O`zbekiston musulmonlari idorasi

Alloh ta’riflagan zot

21.11.2018 10721 9 min.

Alloh taolo Qur’oni karimda bunday marhamat qiladi: “Batahqiq, sizlarga o‘zingizdan bo‘lgan, sizning mashaqqat chekishingiz uning uchun og‘ir bo‘lgan, sizning (saodatga yetishingizga) tashna, mo‘minlarga marhamatli, mehribon bo‘lgan Payg‘ambar keldi” (Tavba surasi, 128-oyat).

Ushbu oyati karimada Alloh taolo Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamni asosiy sifatlaridan bir nechtasini zikr qilib, u zotni yanada yaxshiroq tanishimiz uchun xitob qilyapti.

1) Batahqiq, sizlarga o‘zingizdan bo‘lgan.... ya’ni, o‘z ichingizdan chiqqan, ko‘z oldingizda ulg‘aygan, xuddi sizlar kabi inson farzandidan bo‘lgan, sizlar kabi yeb-ichadigan, uxlab dam oladigan, bozorlarda yuradigan, xursandchilik va mashaqqat ta’mini biladigan, barcha insoniy hislatlarga ega bo‘lgan kishini Payg‘ambar qilib yubordik.

Darhaqiqat, Alloh taolo insonlarni ogohlantirish va haqqa chaqirish uchun yer yuziga qancha Payg‘ambar yuborgan bo‘lsa, ularning barchasini shu insonlarning jinsidan tanlab olgan. Bu ham behikmat emas, albatta. Chunki Payg‘ambarlar insonlarni haqqa da’vat qiladigan kishilardir. Haq esa har bir davrda kishilarga og‘ir va mashaqqatga o‘xshab ko‘rinadi. Agar Payg‘ambar farishtalar yoki inson jinsidan boshqa bo‘lgan maxluqotlardan bo‘lganda, da’vatga ijobat etishdan bosh tortganlar o‘zlariga yana bahonalar topishib: “Albatta, bu Payg‘ambar biz kabi odam emas. Uning toqati yetgan narsaga bizning toqatimiz yetmaydi”, degan gaplarga o‘xshash bahonalar topardilar.

Shuning uchun Alloh taolo bunday bahonalarga uzr qoldirmaslik uchun barcha Payg‘ambarlarni, xususan Muhammad alayhissalomni ham inson farzandidan tanlab oldi. Biroq, hidoyatdan bosh tortgan kishilar o‘zlariga tasalli berish uchun boshqa bir bahonani topdilar. “Ular: “Bu ne Payg‘ambarki, taom yeb, bozorda yuradir?! Unga bir farishta tushirilsa edi, u bilan ogohlantiruvchi bo‘lar edi” (Furqon surasi, 7-oyat) dedilar.

Alloh taolo ularning bu so‘zlarini behudaligini bildirib Muhammad alayhissalomga bunday xitob qildi: “Biz sendan oldin yuborgan Payg‘ambarlarimiz ham, albatta, taom yer va bozorlarda yurar edilar. Ba’zilaringizni ba’zilaringizga sinov qildik. Sabr qilasizlarmikin?! Bizga uchrashdan umidsiz bo‘lganlar, bizga farishtalar tushirilsa yoki, Robbimizni ko‘rsak edi, derlar. Batahqiq, ular o‘zlaridan ketdilar va katta tug‘yon-la tug‘yon qildilar” (Furqon surasi, 20-21 – oyatlar).

Aslida, hidoyatga kelishni istaganlar uchun Payg‘ambarning qaysi jins vakilidan bo‘lishi yoki kim bo‘lishi muhim emas edi. Biroq, havoyi nafsiga qattiq bog‘lanib qolgan bu kimsalar bahona izlardilar xolos. Biz bilmagan narsalarni biluvchi Robbimiz barcha Payg‘ambarlar qatorida Muhammad alayhissalomni ham xuddi biz kabi inson farzandidan tanladi. Bu haqda Qur’oni karimning boshqa oyatida bunday deyiladi: "Sen: "Men ham sizlarga o‘xshagan basharman...." deb ayt”, deyiladi (Kahf surasi, 110-oyat)

2) ...sizning mashaqqat chekishingiz uning uchun og‘ir bo‘lgan,... ya’ni, sizlarning dunyo va oxirat hayotidagi mashshaqqatingiz, qiyinchilikingiz uning ham qalbiga hafalik kiritadigan Rasul keldi.

Bu sifat ham Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning naqadar g‘amxo‘r zot bo‘lganlarini bildiradi. U zot insonlarni dunyoda ham, qabrda ham, oxiratda ham mashaqqat chekmasligini chin dildan istar edilar. U zotning har bir amallari, gap-so‘zlari, hattoki, ibodatlari ham yengillik asosida edi. Yengillik u zotning sunnatlaridan edi.

Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Uch kishidan iborat guruh Nabiy sollallohu alayhi vasallamning zavjalari uylariga u zotning ibodatlari haqida so‘rab keldi. Bas, ularga (bu haqda) xabar berilganida xuddi u(ibodat)ni oz sanaganday bo‘ldilar. Shunda ular: “Biz qayoqda-yu, Nabiy sollallohu alayhi vasallam qayoqdalar, u zotning avvalgi va oxirgi gunohlari mag‘firat qilingan”, dedilar. Ulardan biri: “Men tunlarni namoz o‘qish bilan o‘tkazaman”, dedi. Boshqasi esa: “Men doimo ro‘za tutaman, og‘zim ochiq yurmayman”, dedi. Yana boshqa biri: “Men ayollardan chetlanaman, abadul-abad uylanmayman”, dedi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularning oldiga kelib: “Shundoq, shundoq, degan sizlarmi?! Allohga qasamki, men Allohdan eng qo‘rquvchi va eng taqvodoringizman. Lekin ro‘za ham tutaman, og‘zim ham ochiq bo‘ladi. Namoz ham o‘qiyman, uxlayman ham. Ayollarga uylanaman ham. Bas, kim mening sunnatimdan yuz o‘girsa, mendan emas”, dyedilar (Muttafaqun alayh).

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda esa Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Agar ummatimga yoki odamlarga mashaqqat bo‘lmaganida, har bir namozda misvok ishlatishni buyurar edim”, dedilar. (Muttafaqun alayh)

Taroveh namozi haqidagi voqeani eslaylik. Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kechalarning birida masjidda namoz o‘qidilar. Odamlar ham u zotga qo‘shilib namoz o‘qishdi. Kelgusi kuni ham namoz o‘qigandilar, odamlar ko‘payib ketdi. So‘ngra odamlar uchinchi yoki to‘rtinchi kuni ham to‘plandilar. Ammo Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularning huzuriga chiqmadilar. Tong otganida u zot: “Sizlar bajargan narsani ko‘rdim. (taroveh) namozi farz bo‘lib qolishidan xavotirga tushganim meni sizlarning oldingizga chiqishdan man qilib qo‘ydi”, dedilar (Imom Muslim rivoyati).

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hayotlariga nazar solsak, bunday voqealarning ko‘pini ko‘rishimiz mumkin. U zot ummatlariga mashaqqat bo‘lib qolishidan cho‘chib o‘zlari uchun yaxshi ko‘rgan amallarini tark qilganlar. Insonlarni ibodatda mashaqqatga tushishligiga rozi bo‘lmagan zot hargiz dunyo va oxirat hayotida mashaqqat chekishlariga rozi bo‘lmaydilar.

3) ...sizning (saodatga yetishingizga) tashna, ya’ni, sizlarni oxiratdagi alamli azoblardan qutulib, abadiy saodat bo‘lgan jannatga, undagi behisob ne’matlarga, Alloh taoloning roziligiga, diydoriga yetishingiz uchun, nihoyatda haris bo‘lgan Nabiy keldi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning eng katta maqsadlari insonlarni abadiy saodatga yetishlari, dunyo va oxirat xorligidan omonda bo‘lishi edi.

Kunlarning birida u zot bunday dedilar: “Men bilan sizlarning holatingizni bir misol bilan tushuntiray. Bir kishi kechqurun o‘t yoqdi. Alanga balandlab tevarakni yoritgach, atrofdagi parvonalar va har xil hashorotlar o‘zlarini alangaga ura boshladi. Haligi kishi ularni qutqarish uchun alangadan uzoqlashtirishga urinadi, lekin ular alangaga kirish uchun tirishishadi va kishidan ustun kelishadi... Men-u sizlarning misolingiz mana shudir. Men sizlarning kamarlaringizga yopishib alangadan uzoqlashtirish uchun: " Alangaga kirmanglar, bu yoqqa kelinglar!... Alangaga kirmanglar, bu yoqqa kelinglar!... deyman, sizlar bo‘lsalaring, mendan ustun kelib, qo‘limdan chiqib ketyapsizlar va alangaga sho‘ng‘iyapsizlar" (Saodat asri qissalari, 4-kitob. Ahmad Lutfiy)

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam yigirma uch yil davomida insonlarni Allohning Kalomi ila ogohlantirib, “Alangaga kirmanglar, bu yoqqa kelinglar!”... deya chorlagan bo‘lsalar, u zot vafotlaridan so‘ng ham to qiyomatga qadar o‘z sunnatlari va hadislari ila jannat sari, abadiy saodat sari chorlayveradilar.

4) ...mo‘minlarga marhamatli, mehribon bo‘lgan Payg‘ambar keldi. Bu oyatni esa ortiqcha sharxlashga hojat yo‘q. U zotning mehribonliklari butun olamlarga edi. Bu olamda yashab turgan inson farzandidan tortib kichik bir xashoratlargacha, hayvonlarga-yu nabototlarga mehribon edilar. U zot nafaqat tiriklarga, balki o‘liklarga ham marhamat qilardilar. U zot hattoki kofirni o‘ligini tahqirlashga ham ruxsat bermasdilar. U zot hayvonlarni yuziga urishdan, ularni ermak uchun boqishdan, ularga ozor berishdan qaytarar edilar. Xossatan musulmonlarga nisbatan nihoyatda mehribon va marhamatli edilar. U zot musulmonni ranjitishni, uni yomon ko‘rishni, g‘iybat qilishni, moliga va joniga, obro‘siga ham tajovuz qilishdan qaytarardilar. U zotning mehribonliklari shu qadar ediki, hattoki, vafot etib ketgan odamni ortidan yomon gap gapirishga ruxsat bermagandilar.

U zot haqida gapirish maroqli. U zotni eslash insonga huzur beradi. U zotni ta’riflash uchun esa na qog‘ozimiz va na siyohimiz yetadi. Aslida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni ta’riflarini, tavsiflarini Robbimizning O‘zi keltirgan. Bizni esa u zotni yaxshi ko‘rishga buyurgan. U zotni yaxshi ko‘rishning alomati esa faqatgina u kishiga ergashishlik, u zot yaxshi ko‘rgan narsalarni yaxshi ko‘rib, u zot yomon ko‘rgan narsalardan chetlanishlik bilan bo‘ladi. Bundan boshqasi esa yolg‘on muhabbat, oddiy da’vo bo‘ladi, xolos. Ulamolar aytganlaridek: “Habibing yoqtirmagan narsani yaxshi ko‘rishing muhabbating rost emasligini bildiradi”.

Alloh taolo barchamizga Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga munosib ummat bo‘lish baxtini nasib qilsin. Garchi u zotni bu dunyoda ko‘rish nasib qilmagan bo‘lsa-da, abadiy hayotda birga bo‘lishdek ne’mat bilan siylasin. Omin.

Yorbek ISLOMOV

Olmazor tumanidagi “Mevazor” masjidi imom noibi.

Siyrat va islom tarixi

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Maqolalar

O‘zlikni anglash – ma’naviyat asosidir

03.05.2025 4594 7 min.

Jonajon vatanimiz O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan taraqqiyot tobora yangidan yangi bosqichlarga qadam qo‘yishda davom etmoqda. Bu, shubhasiz, jamiyat hayotining har bir jabhasida “Inson manfaatlari hamma narsadan ustun” tamoyiliga asoslangan o‘ziga xos bir qator islohotlarni amalga oshirishda ham o‘z ifodasini topmoqda.

Mamlakatimizda turli dinlarga e’tiqod qiluvchi millat vakillari o‘rtasida o‘zaro diniy bag‘rikenglikni targ‘ib etish, millatlararo totuvlik va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan islohotlar ham shular jumlasidandir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025 yil 21 aprel kuni e’lon qilingan “Fuqarolarning vijdon erkinligi huquqi kafolatlarini yanada mustahkamlash hamda diniy-ma’rifiy sohadagi islohotlarni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmonida ham ayni shu masalalar nazarda tutilgan.

Mazkur farmonda ta’kidlanishicha, jahon tamaddunida alohida o‘rin tutgan, umumbashariy taraqqiyot omili bo‘lgan ilm-fan va madaniyat rivojiga katta hissa qo‘shgan buyuk alloma va mutafakkirlarimiz qoldirgan ulkan ilmiy-ma’naviy merosini chuqur o‘rganish, yosh avlod qalbida Vatanga sadoqat, milliy-diniy qadriyatlarga hurmat tuyg‘ularini tarbiyalashda ulardan unumli foydalanish bu islohotlarning asosiy negizini tashkil etadi.

Farmon asosida Din ishlari bo‘yicha qo‘mita va O‘zbekiston musulmonlari idorasi hamda Buxoro viloyati hokimligining Bahouddin Naqshband yodgorlik majmuasi markazi muassisligida Bahouddin Naqshband ilmiy-tadqiqot markazini tashkil etish takliflari ma’qullangan va uning asosiy vazifalari belgilab berilgan. Jumladan, unda “...buyuk ajdodimiz Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqati allomalarining yuksak insonparvarlik g‘oyalarini ilmiy asosda o‘rganish, yosh avlodni bag‘rikenglik hamda o‘zaro hurmat ruhida tarbiyalash maqsadida targ‘ibot ishlarini olib borish” ham qayd etib o‘tilgan.

Albatta, bu vazifani bajarish nafaqat olimlar, balki bugun diniy sohada xalqqa xizmat qilayotgan barcha xodimlar zimmasiga ham ulkan mas’uliyat yuklaydi. Zero, sohaning har bir xodimi tasavvuf ta’limoti tarixi va uning bugungi kundagi ahamiyatini teran anglashi, yurtimizda yashab, ijod qilgan ulug‘ allomalarning boy ilmiy-ma’naviy merosini xalqqa yetkazishi, keng targ‘ib qilishi zamon talabidir.

Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqati haqida so‘z ketganda, eng avvalo, turli manbalarda bu ulug‘ alloma haqida aytilgan fikr-mulohazalarga to‘xtalib o‘tish o‘rinlidir.

Ana shunday manbalardan biri, so‘zsiz, ulug‘ mutafakkir Alisher Navoiy bobomizning qator asarlaridir. Shoir ijodida naqshbandiylik tariqati asosiy o‘rin tutadi. Har bir asarining g‘oyaviy mazmuni, ularda ilgari surilgan tasavvufiy qarashlar bevosita uning Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqatiga katta e’tibor berganligidan darak beradi. “Lison ut-tayr” dostoni ham bundan mustasno emas.

Asarning “Xoja Bahouddin Naqshband so‘zi fanoyi komil maqomida” bobida shoir ulug‘ allomaga shunday ta’rif beradi:

Xojai oliy sifoti arjmand,
Shah Baho ul Haq vad-din Naqshband.

Chun bu iqlim uza bo‘ldi taxtgir,
Tuzdi yo‘qluk kishvari uzra sarir.

Navoiy ta’kidlashicha, Shoh Bahouddin Naqshband oliy axloqiy sifatlarga ega zotdir. Chunonchi, u zot bu iqlim taxtiga o‘tirgach, ya’ni dunyoga kelgan kunidan boshlab, o‘zini yo‘qlik taxtida ko‘rdi. Demak, Shoh Bahouddin Naqshband hazratlarining eng ulug‘ insoniy fazilatlaridan o‘zligini anglab, xudbinlikdan kechishdir. Shoir fikrini davom ettirar ekan yozadi:

O‘z vujudin pok sayri haqshunos,
Har ne birlakim qilur erdi qiyos.

Ondin o‘zni kam topar erdi base,
Sarvu guldin o‘ylakim xoru xase.

Haqshunos – Allohni tanigan alloma o‘zini nimaga qiyos qilsa, undan past ko‘rar, ya’ni oddiy xas sarv bilan gulning nazdida qanchalik ko‘rimsiz bo‘lsa, u zot ham o‘z vujudini hech qachon biror narsadan ortiq ko‘rmas va butun hayoti davomida shunday kamtarlikka amal qilib yashagan. Agar insonlar o‘z hayotlarini insonparvarlik va bag‘rikenglik asosida qursalar, dunyoda ro‘y berayotgan o‘zaro nizolar, qirg‘inbarot urushlar, o‘tkinchi mol-dunyo uchun qilinayotgan pastkashliklarga barham berilgan, insonlar bir-biri bilan tinch-totuv hayot kechirgan, ona zamin bag‘rida begunoh go‘daklarning qonlari daryo bo‘lib oqmagan bo‘lar edi. Ammo afsuski, bugun dunyoning turli mamlakatlarida bunday mislsiz fojialarning guvohi bo‘lib turibmiz.

Tasavvuf ahli orasida Bahouddin Naqshbandiy hazratlarining: “Musibatlar juda ko‘pdir. Faqat eng buyuk musibat esa vaqtning foydasiz, bekorga ketishidir”, – degan pandu nasihati mashhurdir. Shunga ko‘ra hikoyatda naqshbandiylikning yana bir tamoyili bozgashtga ham to‘xtalib o‘tiladi. Unga ko‘ra o‘zining har bir nafasini nazorat qilgan orif uning biror lahzasi, hattoki, nafas olish va chiqarishning orasidagi onlardan biri ham, g‘aflat bilan behuda o‘tgan bo‘lsa bozgasht qilishi, ya’ni g‘aflatda kechgan har bir ishini qaytadan bajarishi lozimligini ta’kidlaydi.

Zero, ahli Haq – Allohning oshiqlari shu tariqa o‘z vujudini inkor etib, shu sabab bilan budini – borligini nabud – yo‘qlikka almashtiradiki, shoir bu o‘rinda kitobxonlarni naqshbandiylikning yana bir rashhasi “vuqufi qalbiy” – “qalbdan ogoh bo‘lish”ga qaratadi. Bu rahshaga ko‘ra solik hamisha o‘z qalbidan ogoh bo‘lishi, unda kechayotgan har bir o‘y-fikrlarni tartibga solib, hatto xayolan bo‘lsa-da, kibru havoga, manmanlikka yo‘l qo‘ymasligi kerak.

Alisher Navoiy Bahouddin Naqshband hazratlari umrlarining oxirigacha o‘zlarida mujassam bo‘lgan fazilatlarni tark etmaganligi va shu tariqa fano bo‘lganliklarini aytib, shunday yakunlaydi:

Bo‘yla oshom ettilar jomi fano,
Qolmog‘ondin so‘ng asar o‘zdin yano.

Haq vujudidin baqoye topmayin,
Jomi vahdatda liqoye topmayin,

Chun fano xayliga doxil bo‘ldilar,
Boqiyi mutlaqqa vosil bo‘ldilar.

Shoir ta’kidlashicha, Bahouddin Naqshband hazratlari o‘zligidan, ya’ni “men”likning kibru havolaridan kechgan holatda vafot etdilar. U kishining nazarida Haq vujudidan boshqa boqiy bo‘lmadi, o‘zining Haq nazdida hechligini anglab yetdi va fano xayli – ahliga qo‘shilib, boqiyi mutlaq – Alloh visoliga erishdi.

Alisher Navoiyning “Lison ut-tayr” dostonidan olingan hikoyatlar garchi hajman kichik bo‘lsa ham, Bahouddin Naqshband hazratlari ta’limotining eng asosiy tamoyillarini o‘zida aks ettirganligi bilan qadrlidir. O‘ylaymizki, mushtariylar bu asar tahlilini Prezidentimiz farmonlarida aytilgan “tasavvuf ta’limoti tarixi va uning bugungi kundagi ahamiyatini ilmiy tadqiq etish, “Yetti pir” allomalari va aziz avliyolarning boy ilmiy-ma’naviy merosini xalqaro maydonda keng targ‘ib qilish” yo‘lidagi arzimas urinishlarimizdan biri sifatida qabul qiladilar va yo‘l qo‘ygan nuqson-xatolarimizni kechiradilar. Albatta, umid qilamizki, bu borada yanada teranroq qarashlar bilan boyitilgan maqolalar bilan bizni xursand etadilar.

Alisher domla Naimov,
Farg‘ona viloyati bosh imom-xatibi o‘rinbosari

Ibratli hikoyalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati