиройли кийим ва чиройли пойабзал кияди (бу ҳам кибр бўладими?)" деганида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Албатта, Аллоҳ чиройлидир. Чиройлини яхши кўради. Кибр эса ҳақни бузиш ва кишиларга паст назар билан қараш”, дедилар (Имом Муслим ривояти).
Биз «юз ўгирма» деб таржима қилган маъно оятда «тусоъъир» деб келган. Бу маъно, аслида, туяда учрайдиган бир касалликка нисбатан ишлатилар экан. Ўша касалликка мубтало бўлган туя доимо бошини пастдан-юқорига ҳаракатлантириб, ёнбошга силтаб турар экан. Мутакаббирлик билан бурнини жийириб, юзини одамлардан ўгирадиган кишилар ана ўша касал туяга ўхшатилмоқда.
«Одамлардан такаббур-ла юз ўгирма».
Ҳа, мусулмон киши учун одамларни камситиш, уларни паст санаш жуда ёмон иллат. Ҳатто юриш-туришда ҳам кибру ҳаводан, такаббурликдан сақланиш керак.
«…ва ер юзида кибр-ҳаво ила юрма».
Бу жуда ёмон нарса. Бошқаларга кибр оғир ботади. Энг муҳими: «Албатта, Аллоҳ, хеч бир мутакаббир ва мақтанчоқни севмас».
Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳудан нақл қилинган ривоятда: «Кимнинг қалбида заррача мутакаббирлик бўлса, Аллоҳ уни дўзахга юзтубан ташлайди», дейилган.
Шунингдек, ибн Абу Лайло ривоят қилган хадисда: «Ким кийимини кўз-кўз қилиб, мақтанчоқлик ила судраб юрса, Аллоҳ таоло унга назар солмайди», дейилган.
Расулулллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Илм ўрганинг, илм учун сакинат ва виқорни ҳам ўрганинг. Ва сизларга илм ўргатаётганларга тавозеъ билан ўзингизни паст тутинг!” (Имом Табароний “ал-Авсат”да ривоят қилган).
Муаллимга кибр қилиш, уни менсимаслик тубан хулқ ҳамда нифоқ аломатларидан ҳисобланади. Имом Табароний “Ал-Кабир”да ривоят қилган ҳадиси шарифда бундай дейилади: “Уч тоифа инсон борки, уларни фақат мунофиқгина хорлайди: Исломда мўйсафид бўлган қария, илм соҳиби ва одил раҳбар”.
Устоз ва муаллимга ўзни паст тутиб, ҳокисор бўлиш нажот эшиги, илм таҳсил қилишнинг асосий омилларидан бири ҳисобланади. Динимиз шунга буюради, шунга ўргатади. Бу устозларнинг шогирдлари устидаги ҳақларидандир.
Имом Нававий раҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Ўқувчи муаллимига итоаткор ва ройиш бўлиши, унинг сўзига қулоқ солиб, ўз ишларида у билан маслаҳатлашиб туриши ва оқил бемор самимий ва моҳир табиб сўзини қабул қилганидек у ҳам ўз муаллимининг сўзини қабул қилмоғи лозим. Шунингдек, муаллимига эҳтиром кўзи билан боқиши, унинг ўз ишида комил иқтидор ва малака соҳиби эканлиги ва бошқа устозлардан устунлигига ишониши лозим. Ана шунда ундан манфаат олиши осон бўлади”.
Олимларимиз айтадиларки, талаба ўз устозининг камоли аҳлият ва иқтидор соҳиби эканлигига, ўз ишининг моҳир мутахассиси эканлигига эътиқод қилиб, ишониши керак. У ҳақда фақат яхши фикрда бўлиши лозим. Агарчи, устозидан диёнатга очиқ-ойдин терс келадиган хатти-ҳаракатни кўриб қолса ҳам уни фақат яхшиликка йўйиб, яхши гумонда бўлиши керак. Акс ҳолда унинг баракасидан маҳрум бўлади.
Ибн Синонинг устози Кушёрнинг ҳузурига бир киши осмон илмини ўрганиш мақсадида келибди. 2-3 ой ўтса ҳамки, устози илм беришни бошламаганидан сўнг айтибди:
– Ҳазрат, энди менга жавоб берсангиз. Уч ой бўлди ҳамки дарс бермадингиз. Вақтингиз йўқ шекилли…
Шунда устоз:
– Мен сенга бажонидил дарс берардим-у, лекин сен ҳузуримга келганингдаги “бу илмдан менинг унча-мунча хабарим бор”, деган кибр-ҳавойинг ҳали ҳам кетмади. Мен бир идишга қачонки у бўш бўлсагина сув қуяман. Афсус, сенинг калланг ҳаво билан тўлиб қолган экан, – деб жавоб қилибди.
Имом Қуртубий раҳимаҳуллоҳ дедиларки: "Агар мутакаббир кишини кўрсанг билгинки, унинг намози кам ёки ундан бутунлай маҳрум бўлган. Чунки кибр билан кўп сажда қилиш бирга жамланмайди".
Ривоят қилишларича: Бир кишиникига меҳмон келиб қолди. Уйда меҳмонга қўядиган ҳеч вақо йўқ эди. У бир литр қатиқ олиб келиб, беш литр сув қўшиб, туз ва муз солиб, айрон тайёрлади. Бир литр қатиқ беш литр сувни қабул қилиб, тотли ичимликка айланди. Агар ўша қатиққа бир томчи бензин тушиб кетганида уни ичиб бўлмас эди.
Худди шунингдек, салгина такаббурлик ҳам амални бузиб юборади. Мутакаббир кимса Аллоҳдан тўсилади, халойиқ томонидан нафратга учрайди. Аллоҳ таоло бу ҳақда «Чунки уларга ёлғиз Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқ дейилган вақтда кибр-ҳаво қилган эдилар», деган (Соффот сураси, 35 оят).
Ҳориса ибн Ваҳб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Жавваз ҳам, жаъзарий ҳам жаннатга кирмайди", дедилар.
* «Жавваз – муомаласи қўпол одам».
* Жаъзарий – мутакаббир, қилмаган иши билан фахрланувчи.
Баъзи бир кишилар ибодат миқёсидаги маънавий ва моддий амалларни қилиб, (ҳаж, умра ва масжид ёки йўл қуриб) кибрланиб, мақтаниб бошқа кишиларни бундай ишларни амалга оширмаганликда айблаб, ўзларини улардан юқори олишади. Аслида ана шу ишлар халқни пулига бажарилган бўлади. Бундай кимсалар аслида энг разил ва пасткашлардир.
Аллоҳ таоло айтади: “Бошқалар эса гуноҳларини эътироф қилдилар…”. (Тавба сураси 102-оят) Аллоҳ таоло биздан маъсумликни талаб қилмади. Аксинча, гуноҳ содир бўлганида тавба ва синиқликни истади.
Одам алайҳиссалом гуноҳ қилганида эътироф қилиб гуноҳига истиғфор айтди. Аллоҳ унинг тавбасини қабул қилди.
Иблис эса гуноҳ қилганида мутакаббирлик қилди, тавба қилмади. Аллоҳ ундан юз ўгирди.
Ким гуноҳ қилиб қўйиб сўнгра тавба қилса қиёматда Одам алайҳиссалом билан тавба қилувчилар карвонида бўлади.
Ким гуноҳ қилиб сўнгра тавба қилмасдан мутакаббирлик қилса Иблиснинг карвонида бўлади.
Ортидан кибрни эргаштирувчи биттагина гуноҳ, ортидан синиқлик, пушаймонлик ва тавбани эргаштирувчи мингта гуноҳдан оғирроқдир.
Аллоҳ таоло гуноҳ қилганида пушаймон бўлиб тавба қилувчиларга муҳаббати ўлароқ Ўзини Ғофур дея номлади.
Бандаларини Ўз муҳаббатига тарғиб қилиш учун Ўзини Вадуд дея номлади.
Сизни синдириб сиздаги ужбни кетказадиган битта гуноҳ, қалбингизни мағрурланиш ва ужбга тўлдирадиган тоатдан яхшидир, қайсидир маънода!
Жаъфархон СУФИЕВ,
ТИИ талабаси,
Тўрақўрғон туман “Исҳоқхон тўра” жоме масжиди имом-хатиби.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа