Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo'lsin.
Payg'ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo'lsin.
Ibn Mas'ud Kosoniy “Badoi'”da: “Tahorat qiluvchidan talab qilinadigan narsa poklik. “Bismilloh”ni aytishning bunga daxli yo'q. Sababi suv pok yaratilgan. Suvning poklashi banda amaliga bog'liq emas”, degan. Bu bilan tahoratni “bismillah” bilan boshlash shart emas, balki fazilatdir, deyilmoqchi.
Abu Hurayra roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi va sallamdan rivoyat qiladi: “Tahorati yo'q kishi uchun namoz yo'q. Alloh taoloning ismini zikr qilmagan kishi uchun tahorat yo'q”(Abu Dovud, Termiziy, Ibn Moja, Ahmad, Hokim, Doraqutniy, Tabaroniy “Kabiyr”da rivoyat qilgan. Hadis sanadi sahih).
Ushbu hadisni ulamolar ikki xil talqin qilishgan. Ba'zilar: “Hadisga ko'ra, “bismillah”ni aytmagan kishining tahorati durust bo'lmaydi”, deyishsa, boshqa toifalar: “Bu erdagi inkor komillikni inkor qilishdir. “Bismillah”ni aytmagan bandaning tahorati mukammal bo'lmaydi, savobni to'liq ololmaydi”, deyishgan.
Ahli zohirlar, xususan imom Ahmad ibn Hanbalga ko'ra, “bismillah” aytmasa, tahorat durust bo'lmaydi. Ba'zilar buni mustahab, deyishgan. Ishoq aytadi: “Agar “bismilloh”ni atayin tark qilsa, tahoratini qaytadan qiladi. Agar esidan chiqib qolsa, uning tahorati joizdir”. Valiyyulloh Dehlaviy “Hujjatullohil balig'o” kitobida: “Ushbu hadis tahoratda “bismilloh” aytish rukn yoki shartligiga etarli dalildir. Balki u tahoratning komil bo'lmasligini anglatishi ham mumkin. Lekin men bu ta'vilga qo'shilmayman. Chunki u ancha uzoq ta'vildir”, degan. Imom Molik: “Tahoratda “bismilloh” deyish farz. Agar unutsa, qalb bilan “bismilloh” deyish til bilan aytish o'rniga o'tadi”, degan.
Hasan Basriy, Ishoq ibn Rohvayh va ahli zohirlar tahoratda “bismilloh” aytish vojibligini aytishgan. Hanafiy, shofe'iy va molikiylar uni sunnat, deyishgan. Bunga ular bir necha rivoyatlarni dalil qilib keltirishadi. Ana o'sha rivoyatlarning eng kuchlisi shuki, Usmon va Ali roziyallohu anhumolar tomonidan Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning tahorat qilishlari haqida keltirilgan rivoyatlarda “bismilloh” zikr qilinmagan. Agar tahoratdan oldin ushbu kalimani aytish shart bo'lganida, Payg'ambarimiz sollallohu alayhi va sallam uni aytgan va sahobalar ham “bismillah”ni qoldirmasdan o'z rivoyatlarida zikr qilgan bo'lar edilar.
Oisha roziyallohu anho rivoyat qiladi: “Rasululloh sollallohu alayhi va sallam tahorat qilmoqchi bo'lsalar, “bismillah” der edilar” (Doraqutniy “Sunan”da rivoyat qilgan).
U zotning odatlari shunday edi. Har bir ibodatdan oldin Alloh taolo ismini zikr qilar edilar.
Abu Hurayra roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi va sallamdan rivoyat qiladi: “Allohning nomini zikr qilmagan tahorat olmabdi. Tahorat olmagan namoz o'qimabdi. Meni yaxshi ko'rmagan menga imon keltirmabdi. Ansorlarni yaxshi ko'rmagan meni (ham) yaxshi ko'rmabdi”(Doraqutniy “Sunan”da rivoyat qilgan. Hadis sanadi zaif).
Ibn Umar roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi va sallamdan rivoyat qiladi: “Kim tahorat qilib, tahoratida Allohning ismini zikr qilsa, (o'sha tahorati butun) badani uchun poklik bo'ladi. Kimki tahorat qilib, unda Allohning ismini zikr qilmasa, (faqat o'sha yuvgan) a'zolari uchun poklik bo'ladi”(Doraqutniy “Sunan”da rivoyat qilgan).
Yana Abu Hurayra roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi va sallamdan rivoyat qiladi: “Kimki tahorat qilib, Alloh ismini zikr qilsa, uning butun jasadi poklanadi. Agar tahorat paytida Alloh ismini zikr qilmasa, faqat tahorat o'rnigina(ya'ni, tahoratda yuvilgan a'zolargina)poklanadi”(Doraqutniy “Sunan”da rivoyat qilgan. Hadis sanadi zaif).
Ushbu hadis tahoratda “bismilloh” deyish sunnat, deganlarning fikrini tasdiqlovchi hujjatdir.
Kim tahorat avvalida “bismilloh”, desa, uning butun badani, tahoratda yuvmagan a'zolari ham poklanadi. Agar “bismilloh”ni zikr qilmasa, faqat tahoratda yuvgan a'zolarigina poklanadi. Bu ham “bismilloh” aytilmay qilingan tahorat to'g'ri bo'lishi, ammo mukammal bo'lmay qolishini anglatadi.
Abdulloh ibn Mas'ud roziyallohu anhu rivoyat qiladi: “Men Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning: “Agar sizlardan biron kishi tahorat qilsa, Allohning ismini zikr qilsin. Shunda (tahorat) uning butun badanini poklaydi. Agar tahoratida Allohning ismini zikr qilmasa, badanining faqat suv tekkan joyigina poklanadi. Agar tahoratdan forig' bo'lsa, “Laa ilaaha illallohu va anna Muhammadan 'abduhu va Rasuluhu”, deb shahodat keltirsin. Agar shunday desa, unga osmon eshiklari ochiladi”, deb aytganlarini eshitganman” (Doraqutniy “Sunan”da rivoyat qilgan).
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Ey Abu Hurayra, agar tahorat qilsang, “bismillaah val-hamdu lillaah”, deb aytgin. Shunda amallaringni yozib turuvchi farishtalar tahorating singunicha senga yaxshilik (ajr-savob) yozishdan to'xtamaydi”, dedilar” (Tabaroniy “Mu'jam”da rivoyat qilgan. Haysamiy rivoyat sanadini hasan, degan).
Tahoratni “bismillaah” deb boshlash shart emas, ammo mazkur ibodatni Allohning ismi bilan boshlash afzal. Ushbu rivoyatda aytilishicha, kim tahoratni “bismillaahi val-hamdu lillaah” deb boshlasa, banda amallarini nomai a'moliga yozib turuvchi farishtalar banda tahorati singunicha uning haqqiga yaxshilik, mukofot va savoblar yozib turar ekan. Bu xushxabar har birimizni tahoratni “bismillaah” bilan boshlashga undashi lozim.
“Bismilloh”ni tahorat avvalida aytish kerak. Agar ba'zi a'zolarni yuvgandan so'ng eslab, keyin aytsa, sunnatni bajarmagan sanaladi . Ammo tahorat boshida unutsa, eslagan chog'ida aytib qo'yaverish kerak. Tahorat qilib bo'lguncha aytishga ulgursa bas, shunda tahorati “bismilloh”dan xoli bo'lmaydi .
“Bismilloh” kalimasi istinjodan oldin yoki keyin aytilishi borasida ixtilof qilingan. Ba'zilar: “U istinjodan avval aytiladi. Sababi istinjo tahoratni ochuvchi sunnatdir”, desa, yana ba'zi toifa ulamolar: “Istinjodan so'ng aytiladi. Chunki istinjoda avrat ochiladi. Hurmat yuzasidan bunday holatda Alloh nomi tilga olinmaydi”, deyishgan. Aslida ikkala fikr ham to'g'ri. Faqat istinjodan oldingi “bismilloh”ni hojatxonada emas, balki tashqarida aytib olinsa, yaxshi bo'ladi. Istinjodan so'ng qo'llarni yuvayotganda ham yana bir bor Alloh nomi zikr qilinsa, maqsadga muvofiq bo'ladi.
Odilxon qori Yunusxon o'g'li
O‘zbek tili xalqimiz uchun milliy o‘zligimiz va mustaqil davlatchilik timsoli,
bebaho ma’naviy boylik, buyuk qadriyatdir.
Shavkat Mirziyoyev
O‘zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi xalqimizning milliy mustaqillikka erishish yo‘lidagi muhim siljishlardan biri bo‘lib, ona tilimizning bor go‘zalligi va jozibasini to‘la namoyon etish bilan birga, uni ilmiy asosda rivojlantirish borasida ham keng imkoniyatlar yaratdi.
Yangi O‘zbekistonda o‘zbek tilining xalqimiz ijtimoiy hayotida va xalqaro miqyosdagi obro‘-e’tiborini tubdan oshirish, unib-o‘sib kelayotgan yoshlarimizni vatanparvarlik, milliy an’ana va qadriyatlarga sadoqat, ulug‘ ajdodlarimizning boy merosiga vorislik ruhida tarbiyalash, mamlakatimizda davlat tilini to‘laqonli joriy etishni ta’minlashga qaratilgan yangidan-yangi tashabbuslar ilgari surilayotgani juda muhim.
Davlat tili siyosiy, ijtimoiy va madaniy sohalarda xalqni birlashtiruvchi qudratli vosita sanaladi. Ona tilimiz so‘zlashuvchilar soni ko‘pligiga ko‘ra, sayyoramizda eng keng tarqalgan 40 ta tildan biri ekani ham quvonarlidir. Hozirgi vaqtda yer yuzida o‘zbek tilida so‘zlashuvchilar soni qariyb 60 million kishini tashkil etishi esa uning dunyodagi yirik tillardan biriga aylanib borayotganidan dalolat beradi.
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda barcha soha va tarmoqlar kabi ona tilimiz qadri va nufuzini yanada oshirish borasidagi siyosat va amaliy ishlar ham yangi bosqichga ko‘tarilmoqda. Buni o‘zbek tilining davlat tili sifatidagi maqomi va obro‘-e’tiborini tubdan oshirish bo‘yicha qabul qilingan tarixiy farmon va qarorlar samaralari yaqqol tasdiqlaydi. Asosiy qonunimiz – Konstitutsiyamizning o‘zbek tilida qabul qilinishi esa ona tilimizning nufuzini yanada yuksaltirdi. Davlatimiz madhiyasi xalqaro maydonlarda o‘zbek tilida yangray boshladi. Ayniqsa, ona tilimiz Birlashgan Millatlar Tashkilotining yuksak minbarida ulkan siyosiy sammit va uchrashuvlarda baralla yangrab, tinchlik, do‘stlik va hamkorlik vositasiga aylanib borayotgani barchamizni quvontiradi. Til – millatning faxri, g‘ururi, ko‘zgusi. Millatlarni ajratib turuvchi asosiy belgilardan biri bu til ekan, har bir inson o‘z tilini bilishi, uni ulug‘lashi va shu bilan birga boshqa millatlarning ona tiliga ham hurmat bilan qarashi lozim.
Vatanimiz mustaqilligining ma’naviy asoslarini mustahkamlash, xalqimiz, avvalo, yosh avlodni milliy qadriyatlarimizga muhabbat va sadoqat ruhida tarbiyalashda o‘zbek tilining ahamiyati tobora ortib bormoqda. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida davlat tilining maqomi xuquqiy jixatdan mustaxkamlab qo‘yildi. O‘zbekiston Respublikasining “Davlat tili to‘g‘risida”gi qonunining qabul qilinishi ona tilimizning taraqqiyoti, rivojlanishi hamda o‘ziga xos va boy bisotini namoyish etishga keng imkoniyat yaratdi.
O‘zbek tili dunyodagi qadimiy, go‘zal va boy tillardan biri hisoblanadi. Tilimizdagi hayo, ibo, andisha, oriyat, mehrni yozuvchilarimiz asarlarida yaqqol ko‘rish mumkin. Mahmud Qoshg‘ariyning "Devoni lug‘atit turk" kitobi, Ahmad Yassaviyning hikmatlari, Alisher Navoiyning "Xamsa"si, Zahiriddin Muhammad Boburning "Boburnoma"si, Abdulla Qodiriyning betakror romanlari-oqibat so‘zlarini boshqa tilga aynan tarjima qilib bo‘lmaydi. Ularni faqat o‘zbek tilida ifodalash mumkin. Chunki bu tushunchalar xalqimizga xos va ularni aytishga faqat shu til qodirdir. Bizning ona tilimiz dunyodagi uch mingga yaqin til orasida turkiy tillar oilasiga mansub bo‘lib, jonli til sifatida qipchoq, qarluq, o‘g‘iz lahjalarida namoyon bo‘ladi. O‘zbek adabiy tili esa ana shu lahjalardagi so‘zlarning ma’lum bir me’yoriga keltirilgan shaklidir. U muttasil o‘sib, rivojlanib bormoqda. Uning rivojida so‘z mulkining sultoni Alisher Navoiyning xizmatlari beqiyosdir. Hazrat Navoiy til xaqida bunday yozadilar: “Ko‘ngil xazinasining qulfi tildir. Ul xazinaning kalitidin so‘z bil”.
O‘z ona tilimizga bo‘lgan muhabbatni xalqimizning, odamlarning samimiy suhbatlarida, yuksak axloqiy fazilatlarida ko‘rib, beixtiyor shunday el farzandi ekanligimizdan faxrlanamiz. O‘z tili uchun qayg‘urayotgan millat dunyo xalqlari safida o‘z o‘rnini, chinakam mustaqilligini asrashga, himoya qilishga jiddu jahd qilayotgan millat sanaladi. Millatning va milliy adabiyotning mavjudlik sharti bo‘lgan ona tilimiz taqdiri uchun kuyinish, uning ravnaqi uchun barcha imkoniyatlarni safarbar etish har birimizning burchimizdir.
Ona tilimizning xalqaro miqyosdagi obro‘-e’tiborini yuksaltirishda, uni milliy va umumbashariy tushunchalar asosida taraqqiy etgan tillar safiga qo‘shishda har birimiz tilimizga chuqur hurmat bilan e’tibor berishimiz kerak.
Shu o‘rinda ma’rifatparvar bobomiz, o‘z davrida o‘nga yaqin dunyoviy tillarni puxta o‘rgangan olim Is'hoqxon Ibratning quyidagi fikrlari e’tiborga molik: “Bizning yoshlar, albatta, boshqa tilni bilish uchun sa’y-harakat qilsinlar, lekin avval o‘z ona tilini ko‘zlariga to‘tiyo qilib, ehtirom ko‘rsatsinlar. Zero, o‘z tiliga sadoqat – bu Vataniy ishdir”.
Biz tilimizni qanchalik asrasak, yuksaltirsak, rivojlanishiga hissa qo‘shsak, o‘zga millatlar ham bizning tilimizni hurmat qilishadi hamda uning dunyo hamjamiyati maydonidagi o‘rni va poydevorini shunchalik mustahkam qo‘ygan bo‘lamiz.
Odiljon Narzullayev,
Yangiyul tumani “Qirsadaq’’ jome masjidi imom xatibi