22 Июл, 2025, 27 Муҳаррам, 1447
22 Июл, 2025, 27 Муҳаррам, 1447
Қуръони Карийм нозил бўлганига мана XIV аср бўлибдики, унинг маънавий озуқаси кўнгилларга ҳаёт бахш этмоқда. Аллоҳ таоло Қуръони Каримда васфини келтирмаган бирор жабҳа йўқки, кундалик ҳаётда керак бўлмаса. Инсоннинг ибтидосидан то интиҳосигача шу буюк калом қамраб олган. Ҳар бир иш булутсиз осмондаги юлдузлар каби аниқ ва равшан тушунтирилган. Неча асрки шу дастурул амални маҳкам тутганлар муваффақият ва шарафдадирлар. Уларнинг энг шарафлиси оламлар сарвари Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламдирлар. Уларнинг хулқлари ислом эди, ул Зот тирик Қуръон эдилар. Ҳар бир ишларида Ҳикмат, ҳар бир сўзларида маъно бор эди.
Аллоҳ таоло "Қалам" сурасининг тўртинчи оятида: " Албатта, Сиз буюк хулқ узрадирсиз!", деб марҳамат килган. Ҳаммамиз яхши биламизки, ҳар бир жамият оила деб аталган пойдеворлардан иборатдир. Хўш, ислом пойдеворини қуришда буюк хулқ эгаси-Жанобимиз соллаллоҳу алайҳи васаллам қай йўлни тутганлар? Бу хонадон раҳбарлигини қай йўсинда олиб борганлар?
Асвад розияллоҳу анҳудан ривоят килинади: "Оиша розияллоҳу анҳодан: "Пайғамбар алайҳиссалом ўз аҳлларининг олдида нима қилар эдилар?", деб сўрадим. "Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз аҳлларининг хизматида бўлар эдилар. Агар намоз ҳозир бўлса намозга чиқардилар. Ул Зот каттазанг киши эмас эдилар. Балки кўпинча ўз ишларини ўзлари бажарардилар", дедилар.
Умра розияллоҳу анхудан ривоят қилинади: "Оиша розияллоҳу анҳодан: "Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам уйларида нима қилардилар?", деб сўралди. Оиша онамиз: "Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамлардан бири эдилар. Кийимларини тозалар, қўйларини соғардилар", дедилар.
Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай эдилар. Қўл остидагиларга ёрдам беришлик, улардан фойдаланишдан кўра Сарвари олам соллаллоҳу алайҳи васалламга маҳбуброқ эди.
Ул Зот ҳар бир завжаларига алоҳида муомала қилар эдилар. Ҳар бирининг дунёқараши, ёши, қизиқишларига аҳамият берардилар.
Имом Аҳмад ва имом Абу Довуд Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан келтирган ривоятда қуйидагилар айтилади: "Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам мен билан мусобақалашган эдилар. Мен ўзиб кетдим. Бир муддатдан сўнг менинг вазним оғирлашганда яна мен билан мусобақалашиб, мендан ўзиб кетдилар ва:" Ҳалиги билан биру бир", дедилар.
Барчамизга маълумки, Оиша онамиз Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бир ҳовлида истиқомат қила бошлаганларида тўққиз ё ўн ёшлар атрофида бўлганлар. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша онамизнинг ёшларига мос шароит яратиб беришга уринар, уларнинг даражаларига тушиб муомала қилардилар. Ёшлари улуғ бўлишларига қарамасдан Оиша онамиз билан югуриш мусобақасини уюштирар, Ҳайит байрами муносабати билан ўтказилган томошаларни кўришни истаганларида кўтариб олиб томоша қилдирар, Оиша розияллоҳу анҳо билан уйнагани келган дугоналарига ижозат берардилар.
Улар ҳеч бир аёлларини ёмон кўрмас, жеркиб уларга озор бермас эдилар. Ҳаттоки улар вафотларидан сўнг ҳам уларни яхшилик ва ҳурмат ила ёдга олардилар.
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: "Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Хадийжа зикр қилинса, унга мақтов ва хаққига истиғфор айтишдан зерикмайдиган одатлари бор эди. Бир куни у зот уни яна эслаб қолдилар. Менинг рашким келиб:" Аллоҳ сизга ўша қари хотин ўрнига бошқасини берган", дедим. Бас, у зотнинг қаттиқ ғазабланганларини кўрдим. Ҳушим бошимдан учиб кетди. Ичимда:" Аллоҳим агар Росулингни ғазабини мендан кетказсанг, Энди ҳеч қачон уни ёмон зикр қилмайман", дедим. Менинг ҳолимни кўрганларида у Зот:" Нима дединг?! Аллоҳга қасамки, Аллоҳ менга унинг ўрнига ундан яхшироғини бермади. Одамлар менга куфр келтирганларида, у менга иймон келтирди. Одамлар мени ёлғончи қилганларида, у мени тасдиқлади. Одамлар мендан нарсаларини беркитганда, у молини мен учун сарфлади. Аллоҳ таоло менга бошқа аёллардан эмас ундан фарзандлар берди", дедилар.
Оналаримиз ичида энг биринчиси, исломга илк бош эгган аёл. Хадийжа розияллоҳу анҳони Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам доим эҳтиром билан эслар, қаттиқ ҳурмат қилар ва севардилар. Илк елкадошлари, уларни энг кўп қўллаб-қувватлаган соҳибалари Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қалбларидан чукур жой эгаллаган эдилар. Ана шундай буюк ҳурмат Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни умрларининг охирига қадар қалбларида яшади.
Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларига юмшоқлик билан муносабатда бўлар ва уларнинг ғам чекмаслиги учун ҳаракат қилардилар.
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:" Софияга Ҳафсанинг уни "Яҳудийнинг қизи", дегани етди. Бас у йиғлади. Сўнг у йиғлаб турганда олдига Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кириб қолдилар ва:"Сени нима йиғлатди?", дедилар. "Ҳафса менга "Яҳудийнинг қизисан", деб айтди", деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:" Сен набийнинг қизисан. Амакинг ҳам набий, эринг ҳам набий. У нима билан сендан ортиқ фахр қилар экан?", дедилар. Кейин у Зот:" Аллоҳдан қўрқ, эй Ҳафса!", дедилар.
Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қалблари тенги йўқ қалб эди. Ҳеч бир инсон хоҳ у аёл бўлсин, хоҳ эркак ул зотдан ёмонлик кўрмаган эди. Ўз яқинларига елкадош бўлган Росулимиз соллаллоҳу алайҳи васалламга битмас-туганмас саловоту дурудлар бўлсин. Бизни шундай зотнинг уммати қилган Аллоҳ таолога ҳамду санолар бўлсин.
Нурия Жумаева
Бугун Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази музейи “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” бўйлаб жойлаштириладиган миниатюраларнинг тайёрланиш жараёни билан танишиш учун олимлар, мутахассислар иштирокида оммавий ахборот воситалари вакилларига пресс тур ташкил этилди.
Иккинчи Ренессанс даври миниатюраларини ўз ичига олган “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” узунлиги қарийб 52 метр, бўйи бир метрли ганчкор безак билан ҳисоблаганда 5 метрни ташкил этади.
Девор бўйлаб жами 10 дан ортиқ миниатюра ўрин олади. Деворий суратнинг ҳажмини ҳисобга олган ҳолда миниатюраларни 50 га яқин рассомлар икки ойдан буён тиним билмай меҳнат қилмоқда.
Санъатшунослик фанлари бўйича фалсафа доктори, рассом Беҳзод Ҳожиметовнинг маълум қилишича, девор учун Ҳирот Бухоро, Самарқанд ва қисман ҳинд миниатюра мактаблари асосида ишланган миниатюралар саралаб олинган.
“50 га яқин миниатюралар орасида Шероз, Исфаҳон, Табриз миниатюра мактаблари услубида ишланганлари ҳам бор эди, аммо ўзимизнинг алломалар, тарихий воқеликлар акс этган расмлар танлаб олинди. Бундан ташқари ов, жанг каби манзаралардан воз кечилди. Сабаби деворий суратлар концепцияси биринчи ўринда цивилизациялар, шахслар ҳамда кашфиётлар мавзуларини ўз ичига олади. Миниатюралар ҳам шу мавзулардан четлаб ўтилмаган ҳолда сараланган. 10 дан ортиқ миниатюра чизиш ишларининг 80 фоизини бажариб бўлдик. Музей деворининг баландлиги 8 метрни ташкил қилиб, унинг 3 метрдан юқори қисмига айнан ушбу миниатюралар девори жойлаштириши кўзда тутилган. Mиниатюралар ҳажмини инобатга оладиган бўлсак, уни Гиннесс рекордлар китобига ҳам киритишимиз мумкин. Композицияларимиз юқори сифатли матога, сифатли бўёқлар билан чизилди ҳамда Италиядан келтирилган тилла суви билан ишлов берилди. Эндиликда устахонада ишланган барча ишларни Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказининг қурилиши якунига етган биносига олиб бориб, махсус елимлар билан деворга жойлаштириш ишлари қолган. Миниатюраларни танлашда экспозицияда жойлаштирилган факсимеллар, экспонатлар ва қўлёзмаларни такрорламасликка эътибор қаратилди. Шунингдек, бош ғоя сифатида кашфиётлар ва цивилизациялар мавзусига эътибор берилди.
Миниатюраларнинг айримлари бизгача тўлиқ етиб келмаган, уларни девор ҳажмига мослаштириб, ўз услубидан чиқмаган ҳолда композицияни тўлиқ тикладик. Шунингдек, ҳар бир миниатюралар орасига ўша даврда ишлатилган нақшлар билан ҳошиялар чизилди. Ушбу нақшларни икки хил – Бухоро ҳамда Ҳирот мактаби услубида чиздик. Нақшлардан айнан биттаси илмий кенгаш аъзолари томонидан танланиб, барча миниатюралар орасига жойлаштирилади” – деди рассом Беҳзод Ҳожиметов.
Қайд этилишича, девордаги миниатюралардан Амир Темурнинг Мовароуннаҳр ҳукмдори деб эълон қилиниши ва унинг илм-фан, маданият ва меъморчилик ривожига қўшган ҳиссасига алоҳида эътибор қаратилади. Бу тарихий жараённи ифодалашда Шарафиддин Али Яздийнинг “Зафарнома” асарининг Лондонда, Британия кутубхонасида сақланаётган нусхасидаги миниатюралардан фойдаланилган. Девор марказида Амир Темурнинг тож кийиш маросими акс этган “Балх қурултойи” миниатюраси жойлаштирган. Асосий эътибор Амир Темурнинг маърифатпарвар ҳукмдор сифатидаги сиймосини кўрсатиб беришга қаратилади. Жумладан, ушбу йирик тасвирий санъат асарида Амир Темур даврида қурилган иморатлар тасвирланади. Шу билан бирга Самарқандда Беҳзод томонидан акс эттирилган Бибихоним масжидининг қурилиш жараёни ҳам алоҳида кўрсатилади. Мирзо Улуғбек ва унинг жаҳон илм-фанига қўшган ҳиссасига ҳам алоҳида эътибор қаратилади. Улуғбекнинг ҳаётлигида чизилган иккита миниатюра – улардан бири Низомий “Хамса”сидан олинган миниатюра, иккинчиси Ас-Суфийнинг “Китаби сиварил-кавакиб ас-сабита” китобидаги Цефей юлдуз туркуми суратидир. Мирзо Улуғбекнинг асл қиёфасини тиклашда бу суратлар катта ўрин тутади. Шу боис рангтасвир асарида ушбу миниатюраларни ҳам акс эттириш назарда тутилади.
Хуросондаги Темурийлар даври Ренессансида Ҳусайн Бойқаро ва Алишер Навоийнинг ҳиссаси алоҳида кўрсатилади. Бунда қадимий миниатюралар орқали Ҳирот манзаралари, Навоий, Ҳусайн Бойқаро, уларнинг даврасида турган Абдураҳмон Жомий, Камолиддин Беҳзод, Хондамир сингари Ҳирот маданий муҳити намояндалари кўрсатиб берилади. Шунингдек, Ҳусайн Бойқаронинг илм ва маданият ҳомийси сифатидаги ролини ҳам кўрсатиб бериш мақсад қилинган. Бунда ҳам турли қўлёзмаларда акс этган ана шундай миниатюралардан фойдаланилади.
Мазкур экспозицияда Бобур ва Бобурийлар меросига ҳам алоҳида эътибор қаратилади. Бобурга бағишланган қисмда унинг тарихий қўлёзмалардаги миниатюраларидан кенг фойдаланилади. Айниқса, Амир Темурнинг Бобур ва ва унинг авлодлари қуршовида яратилган миниатюраси алоҳида ўрин тутади.
Шунингдек, Марказий Осиёда Темурийлардан сўнг давлатни узоқ вақт идора қилган Шайбонийлар ва Аштархонийлар давридаги илм-фан, таълим ва маданий ҳаёт ўша даврда чизилган тарихий суратларда ўз аксини топади.
Ўтказилган тақдимотда бир қатор тарихчи ва санъатшунос олимлар, ишчи гуруҳ аъзолари ҳамда рассомлар иштирок этиб, “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” юзасидан ўз фикр ва мулоҳазаларини билдириб ўтди. Айрим кўзга ташланган камчиликларни тузатиш бўйича таклифлар берилди.
Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази илмий котиби Рустам Жабборов ҳам миниатюралар деворини шакллантиришда рассомлар билан биргаликда фикр алмашиб, ўзининг тавсияларини берган.
“Марказнинг музей экспозицияси ички контентини бойитиш, марказ деворларини ўз даврига хос миниатюра ҳамда суратлар билан безатиш юзасидан қизғин жараён давом этмоқда. Марказнинг кенгайтирилган йиғилишлари муҳокамасида олимлар ва мутахассислар томонидан айнан “Иккинчи Ренессанс даври” бўлимини миниатюралардан иборат композиция билан бойитиш таклифи берилган эди. Иккинчи Ренессанс даври Амир Темур тахтга ўтирган пайтдан бошланишини инобатга оладиган бўлсак, ушбу деворда айнан шу мавзуга мос миниатюра ҳам жойлаштирилади. 1450 йилга оид Шарафиддин Али Яздийнинг «Зафарнома» асаридаги миниатюра бугунги кунда Британия кутубхонасида сақланади. Эндиликда биз ушбу миниатюрани Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази экспозициясида кўришимиз мумкин бўлади. 35 ёшли навқирон Амир Темур беклар, саркардалар, сарой амалдорлари ҳамда устозлари қуршовида тасвирланган сурат қўш саҳифада чизилган. Уни рассомларимиз девор ҳажмига мослаштирган ҳолда яхлит композиция сифатида тиклаган. Ушбу миниатюраларнинг ҳар бирининг асоси мавжуд. Ўйлашимча, Марказга ташриф буюрадиган томошабин "Иккинчи Ренессанс даври" залида айнан ўша пайтдаги муҳитни ҳис қилади. Сабаби айни шу даврда миниатюра санъати тараққий этган. Ўша даврнинг энг буюк рассомларидан Камолиддин Беҳзод, Маҳмуд Музаҳҳиб сингари мусаввирлар ижод қилишган. Девор учун танланган миниатюралар ҳам айнан шу мусаввирлар ҳамда уларнинг шогирдлари томонидан ишланган. Бу миниатюраларда ўша пайтдаги давлатчилик, халқ ҳаёти, ижтимоий ҳимоя, аёллар, ёшлар каби масалалар акс эттирилган”, – дейди Рустам Жабборов.
Ўзбекистондаги ислом цивилизацияси маркази музейида Иккинчи Ренессанс даври миниатюраларини ўз ичига олган “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” ташриф буюрувчилар кўз ўнгида тарихни жонлантирса, ажабмас.
Ислом цивилизацияси маркази Ахборот хизмати
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 