03 Май, 2025, 5 Зулқаъда, 1446
03 Май, 2025, 5 Зулқаъда, 1446
Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай марҳамат қилади: “Батаҳқиқ, сизларга ўзингиздан бўлган, сизнинг машаққат чекишингиз унинг учун оғир бўлган, сизнинг (саодатга етишингизга) ташна, мўминларга марҳаматли, меҳрибон бўлган Пайғамбар келди” (Тавба сураси, 128-оят).
Ушбу ояти каримада Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни асосий сифатларидан бир нечтасини зикр қилиб, у зотни янада яхшироқ танишимиз учун хитоб қиляпти.
1) Батаҳқиқ, сизларга ўзингиздан бўлган.... яъни, ўз ичингиздан чиққан, кўз олдингизда улғайган, худди сизлар каби инсон фарзандидан бўлган, сизлар каби еб-ичадиган, ухлаб дам оладиган, бозорларда юрадиган, хурсандчилик ва машаққат таъмини биладиган, барча инсоний ҳислатларга эга бўлган кишини Пайғамбар қилиб юбордик.
Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло инсонларни огоҳлантириш ва ҳаққа чақириш учун ер юзига қанча Пайғамбар юборган бўлса, уларнинг барчасини шу инсонларнинг жинсидан танлаб олган. Бу ҳам беҳикмат эмас, албатта. Чунки Пайғамбарлар инсонларни ҳаққа даъват қиладиган кишилардир. Ҳақ эса ҳар бир даврда кишиларга оғир ва машаққатга ўхшаб кўринади. Агар Пайғамбар фаришталар ёки инсон жинсидан бошқа бўлган махлуқотлардан бўлганда, даъватга ижобат этишдан бош тортганлар ўзларига яна баҳоналар топишиб: “Албатта, бу Пайғамбар биз каби одам эмас. Унинг тоқати етган нарсага бизнинг тоқатимиз етмайди”, деган гапларга ўхшаш баҳоналар топардилар.
Шунинг учун Аллоҳ таоло бундай баҳоналарга узр қолдирмаслик учун барча Пайғамбарларни, хусусан Муҳаммад алайҳиссаломни ҳам инсон фарзандидан танлаб олди. Бироқ, ҳидоятдан бош тортган кишилар ўзларига тасалли бериш учун бошқа бир баҳонани топдилар. “Улар: “Бу не Пайғамбарки, таом еб, бозорда юрадир?! Унга бир фаришта туширилса эди, у билан огоҳлантирувчи бўлар эди” (Фурқон сураси, 7-оят) дедилар.
Аллоҳ таоло уларнинг бу сўзларини беҳудалигини билдириб Муҳаммад алайҳиссаломга бундай хитоб қилди: “Биз сендан олдин юборган Пайғамбарларимиз ҳам, албатта, таом ер ва бозорларда юрар эдилар. Баъзиларингизни баъзиларингизга синов қилдик. Сабр қиласизлармикин?! Бизга учрашдан умидсиз бўлганлар, бизга фаришталар туширилса ёки, Роббимизни кўрсак эди, дерлар. Батаҳқиқ, улар ўзларидан кетдилар ва катта туғён-ла туғён қилдилар” (Фурқон сураси, 20-21 – оятлар).
Аслида, ҳидоятга келишни истаганлар учун Пайғамбарнинг қайси жинс вакилидан бўлиши ёки ким бўлиши муҳим эмас эди. Бироқ, ҳавойи нафсига қаттиқ боғланиб қолган бу кимсалар баҳона излардилар холос. Биз билмаган нарсаларни билувчи Роббимиз барча Пайғамбарлар қаторида Муҳаммад алайҳиссаломни ҳам худди биз каби инсон фарзандидан танлади. Бу ҳақда Қуръони каримнинг бошқа оятида бундай дейилади: "Сен: "Мен ҳам сизларга ўхшаган башарман...." деб айт”, дейилади (Каҳф сураси, 110-оят)
2) ...сизнинг машаққат чекишингиз унинг учун оғир бўлган,... яъни, сизларнинг дунё ва охират ҳаётидаги машшаққатингиз, қийинчиликингиз унинг ҳам қалбига ҳафалик киритадиган Расул келди.
Бу сифат ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг нақадар ғамхўр зот бўлганларини билдиради. У зот инсонларни дунёда ҳам, қабрда ҳам, охиратда ҳам машаққат чекмаслигини чин дилдан истар эдилар. У зотнинг ҳар бир амаллари, гап-сўзлари, ҳаттоки, ибодатлари ҳам енгиллик асосида эди. Енгиллик у зотнинг суннатларидан эди.
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Уч кишидан иборат гуруҳ Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжалари уйларига у зотнинг ибодатлари ҳақида сўраб келди. Бас, уларга (бу ҳақда) хабар берилганида худди у(ибодат)ни оз санагандай бўлдилар. Шунда улар: “Биз қаёқда-ю, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қаёқдалар, у зотнинг аввалги ва охирги гуноҳлари мағфират қилинган”, дедилар. Улардан бири: “Мен тунларни намоз ўқиш билан ўтказаман”, деди. Бошқаси эса: “Мен доимо рўза тутаман, оғзим очиқ юрмайман”, деди. Яна бошқа бири: “Мен аёллардан четланаман, абадул-абад уйланмайман”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг олдига келиб: “Шундоқ, шундоқ, деган сизларми?! Аллоҳга қасамки, мен Аллоҳдан энг қўрқувчи ва энг тақводорингизман. Лекин рўза ҳам тутаман, оғзим ҳам очиқ бўлади. Намоз ҳам ўқийман, ухлайман ҳам. Аёлларга уйланаман ҳам. Бас, ким менинг суннатимдан юз ўгирса, мендан эмас”, дедилар (Муттафақун алайҳ).
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар умматимга ёки одамларга машаққат бўлмаганида, ҳар бир намозда мисвок ишлатишни буюрар эдим”, дедилар. (Муттафақун алайҳ)
Таровеҳ намози ҳақидаги воқеани эслайлик. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кечаларнинг бирида масжидда намоз ўқидилар. Одамлар ҳам у зотга қўшилиб намоз ўқишди. Келгуси куни ҳам намоз ўқигандилар, одамлар кўпайиб кетди. Сўнгра одамлар учинчи ёки тўртинчи куни ҳам тўпландилар. Аммо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг ҳузурига чиқмадилар. Тонг отганида у зот: “Сизлар бажарган нарсани кўрдим. (таровеҳ) намози фарз бўлиб қолишидан хавотирга тушганим мени сизларнинг олдингизга чиқишдан ман қилиб қўйди”, дедилар (Имом Муслим ривояти).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётларига назар солсак, бундай воқеаларнинг кўпини кўришимиз мумкин. У зот умматларига машаққат бўлиб қолишидан чўчиб ўзлари учун яхши кўрган амалларини тарк қилганлар. Инсонларни ибодатда машаққатга тушишлигига рози бўлмаган зот ҳаргиз дунё ва охират ҳаётида машаққат чекишларига рози бўлмайдилар.
3) ...сизнинг (саодатга етишингизга) ташна, яъни, сизларни охиратдаги аламли азоблардан қутулиб, абадий саодат бўлган жаннатга, ундаги беҳисоб неъматларга, Аллоҳ таолонинг розилигига, дийдорига етишингиз учун, ниҳоятда ҳарис бўлган Набий келди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг энг катта мақсадлари инсонларни абадий саодатга етишлари, дунё ва охират хорлигидан омонда бўлиши эди.
Кунларнинг бирида у зот бундай дедилар: “Мен билан сизларнинг ҳолатингизни бир мисол билан тушунтирай. Бир киши кечқурун ўт ёқди. Аланга баландлаб теваракни ёритгач, атрофдаги парвоналар ва ҳар хил ҳашоротлар ўзларини алангага ура бошлади. Ҳалиги киши уларни қутқариш учун алангадан узоқлаштиришга уринади, лекин улар алангага кириш учун тиришишади ва кишидан устун келишади... Мен-у сизларнинг мисолингиз мана шудир. Мен сизларнинг камарларингизга ёпишиб алангадан узоқлаштириш учун: " Алангага кирманглар, бу ёққа келинглар!... Алангага кирманглар, бу ёққа келинглар!... дейман, сизлар бўлсаларинг, мендан устун келиб, қўлимдан чиқиб кетяпсизлар ва алангага шўнғияпсизлар" (Саодат асри қиссалари, 4-китоб. Аҳмад Лутфий)
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам йигирма уч йил давомида инсонларни Аллоҳнинг Каломи ила огоҳлантириб, “Алангага кирманглар, бу ёққа келинглар!”... дея чорлаган бўлсалар, у зот вафотларидан сўнг ҳам то қиёматга қадар ўз суннатлари ва ҳадислари ила жаннат сари, абадий саодат сари чорлайверадилар.
4) ...мўминларга марҳаматли, меҳрибон бўлган Пайғамбар келди. Бу оятни эса ортиқча шархлашга ҳожат йўқ. У зотнинг меҳрибонликлари бутун оламларга эди. Бу оламда яшаб турган инсон фарзандидан тортиб кичик бир хашоратларгача, ҳайвонларга-ю набототларга меҳрибон эдилар. У зот нафақат тирикларга, балки ўликларга ҳам марҳамат қилардилар. У зот ҳаттоки кофирни ўлигини таҳқирлашга ҳам рухсат бермасдилар. У зот ҳайвонларни юзига уришдан, уларни эрмак учун боқишдан, уларга озор беришдан қайтарар эдилар. Хоссатан мусулмонларга нисбатан ниҳоятда меҳрибон ва марҳаматли эдилар. У зот мусулмонни ранжитишни, уни ёмон кўришни, ғийбат қилишни, молига ва жонига, обрўсига ҳам тажовуз қилишдан қайтарардилар. У зотнинг меҳрибонликлари шу қадар эдики, ҳаттоки, вафот этиб кетган одамни ортидан ёмон гап гапиришга рухсат бермагандилар.
У зот ҳақида гапириш мароқли. У зотни эслаш инсонга ҳузур беради. У зотни таърифлаш учун эса на қоғозимиз ва на сиёҳимиз етади. Аслида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни таърифларини, тавсифларини Роббимизнинг Ўзи келтирган. Бизни эса у зотни яхши кўришга буюрган. У зотни яхши кўришнинг аломати эса фақатгина у кишига эргашишлик, у зот яхши кўрган нарсаларни яхши кўриб, у зот ёмон кўрган нарсалардан четланишлик билан бўлади. Бундан бошқаси эса ёлғон муҳаббат, оддий даъво бўлади, холос. Уламолар айтганларидек: “Ҳабибинг ёқтирмаган нарсани яхши кўришинг муҳаббатинг рост эмаслигини билдиради”.
Аллоҳ таоло барчамизга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга муносиб уммат бўлиш бахтини насиб қилсин. Гарчи у зотни бу дунёда кўриш насиб қилмаган бўлса-да, абадий ҳаётда бирга бўлишдек неъмат билан сийласин. Омин.
Ёрбек ИСЛОМОВ
Олмазор туманидаги “Мевазор” масжиди имом ноиби.
Жонажон ватанимиз Ўзбекистонда амалга оширилаётган тараққиёт тобора янгидан янги босқичларга қадам қўйишда давом этмоқда. Бу, шубҳасиз, жамият ҳаётининг ҳар бир жабҳасида “Инсон манфаатлари ҳамма нарсадан устун” тамойилига асосланган ўзига хос бир қатор ислоҳотларни амалга оширишда ҳам ўз ифодасини топмоқда.
Мамлакатимизда турли динларга эътиқод қилувчи миллат вакиллари ўртасида ўзаро диний бағрикенгликни тарғиб этиш, миллатлараро тотувлик ва ижтимоий барқарорликни таъминлашга қаратилган ислоҳотлар ҳам шулар жумласидандир. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2025 йил 21 апрел куни эълон қилинган “Фуқароларнинг виждон эркинлиги ҳуқуқи кафолатларини янада мустаҳкамлаш ҳамда диний-маърифий соҳадаги ислоҳотларни янги босқичга олиб чиқиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармонида ҳам айни шу масалалар назарда тутилган.
Мазкур фармонда таъкидланишича, жаҳон тамаддунида алоҳида ўрин тутган, умумбашарий тараққиёт омили бўлган илм-фан ва маданият ривожига катта ҳисса қўшган буюк аллома ва мутафаккирларимиз қолдирган улкан илмий-маънавий меросини чуқур ўрганиш, ёш авлод қалбида Ватанга садоқат, миллий-диний қадриятларга ҳурмат туйғуларини тарбиялашда улардан унумли фойдаланиш бу ислоҳотларнинг асосий негизини ташкил этади.
Фармон асосида Дин ишлари бўйича қўмита ва Ўзбекистон мусулмонлари идораси ҳамда Бухоро вилояти ҳокимлигининг Баҳоуддин Нақшбанд ёдгорлик мажмуаси маркази муассислигида Баҳоуддин Нақшбанд илмий-тадқиқот марказини ташкил этиш таклифлари маъқулланган ва унинг асосий вазифалари белгилаб берилган. Жумладан, унда “...буюк аждодимиз Баҳоуддин Нақшбанд ва нақшбандийлик тариқати алломаларининг юксак инсонпарварлик ғояларини илмий асосда ўрганиш, ёш авлодни бағрикенглик ҳамда ўзаро ҳурмат руҳида тарбиялаш мақсадида тарғибот ишларини олиб бориш” ҳам қайд этиб ўтилган.
Албатта, бу вазифани бажариш нафақат олимлар, балки бугун диний соҳада халққа хизмат қилаётган барча ходимлар зиммасига ҳам улкан масъулият юклайди. Зеро, соҳанинг ҳар бир ходими тасаввуф таълимоти тарихи ва унинг бугунги кундаги аҳамиятини теран англаши, юртимизда яшаб, ижод қилган улуғ алломаларнинг бой илмий-маънавий меросини халққа етказиши, кенг тарғиб қилиши замон талабидир.
Баҳоуддин Нақшбанд ва нақшбандийлик тариқати ҳақида сўз кетганда, энг аввало, турли манбаларда бу улуғ аллома ҳақида айтилган фикр-мулоҳазаларга тўхталиб ўтиш ўринлидир.
Ана шундай манбалардан бири, сўзсиз, улуғ мутафаккир Алишер Навоий бобомизнинг қатор асарларидир. Шоир ижодида нақшбандийлик тариқати асосий ўрин тутади. Ҳар бир асарининг ғоявий мазмуни, уларда илгари сурилган тасаввуфий қарашлар бевосита унинг Баҳоуддин Нақшбанд ва нақшбандийлик тариқатига катта эътибор берганлигидан дарак беради. “Лисон ут-тайр” достони ҳам бундан мустасно эмас.
Асарнинг “Хожа Баҳоуддин Нақшбанд сўзи фанойи комил мақомида” бобида шоир улуғ алломага шундай таъриф беради:
Хожаи олий сифоти аржманд,
Шаҳ Баҳо ул Ҳақ вад-дин Нақшбанд.
Чун бу иқлим уза бўлди тахтгир,
Тузди йўқлук кишвари узра сарир.
Навоий таъкидлашича, Шоҳ Баҳоуддин Нақшбанд олий ахлоқий сифатларга эга зотдир. Чунончи, у зот бу иқлим тахтига ўтиргач, яъни дунёга келган кунидан бошлаб, ўзини йўқлик тахтида кўрди. Демак, Шоҳ Баҳоуддин Нақшбанд ҳазратларининг энг улуғ инсоний фазилатларидан ўзлигини англаб, худбинликдан кечишдир. Шоир фикрини давом эттирар экан ёзади:
Ўз вужудин пок сайри ҳақшунос,
Ҳар не бирлаким қилур эрди қиёс.
Ондин ўзни кам топар эрди басе,
Сарву гулдин ўйлаким хору хасе.
Ҳақшунос – Аллоҳни таниган аллома ўзини нимага қиёс қилса, ундан паст кўрар, яъни оддий хас сарв билан гулнинг наздида қанчалик кўримсиз бўлса, у зот ҳам ўз вужудини ҳеч қачон бирор нарсадан ортиқ кўрмас ва бутун ҳаёти давомида шундай камтарликка амал қилиб яшаган. Агар инсонлар ўз ҳаётларини инсонпарварлик ва бағрикенглик асосида қурсалар, дунёда рўй бераётган ўзаро низолар, қирғинбарот урушлар, ўткинчи мол-дунё учун қилинаётган пасткашликларга барҳам берилган, инсонлар бир-бири билан тинч-тотув ҳаёт кечирган, она замин бағрида бегуноҳ гўдакларнинг қонлари дарё бўлиб оқмаган бўлар эди. Аммо афсуски, бугун дунёнинг турли мамлакатларида бундай мислсиз фожиаларнинг гувоҳи бўлиб турибмиз.
Тасаввуф аҳли орасида Баҳоуддин Нақшбандий ҳазратларининг: “Мусибатлар жуда кўпдир. Фақат энг буюк мусибат эса вақтнинг фойдасиз, бекорга кетишидир”, – деган панду насиҳати машҳурдир. Шунга кўра ҳикоятда нақшбандийликнинг яна бир тамойили бозгаштга ҳам тўхталиб ўтилади. Унга кўра ўзининг ҳар бир нафасини назорат қилган ориф унинг бирор лаҳзаси, ҳаттоки, нафас олиш ва чиқаришнинг орасидаги онлардан бири ҳам, ғафлат билан беҳуда ўтган бўлса бозгашт қилиши, яъни ғафлатда кечган ҳар бир ишини қайтадан бажариши лозимлигини таъкидлайди.
Зеро, аҳли Ҳақ – Аллоҳнинг ошиқлари шу тариқа ўз вужудини инкор этиб, шу сабаб билан будини – борлигини набуд – йўқликка алмаштирадики, шоир бу ўринда китобхонларни нақшбандийликнинг яна бир рашҳаси “вуқуфи қалбий” – “қалбдан огоҳ бўлиш”га қаратади. Бу раҳшага кўра солик ҳамиша ўз қалбидан огоҳ бўлиши, унда кечаётган ҳар бир ўй-фикрларни тартибга солиб, ҳатто хаёлан бўлса-да, кибру ҳавога, манманликка йўл қўймаслиги керак.
Алишер Навоий Баҳоуддин Нақшбанд ҳазратлари умрларининг охиригача ўзларида мужассам бўлган фазилатларни тарк этмаганлиги ва шу тариқа фано бўлганликларини айтиб, шундай якунлайди:
Бўйла ошом эттилар жоми фано,
Қолмоғондин сўнг асар ўздин яно.
Ҳақ вужудидин бақое топмайин,
Жоми ваҳдатда лиқое топмайин,
Чун фано хайлига дохил бўлдилар,
Боқийи мутлаққа восил бўлдилар.
Шоир таъкидлашича, Баҳоуддин Нақшбанд ҳазратлари ўзлигидан, яъни “мен”ликнинг кибру ҳаволаридан кечган ҳолатда вафот этдилар. У кишининг назарида Ҳақ вужудидан бошқа боқий бўлмади, ўзининг Ҳақ наздида ҳечлигини англаб етди ва фано хайли – аҳлига қўшилиб, боқийи мутлақ – Аллоҳ висолига эришди.
Алишер Навоийнинг “Лисон ут-тайр” достонидан олинган ҳикоятлар гарчи ҳажман кичик бўлса ҳам, Баҳоуддин Нақшбанд ҳазратлари таълимотининг энг асосий тамойилларини ўзида акс эттирганлиги билан қадрлидир. Ўйлаймизки, муштарийлар бу асар таҳлилини Президентимиз фармонларида айтилган “тасаввуф таълимоти тарихи ва унинг бугунги кундаги аҳамиятини илмий тадқиқ этиш, “Етти пир” алломалари ва азиз авлиёларнинг бой илмий-маънавий меросини халқаро майдонда кенг тарғиб қилиш” йўлидаги арзимас уринишларимиздан бири сифатида қабул қиладилар ва йўл қўйган нуқсон-хатоларимизни кечирадилар. Албатта, умид қиламизки, бу борада янада теранроқ қарашлар билан бойитилган мақолалар билан бизни хурсанд этадилар.
Алишер домла Наимов,
Фарғона вилояти бош имом-хатиби ўринбосари
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 